Ibrayim Yusupov - Tumaris ham basqa poemalar

61

Sebebi, jan-tániń, ruwhıń menen Bul gózzal ónerdi súygen ediń sen. Sonlıqtan, awılıńdı, ákeńdi taslap, Tuwǵan úyden bezip, kózińdi jaslap,

Hám qızıq, hám azap bergen sol túnde, Kettiń sen kewilli kárwan ishinde. Náletiy eskilik salttan, molladan

Aldanǵan ákeńdi ayap, Arıwxan, Jolda jılaǵanıń bar ma e sińde?...

Sonday zor gúresli ómir bar sende.

Altınshı taraw

BIYMAZA TÚN

1

Bult ta joq, ay da joq, juldızlar tek te

Almas qıyqımınday shaǵırayar kókte.

Tek te tentireydi ızǵırıq samal,

Japırlıp, gúwildep julqınadı tal;

Julqınar ushqısı kelgendey jerden, Qublaǵa sap tartqan quslar izinen;

Julqınar baylawda turǵan asawday, Tolqınday lepirip, túnerer tawday. O, sen munarlanǵan qalıń qara tal, Nege julqınasań túksiyip qatal?

Samal «uyıqlama!» dep húkim etti me, Bir tınıshsız xabar alıp ótti me?

Ya sen ańlaysań ba, aytshı sen maǵan, Eki kúsh ayqasın bul jerde qızǵan?

Hadal miynet penen ter tógip, jerge – Ózińdi ekken hám ósirgenlerge Jamay jawı menen kızǵın shaykasta

62

Bolsıqıń kele me hesh ayanbastan? Ya anaw kishkene ǵana adamnıń Túsindiń be úlken júregin, janın? Ol kiyatır jalǵız, kókiregi ashıq, Keler más adamday teńsele basıp.

Qoyıw buyra shashı uyıtqısa qanday, Kewli de tınımsız uyıtqıydı sonday. Keler Ábdiraman baǵ arasınan, Ushqın ushar zuwlap papirosınan.

Birimlep sónbekte sansız aynalar,

Dastıqqa bas qoyǵan shawqımlı qala, Ǵawırlı páseyip shayxanalardan,

Baǵda hám kóshede kemeydi adam: Keshewillep kalǵan bir fayton arba Tasırlap baratır baǵdıń aldında.

Birew kesip ótti joldı sol waqta,

Áste qádem taslap betledi baǵqa. Meyli, bolsadaǵı házir biymezgil. Arıwxan, jat oydan, gúmannan bezgil, Asıq, yarım jolda sen óytip tınba, Kúter dos júregi seni aldında.

Ájayıp adam ǵoy dos-yar degeniń, Talsań jeńilleter júgińdi seniń,

Biraq, ol sharshasa sen de kómekles, Dos - dosqa mádetkar hám de aqıl-es.

Janın ayamaydı haqıyqat doslar, Doslıq ónerińe kúshińdi qos, bar. Bar sen, bólis dostıń kewlinde barın, Meyli bolsın yaki bolmasın yarıń. Kórdiń be, biyhushtay súyenip talǵa, Dostıń sensirep tur telmirip jolǵa. Áne, ol da seniń kórdi qarańdı, Keler qarsı alǵanday sáwleli tańdı ...

63

A r ı w x a n

Biymezgil shaqırǵan tawıqtı jular,

Túnde menlik qanday jumısıńız bar?

Nege tınısh uyqı bermeyseń jurtqa?

Á b d i r a m a n

Álle kimshe sóylep dińkemdi qurtpa. Dawısıń tanıs, Biraq sózleriń bóten. Shaqırtqanım ushın sókpe meni sen. Anaw skameykaǵa júr, otırayıq. Doslar sır aytıssa, bul emes ayıp ...

Bilseń edi meniń boyımdı búgin

Hám qayǵı, hám shadlıq biylegenligin. Quwanısh hám qayǵı sıyıspas birge. Ekewi bir jerde tursa egerde,

Olar tóbeleser ishinde dárhal, Ondayda doslardı izlemek dárkar ...

Aytar quwanıshım saǵan, Arıwxan,

Keshe Qaratawdan uslandı dushpan ...

A r ı w x a n

Aqırı uslandı ma Begdiyar zalım?

Á b d i r a m a n

Durıs ańǵarǵnasań onyań qıyalın.

Sen GPU-ǵa barıp bildirgen aqsham, Jawız seziklenip qaladan qashkan.

Jasırın qarsılasıp júrgen Sovetke, Shaykası bar eken toǵaylıq bette. Seni urlamaqshı bolıp Begdiyar,

64

Tórtkúlge kelipti bir neshe sapar. Al, biz gastrolden qaytqanda jolda Bizdi túsirmekshi bolıptı qolǵa Biraq, esińde me, sonda bir diyqan

«Túnge qaray júrmeń, jolda bar dushpan» Dep bizge aytqanı Qońırat qasında?

Begdiyar eken-aw ańlıǵan sonda.

Waqtında tanımay qalǵanman, átteń, «Qayda kórdim?» desem, ol jawız benen – Dúgisken ekenbiz teńiz boyında:

Islep júrgen edim ol gezde ChON da, Bir kúni qıstawlı tapsırıq penen Kettik ekew bolıp. Jolımızdı birden Toǵay qaptalında tostı úsh atlı, Taqımda besatar, júrisi patlı,

Biz ayqastıq. Maǵan oq tiydi qoldan.

Bir baspashı sonda qutıldı aman,

Sol qashqın, oylasam, Begdiyar eken ...

A r ı w x a n

Demek, ol qashshannan beri-aq bar eken?

Tuh, jawız gezende ...

Á b d i r a m a n

Ondaylar jáne Biziń aramızda joq emes ele.

Bul gúres doynaǵı taplap xordasın, Jenishkende bódhasıl ájdardıń basın,

Tepkiden jıǵılǵan geybirewleri

Shóptiń arasınan jıljıdı beri

Hám dárhal aylandı hásem tawısqa, Pári tamıljıǵan biyhazar qusqa;

65

Eger ońashada jolıqsań oǵan, Tawıstıń kebinen dem sheger jılan ...

Búgin meni de sol sur jılan shaqtı, Júrektegi qanım jas bolıp aqtı. Meniń qıyametlik aǵam bar edi,

Ol - ózbek ushırǵan márt suńqar edi. Otı júreginde, quralı qolda,

Qayda sawash qızsa, ol júrdi sonda.

Ózi mısal quyın, anası - boran, Ótti uyıtqıp shawıp bul jaǵalardan. Ol erte oyanǵan bir insan edi. Xalıqtıń júreginen tamshı qan edi, Xalıqlar baxıtı ushın ot ashılǵanda,

Bir kúsh payda boldı sol tamshı qanda, Hám ol nayzaǵayday jalt etip birden, Tústi jaw ústine kútpegen jerden ...

Sonda mazar túbin jatırǵna ıqlap, Ashılǵan kózlerden qashqan shayıqlar, Otqa topıraq shashıp, jawıp shapanın, Tepkiledi xalıqtıń pák tamshı qanın… Óldi, sóytip shayır…

A r ı w x a n (shorshıp)

Hámza ma ólgen?

A r ı w x a n (shorshıp)

Hámza-ma ólgen?

Qanday qara xabar tıńlap turman men.

Á b d i r a m a n

Kurtsaq dep shayırdı—márt azamattı,

66

Olar eń aqırǵı tasların attı. Zuwladı ol taslar qanlı qollardan,

Shayır jol ortada quladı jardan. Kıyın ótkel edi atlaǵan jeri. Biraq, ol órledi alǵa ilgeri,

Bul qawipli ótkeldiń arǵı betinde, Jasıl japıraqları erkelep kúnge, Ǵumsha jarar edi gózzal qızǵaldaq...

Jartas—qalqan boldı, aǵashlar—baldaq,

Alǵa jıljıy berdi jaralı shayır. Qaynadı júrekte ıza menen jır. Nálet óksheleri taplap sol gúldi, Jenishpekshi bolǵanın ol anıq bildi, Sóytip, inqılabtın sol gózzal gúlin, Qorǵawǵa sarp etti shayır ómirin...

A r ı w x a n

Talay esitkenmen men onıń sózin.

Á b d i r a m a n

Al, men talay kórdim Hámzanıń ózin. Talay gúrrińlestim mawqımdı basıp. Uzaǵına bolmadı, biraq minasıp, Suńqar ushıp ketti óz uyasına

Hám ushıp kelmedi qaytıp qasıma...

Yadımda, Qońıratqa kelgeninde ol Jas edim, biraq men edim komsomol.

Jańa turmıs ushın ayqas jolında Júr edim, ol maǵan jolıqtı sonda. Ol óz júregine leninlik nurdı Sińdirip, hámmege taratıp júrdi. Biziń otryadtıń aldında keshte

67

Sonda ol oqıǵan qosıqlar este. Ol oqıǵan gezde pútkil denesi Qosıq bolıp aqtı, sıńqıldap sesi. Gá ol kókiregin kerip dawılǵa, Qadem taslaǵanday boladı alǵa;

Gá qızday, buwlıǵıp kózde jasına, Oqır Tursınaydıń mársiyasınan; Gá kúler záhárli bir kúlki menen, Perdesi jırtılǵan sháriyat ústinen, Gá ol azat bolǵan batrak keypinde, Mańlay terin súrtip qaraydı kúnge, Gá ol túlki kórgen qarshıǵa yańlı, Tigiler tún qoynına bir nárse ańlıp:

Geyde uslaǵanday jawdıń suq qolın, Epshil sawsaqları jumılar onıń.

Sonda ol tislerin ǵıshırlatadı, Ótkir qosıqlardı tilden atadı.

«Jasa xızmetshiler, hey siz, isshiler, Ómir, keleshektiń iyesi sizler, Berme jawızlarǵa erkińdi qoldan!» Degen dawısı ele esitiler maǵan...

Qosıqtıń sawashta qural ekenin, Eń dáslep kóriwim sol edi meniń...

Eger jer betinde men júrsem aman,

Shayırdıń pák qanın sózsiz alaman. Hey sen, eljiregen júregim, tas bol, Tasqa urǵanda da hasla sınbas bol; Tas bol sep jamaylıq alaqandaǵı, Tiyseń, qaq bólinsin dushpannıń jaǵı, Men seni ataman qanqumarlarǵa, Tiy barıp hárqanday Begdiyarlarǵa...

Jan baspas jarlardı opırsa tasqın, Qalar qara sheńgel quwısında tastıń.

Ol tikenli qawim tereńge ketken

68

Uwlı tamırına jarmasar bekkem.

Biraq, temir tasqın úngip jetedi, Ol uwlı tamırdı julıp ketedi…

A r ı w x a n

Bul bir úlken sawash dáwiri eken, Endi tereńirek pámlemektemen. Á b d i r a m a n

Eń úlken drama bilseń bul sonday, Tariyx saxnasında máńgi qalǵanday, Ómir ózi jazǵan bul dramanıń Súyikli geroyısań sendaǵı, janım, Sen atqarǵan rol - erliktiń jolı, Shadlıq, kıyınlıq hám gúreske tolı, Raxmet, Arıwxan, sen usı jolda,

Óz qatarlarıńnan keleseń alda.

A r ı w x a n

Shaqırǵan ekenseń-dá bir maqtaw ushın

Á b d i r a m a n

Shınında da, joq edi senlik jumısım, Bilmeymen ne ushın shaqırtqanımdı ...

Meniń asaw attay júrek-janımdı

Qanday bir kúshli qol uslap jılawdan,

Mudam buradı da turadı saǵan.

A r ı w x a n

At - zeyinli haywan, tanır óz jolın,

69

Kúshlep burǵan menen jılawın onıń,

Meyili soqpasa ne paydası bar? Bári-bir aylanıp qazıǵın tabar ...

Á b d i r a m a n

Awa, júrek hámiri óz jolın tabar, Onıń buyrıǵıńan kúshlirek ne bar? Buyırar ol maǵan ...

A r ı w x a n

Súy, dep, basqanı ...

Qanday shım-shıtırıq adamnıń janı. Sırtlay qarap kórseń, bir ańsat jumbaq, Oylasań, - sheshiwi barar qıyınlap. Júrek hámiri emes, bilseń shınında,

Seni sezim aydap ákelgen bunda. Meni de sol sózim jetelep-kelgen.

Óytpese, ne ushın Jumagúldi sen Umıtıp, bul jerde tursań biz benen? Ne jazıǵı boldı onıń bizlerge? Esikten kire salıp, talasıp tórge,

Oǵan «shıq» demeklik qanday haqım bar?

Áne, «haqıń joq» dep juldızlar ımlar.

Terekler bas shayqap «haqıń joq» deser, Samal «hakıń joq» dep gúwildep eser. Demek, bir ǵana jol ...

Á b d i r a m a n

Sabır et, sulıw. Oyım joq birewge qıyanet qılıw, Múmkin, kóp iyrimli ıshqı aǵısı

70

Eskekshisi ázzi qayıqtay qısıp, Bizdi burǵan shıǵar ekinshi jolǵa, - Aǵıstı ayıplap bolar ma sonda? Seniń muhabbetiń - sol kúshli aǵıs

Meni aydap keldi óz erkimnen tıs ...

Arıwxan, qımbatlım, isen sózime, Shóp salıp bola ma yardıń kózine, Ol meni súyedi, men onı súydim.

«Súyseń ıshqı otında kúy» dedi, kúydim, Biraq, ıktıyarıń qalay túsinseń,

Máńgi júregimde saqlanasań sen.

Men - kózsiz gúbelek, sen - jarıq shamsań, Sen meniń qol jetpes Julettamsań.

Biz máńgi dos bolıp qalamız endi, Ákel, ármanlı dos, aq bilegińdi. Qalıs qollarıńnan súyeyin, janım, Aldıńda basımdı iyeyin, janım ...

2

O sen, shın muhabbet - júrek hámiri, Dárya qusap tassań kúshińe kirip, Bir qıyqım shóp yańlı aynaldırıp sen, Íǵızıp áketeseń adamdı birden. Sonday júrekler bar dúnyada, biraq, Kúshi aǵıstan da kóp zıyatıraq.

Olar súyeǵoysa, húkimi hóktem, Olar kúyeǵoysa, shıdamı bekkem, Óz qanasın kernep tasqan gezinde,

Mıqlı aqıl menen tejep sózimdi, Onı qayta quyar óz arnasına ...

Arıwxan juwırdı baǵ arasında.

Mine, ayaq sesti adastı onnan.