Ibrayim Yusupov - Tumaris ham basqa poemalar

191

Epsiz erin aytsa jumbaq Aytıp qoyar sheshiwin de.

Dárya boyda olar shalqıp, Shın zawıqlanıp kuldi qattı,

Asaw tolqın ishin tartıp,

Jaǵalarǵa sorıp jattı.

Sol tuni Tanya bir tús kórgen (Yadına tusse qoyar kúlip!): Krokodilden zárre úlken

Bir maqulıqtı alǵan minip.

Tanya mingen "zor kólikti" Jeteleydi Sergey, Qurban. Degendey "ber, ber biylikti" Keler tuwlap jırtqısh haywan,

Ishek silesi qatıp kúlip. Tanya urar tez tayaqlap,

Jırtqısh—hayuan suwdı kórip, Turıp aldı tarbayaqlap.

Biraq, bular súyrep alıp,

"Gúmp" berdi tez ılay suwǵa, Baqırdı Tanya qıyqıw salıp: — Jeńdik—jeńdik?

Ura, Ura!.,.

Sonda Sergey oyanıp birden,

Bılay dedi kulkige batıp:

- Jeńemizǵoy, degen menen "Ura" lama kelmey jatıp...

192

3

Keledi Tanya Taxiatashta

Keń, baxtiyar qádem taslap, Eki etajlı jay aǵashtan,

- Bul kaysı jay?

Bulma?

Shtab!

TANYA-TOǴAY XANSHASÍ

Baslıǵı kadr bóliminiń Dedi oǵan:

— Tanya janım,

Keń paytaxt óz elińniń Kórdiń, mine, shıǵıs jaǵın.

Ósirseń burın zavod baǵın, Bul jerde saǵan dım qarıydar, Mınaw sarǵısh qum qushaǵın

Kekletiwge sen ǵayrat sal.

Bolmasa da házir esken

Bir tup qayıń, bir túp terek,

Bolasań "toǵay xanshası" sen,

Bizge sendey bajban kerek!

Qız-kelinshek gúl naǵısqa,

Sheber keler basqalardan.

Qum qaplaǵan bul jaǵısqa

Sal kesteni kók toǵaydan.

Házirshe qala qaptalınan

193

Bir uchastka nál aǵashın Egiwge qabıl aldıq plan

Hám kókletiw kóshe arasın.

Sol jumıstı alıń qolǵa, Bul tek istiń baslaması,

Eki-úsh jazdan bul qatarda

Toǵay shuwlar bar shaması,

Bolmasa da házir ósken,

Onday toǵay hámde terek,

Bolasań "toǵay xanshası" sen, Bizge sulıw bajban kerek...

Kúldi Tanya:

— Koyıńshı joldas,

"Xansha" degen qanday ermek, Jurt esitse izden qalmas,

Ol at maǵan ne ápermek?

** *

Sol kúni-aq, biraq, biraz adam,

Aytıstı: "Endi aǵash gúwlep — Ósedi, keshe Moskvadan — Kelipti "toǵay xanshası" dep.

"AWǴAN"

1

Oń túslikgen, Kopet tawdan, Kum sapırıp, ottay laplap, Bul jerge de jetken "awǵan"

194

Keń dalanı turdı qaplap.

Ań minezli ańızaq jel,

Dóreteri-qurǵaqshılıq.

Júrisinde jónsiz jedel,

Janǵa pitpes jabayılıq.

Qurılıstı irkerdey-aq, Tozan búrkip eter qısım. Biraq, mártler minut sanap, Kúsheytpekte topılısın.

Tınısh ómir vaxtasında

Isler olar jan ayamay,

Hár kúni kamal taptı usında Qáddin tiklep bir jańa jay.

Biziń eldiń dańqlı ulı — Márt shofѐrlar shıqsa shawıp Jabayı samal gúwlep qurı, Qaldı izde shańǵıt qawıp.

Shtabta is talwas urǵan, Batıl jáne intimaqlı, Injenerdiń aynasınan Túnlerde de sónbes jaqtı,..

Kızǵın miynet kushaǵında Qurılıs kúni óter qaynap.

195

Ámiwdárya jaǵasında,

Qala óser kún-kún jaynap.

Jas qalanıń qaptalına

Bir uchastka egildi nál. Biraq, suw joq japta mına, Qaldı shóllep quwrawǵa sál.

Mıs qazanday miyden ótken Aziyanıń saratanı,

Búgin jerge suw jóneltseq, Erteń taǵı soratadı.

Búgin qapırıq tursa laplap, Jalınlı lep almay tınım, Shólde suwsız adasqan tap Tańlayınday jolawshınıń.

Erteń kórseń jırtqısh quzǵın, Samal emes, jalınlı lep, Iytarshısı usı dúzdiń, Bay-bay salıp eser gúwlep.

Bul jaǵada bulıtta tańsıq, Kók ǵarǵaday ushar siyrek, Qum shetinde jatqan qańsıp, Saǵım oynar iyrek-iyrek.

Usı sheksiz qurǵaqshılıq Sozıladı Qara qumǵa. Tek bárine qır kórsetip, Turdı bunda bir jas qala.

Jańa qonıs-qala túsli,

196

Kumda kúlgen keleshektey,

Muhábbety ottan kúshli

Bolsheviklik jas júrektey.

Sol qalanıń qaptalında Nál ósirip Tanya biziń, Toǵay shuwlap qıyalında, Júrdi islep, almay tınım.

3

Turdı -Tanya janı ashıp, Jas aǵashlar arasında, Ketti "awǵan" hádden asıp: (Óz dushpanın ayasın ba!)

Biraq Tanya elestirmes

Ózin qısqan otlı lepti, Qayǵırar tek janına únles Mınaw sansız jas tereqti,

Sonda zuwlap qeldi tusqa

Kók shatırlı júk mashina. Batıp Tanya quwanıshqa,

Baqırdı ırǵıp:—Qurban —Kolya!

Mashinadan tústi Qurban, Ísıq júzli jas injener, Dedi Tanya

—Asılarman,

Irkilmesten ketseń eger.

—Asılıw, ol kimge kerek, Dedi Qurban jap kasında—

197

Asılǵanday bar ma terek, "Xanshamızdıń" baqshasında?

Qalay, Sergey kewillime,

Jawıngerlik dostım meniń?...

Al sen bunda tursań nege,

Tıńlap ba ya búlbil únin?

Qoyshı, Kolya! Alsın shaytan— Xanshandı hám búlbilińdi. Qayda júrdiń, keldiń qaydan, Ayt onnan da óz jónindi?

Sereja degen sen degende,..

— Oy, rahmet, Tanya, oǵan!

Sizlerdi oylap júrdim mende, "Baqanshaq terip" qayttım tawdań.

Kórseń edi, oy sen Tanya,

Biziń ashqan zor baylıqtı. Hasıl tas bar Qara tawda — Dep qaltaǵa qolın suqtı.

Áh, átteń, sol mashinada

Ketipti-aw, Kel, meyli endi —

Soń úyińe barǵanımda Kórsetermen onı-dedi,

Quwanıp Tanya kutlıqladı, Injenerdiń kısıp qolın, (Atın ayt dep ıntıqpadı,

Bilermen dep kórip ózin)

Dedi Tanya:

198

- Bilgin kelse

Házir biziń istiń jayın. Mınaw ekken sansız nálshe "Awǵanǵa" dım boldı qayım.

Nálshelerdiń qewlin tawıp, Kútiwimiz jaramay júr, Boldıq mısal kelgen awıp Kóp balalı anaday bir...

-Kútiwdi bilsin tuwǵan adam, Shólletpey hám ıssılatpay.

Salaq sheshe bular mudam

Balasınıń babın tappay,

-Serejaday-aw mineziń seniń, Sóziń bárha ilmek-ilmek, Meniń bolsa perzentlerim — Jas toǵayım jatır shellep..,

** *

Nart nálsheler arasında, Turdı usılay eki qurdas, Ańızaq samal borasınlap, Otlı, quyın tozǵıtar tas,

Dedi Qurban:

- Bul jerde tap—

"Juwsan" kútiw qıyın is eń, Qıya shólde bala arqalap,

Jolǵa shıqqan anaǵa teń.

Bir jaǵı qum, bir jaǵı qır,

199

Qabatlasıp usı jerden — Baslanadı. Bunda jatır — Shól qudayı suw qórmegen.

Mına siziń "toǵay" turǵan

Jer betinde qúshli saz bar.

Shıntlap búǵin qaq jarılǵan, Tiygenneń soń janlı ızǵar.

Usı sansız jarıqlardan, Ańızaq samal timiskilenip,

Tamırlarǵa barıp turǵan,

Sonnan náller tur ǵoy semip...

- Japtan da suw qaldı kelmey, Suw ishe almay turmız shalqıp, Suwǵa qanǵan jalkaw pildey, Nasos jatır murnın tartıp.

Suwı ańsat bolsa janǵoy,

Mınaw ıssı qoyar emes, Sen de diyxan ulısań ǵoy,

Tapsańshı bir táwir qeńes!

-Endigi biziń minnetimiz –

Ómir beriw nálshelerge, Onıń jolı; úziliksiz— Ízǵarlıqtı saqlaw jerde.

-Bolǵanıń ba keńes berip?!

-He, ayt deyseń taǵı neni?!

-Fuw! Íssıda mayday erip,

Turıppan-aw tıńlap seni.

200

Bul keńesiń bos mıljıń ǵoy, Biledi onı náreste de...

Qáne, kuwlıq qılmay-aq qoy, Aytshı, sóytip ne islewdi? —

Degende Qurban ıqlas penen, Meyirlene kúldi qatıp.

Tanya da kúldi shın kewilden, Dos házilin dım unatıp,

- Ízǵarlıqtı saqlawdıń bar Tek waqıtsha bir usılı. Baqırsa da agronomlar,

Qollanayıq biz usını:

("Baqırsa da" … dewim, bul tek – Aǵashtı emes, jay egisti— Egerde, ǵana kútá siyrek — Qollanılıp keldi bizde).

Nasostı salıp iske, shaqqan. Jiberemnz suwdı búgin. Aǵashları quwrap atqan, Qarıqlarǵa tóseymiz qum.

Birinshiden, tamırlarǵa—

Bara almaydı ańızaq jel; Ekinshiden, ızǵardı da Uzaq tutar usı hámel.

Biziń ekspediсiya

Ketedi tawǵa bir hápteden.

Qarap turar bos mashina,

Ayaymızba onı sennen.