Ibrayim Yusupov - Tumaris ham basqa poemalar

171

Atam sorlı meni maldan kem kórdi,

Zar jılasam kózde jasım kim kerdi? Kózimnen qanlı jas tóktim men búgin.

On segizde tústim zalım Uzaqqa, Iyt Uzaqbay saldı meni dozaqqa,

Urıp - soǵıp kúnde qoyıp azapqa, Sabır dárwazasın jıqtım men búgin.

Anam qaldı, alıp ketti úyimnen, Jas tánime suwıq etti kiyimnen, Báybishe ǵarǵısı testi miyımdı

Bul zarlı zamannan keshtim men búgin.

Otırsam basıma, tursam ayaqtan, Hasıl tánim jara boldı tayaqtan, Kiyik edim, taslar kaqtı tuyaqtan,

Kaytıp kelmes jolǵa tústim men búgin.

Jazıqsızdan súyeklerim kúyretip, Jas tánime almas qanjar túyretip,

Ol da azday urdı aw atqa súyretip, Bul jerlerge zorǵa jettim men búgin.

Sorlı kórkim bul álemge órt salǵan, Jas janlardıń júregine dárt salǵan, Qayda jarlı qızın baxıtsız qılǵan,

Dúnyadan qol bılǵap kettim men búgin.

Turǵan jerim tereń suwdıń jaǵası, Kórinbeydi óz úyimniń qarası. Haywan eken kórgensizdiń balası, Ájel aǵıwınan ishtim men búgin.

172

Kún tuwǵanda sol zalımǵa oq atıń, Qayǵı doynaǵınan sındı taqatım.

Keldi, doslar, xosh aytısıw saatım, Janǵan shıraq edim, óshtim men búgin.

Xosh elatım, xosh doslarım janajan, Hosh bol endi aq sút bergen anajan,

Uyıqla tınısh, súygen yarım Qarajan, Dúnyadan ármanlı óttim men búgin.

Neshe janlar bizdey qorlıqta ótken, Aqqıw edim aydınında erjetken,

Al qushaqqa, hasıl kólim, súy betten, Qoynıńa ózimdi attım men búgin!...»

Suw qoynına ózin attı Arzıgúl,

Bir ıshqınıp qaldı xosh hawaz búlbil. Jan - janıwardan jasırǵanday Arzını, Sıyqırlanıp tınıp jattı sırlı kól.

Erke qızdan ayırılıp el qaldı.

Aq maralın qushıp tereń kól qaldı. «Óldi - óldi» dóp sıbırlap shóplerge, Qır qoynında ızıń qaǵıp jel qaldı.

Eldi oyattı suwdan shıqqan jańǵırıq, Qırdı oyattı ashshı dawıs jańǵırıp. Qızdıń muńın aytıp jılap tınımsız, Aydalaǵa ketti samal qańǵırıp.

Turdı dawıl jalt - jult oynap nayzaǵay,

Atqan oq bop bulıttı testi nayzaday.

Muńlı gúller basın iyip muńayıp, Búlbil qaldı bir ómirge sayramay.

173

Kól boyında tógip kózlerdiń jasın, El joqlaptı súyip tuwǵan balasın. Sonnan beri Arzı qızdıń atına Qoyǵan eken awıl kólin, dalasın.

Mine, solay bir zamanda bul jerde, Biyshara qız qańǵırıptı túnlerde. Ayanıshlı muń túsedi yadıńa. Elesletseń sol bir qara kúnlerdi.

Degeninde eki kewil eljirep,

«Sırlarım kep, uǵar bolsań kel, júrek» Degendey aq Arzı kóldiń aydını

Tal sayasın jamılıp tur móldirep.

On tórtinen tuwǵan ayday jamalı, Qızdıń shashın jelpip jupar samalı. Boyın kernep tasqın ǵayrat, quwanısh, Sharıqladı palwan qızdıń qıyalı.

Elge ırıs, erge quwat, sán bergen,

Kolxozımnıń talmas bilek qızı sen, O, sen arıw Arzıgúldiń áwladı,

Men de seni shın kewilden súyemen.

Halqıń menen aydın jolǵa atlanıp, Sayra, janım, saz namaǵa shadlanıp. Seniń namań quwanıshtıń naması,

Eldi gezer tilden - tilge yadlanıp...

174

USHÍRASÍW

I

Sekund soǵıp saat sesti shırtıldap,

Strelka shabandozday jılpıldap,

Neshshe báhár, neshshe ay da, neshshe kún, Shad ómirden berip ún,

Ótip attı tusımızdan shırpıldap.

Aylar qızıq - ótken ómir báhári, Kúnler qızıp iske keshi - sáhári, Kúshler buzıp eski turmıs esigin, Shadlıq ozıp, ketti turmıs záhári,

Ómir gúllep sheshek attı qulpırıy, Jer gúllendi mıń qubılıp, túr kirip Awıl gúllep ǵurǵınlasıp xojalıq, Halıq shadlandı jańa turmıs gúrkirep.

Bala baqsha, mektep, klub sarayı,

Boldı awılda mádeniyat orayı. Bilimlengen qız - jawannıń kórkindey, Jaynap ketti kolxozlı awıl shırayı.

Nálshe ósti japıraq jayıp, gúl jayıp,

Oraz kelgen jılǵı ballar ulǵayıp, «Taza kúshte» mektep bilim oshaǵı, Jas áwladlar menen toldı qushaǵı. Kórkin kórip, qane únin tıńlayıq.

Jańa turmıs jańa awılǵa ılayıq,

Sayalardan salqın lázzet alayıq,

Kel oqıwshım, Arzıgúldiń awılı

176

-Mine keldik, qara qanday tamasha! Ras, dostım, kóz toymastay qarasa.

-Direktorı Dáwletbaev siz aytqan, -

Kóreyik pe mektep ishin yamasa?

-Mine qızıq, mektep ishi bezelgen –

Bayaǵıdan pútkil basqa, - dúzelgen. Keń tereze, jıltır esik, taxta pol, Diywal appaq, girbiń tússe kóz ilgen.

-Sálem, Sizge jas áwladlar jańadan, Jańa zaman perzentleri - jańa adam!

Sálem sizge húrmetli dos muǵallim – Kópten tanıs Dáwletbaev janajan!

Aytıń qane, isler qalay, hal qalay? Kórmegeli jıllar ótti bir talay? Biz bir nárse jazıp edik bir gezde,

Dep júrmeńiz «umıttı ma, bul qalay?

- Minnetdarman. Kútá jaqsı turamız, Dem alıńlar. Biz de házir. bolamız,

Bir saattan sabaq piter tarqasıp, Úyge barıp jaylasıp,

Házlesemiz, sóz dúkanın quramız.

II

Mine keldik muǵallimniń jayına, Tiygen eken bir gúlistan payına, Oraz otır Klaranı oynatıp,

Gúljan jeńgey aynalısqan shayına,

Tórde eki sım krovat solqıldap,

Oń qaptalda maqbal divan bılqıldap,

177

Aspa shıra masaladay jaynaydı, Eki jaqlı ayna turǵan jarqırap,

Gúljan jeńgey juwap urar kúlimlep, Tomsıraymas ishimdegin biliń dep. Geyde súyip Klaranı emizip, Tabısların aytıp berer birimlep.

«Solay qaynim» - dedi jıllı júz benen, Qıyıladı kúlimlegen kóz benen, Geyde qıstar awqat jewge bizdi de, Orazdı da ilip qoyar sóz benen.

Tıq - tıq etti esik, hámme qaradı. Sırtta birew «múmkin be?» dep soradı. - Pojaluysta!»

Baslıq Seytim, Qurban da

Keldi, Gúrriń qızdı jáne bulmanda. Aqtı burqıp waqtı xoshlıq sharabı.

Zawıqlı kúlki kewildi ashıp, tazartıp, Stakandı alar baslıq qumartıp,

Qurban murtın sıypar, sonda muǵallim – Sózin jalǵar papirosın bir tartıp.

- ...Solay doslar, turmısımız abadan, Abadanlıq aqtı burqıp saǵadan. Sońǵı jılı Larabadtıń boyınan

Úsh júz gektar bozdı ashtıq jańadan.

Hár kún tabıslarǵa jol tutpaqtamız, Bir júz otız ótken jılǵı paxtamız. Skladlar dánge, mallar qoraǵa, Tolǵannan soń kemtarshılıq bola ma?

178

Maqtasańız bul baslıqtı maqtańız -

Dep baslıqtı qaǵar kúlip arqadan,

- Qurban aǵa, kóp maqtawdan qorqaman – Deydi Seytim, kúlki qızar taǵıda,

Sózin jalǵap keter Oraz qaytadan:

«Bıyıl tegis boldıq poselkalasıp, Mádeniyat jańa awılǵa minasıp. Jerden, suwdan tamtarıslıq sap boldı, Jatpaymız hesh burınǵıday talasıp.

Qurılıs hár waq qalmas bizde páseńlep,

Emlewxaia, mektep saldıq hásemlep, Qaptalında kulpı dóngen baǵı bar, Maydanshası taǵı bar.

Mádeniyat gúllenbekte kún - kúnlep.

Ózimizden qanigeler erjetti,

Kommunistler sanı otızǵa jetti.

Ótken jılı usı jerden pitkerip, Bes qız, onbir bala oqıwǵa ketti.

Jaslar qolǵa kitap tuttı ǵalaba, Oqıwshımız bardı úsh júz balaǵa, Pitkergenler hár jıl sayın kóbeyip,

Dawam etip oqıp atır qalada.

Aǵartıw jumısı háwij almaqta, Jasıw - ǵarrı kitapqa kóz salmaqta! Keshki likbez kópke kalem uslatıp, Sawatlılar kúnde ósip barmaqta.

Jaqsı niyet ósip atır sanamız,

179

Áne klub, áne kitapxanamız. Gazet oqıp, keshte dramkrujoktın – Tamashasın taǵı kórip turamız.

Áne monsha, tússen deneń balqıydı, Áne qayıq - Arzıkólde qalqıydı. Ánekey baǵ tamıljıǵan miywası. Dáwletli el usılayınsha shalqıydı.

Usılay doslar, házirgi hal - jayımız, Ońnan quyash, soldan tuwǵan ayımız, Aytıp boldım... Baslıq qane múlǵime, Suwıp ketti aldıńızda «shayıńız»...

Basqılaspa kúlki ústi - ústine, Ketti shaǵlap patefonnıń sesti de.

Turdı baslıq, shadlıq penen sóyledi...

Taǵı quydı, bir ryumka ishti de:

- Hawa doslar, erden erdiń parqı bar, Erdiń isin bahalaytuǵın xalqı bar. Bul turmıstı ornatıwda, joldaslar, - Muǵallimniń óshpeytuǵın dańqı bar,

Mektep ashtı dáslep bunda kelgen son, Bekkemledi mádeniyat irgesin. Haram qollı haramınıń neshshesin – Áshkaralap, juldı qara perdesin.

Likbez ashıp, bolshevikshe jarıqqa – Jol basladı, xat tanıttı xalıqqa, Tárbiyalap kóp qanige jaslardı, Jetkeristi «Taza kúshti» dańqqa.

180

Ol bizge de ustaz, aytsam men haǵın, Mine doslar, mine, Gúljan qaraǵım. Sonın ushın sawlıǵına Orazdıń

Kel isheyik kuwanıshtıń sharabın!

Usılayınsha baslıq sózin bolǵanda,

Kese hawaz berdi shaǵlap solmanda. Oraz iship alǵıs aytıp boldı da, Klaranı súyip - súyip aldı da,

Bir qızarıp qarap qoydı Gúljanǵa.

SAYRAN

Sálem doslar - sóz tıńlaǵan xalayık, Qansha húrmet bolsa sizge ılayıq. Sálem sizge, sálem joldas oqıwshım! Júriń, qane, «Taza kúshke» barayık!

Hár kún sayın siz túsesiz oyıma, Bardıńız ba búgin kolxoz toyına?

Kimler eken xorǵa basqan quwanıp, Júr barayıq jańa kanal boyına.

Tatlı turmıs qaynar, áne, tún demey, Ay júzedi kókte appaq teńgedey. Jel de búgin qıtıqlaydı kewildi,

Biykesh penen házillesken jeńgedey.

Erge sınshı tuwǵan xalqı danası, Ulın súyer ósirgen el - anası.

Jańa ǵana «Taza kúsh» te toy boldı, Oqıwdan kelgen soń kóp qız, balası.

Olar awılın kópten beri kórmegen,