Ibrayim Yusupov - Tumaris ham basqa poemalar

121

Tilem ushın tógilgende jurt kanı. Urıs-jánjelge sebep tawıp bergennen, Ábzel dedim ónerimdi qurtqanım,

Xan

Bileseń be, tursań kimnin qasında? Nazıńdı qoy!

Gilemshi

Antım ıras, naz emes. Onısız-da puxaraqnıń basında. Urıs-jánjel ǵawǵaları az emes.

Xan

Urıs-jánjel az ba, kóp be, — men onı

Bilip júrgenim joq sorap hayaldan. Men saǵan húkimdar, Xiywanıń xanı, Toqıysań! Sol meniń buyrıǵım saǵan —

Dedi de xan kóz alartıp hayalǵa, Qabaǵınan qan jawarday túksiydi...

Óner qızı shómip túrli qıyalǵa. Gá tolqıydı, geyde únsiz óksiydi.

Otırar ol baǵ ishinde tolǵanıp, Hawız bette tawıslar júr dolanıp.

Úsh kún máwlet bergen oǵan, bolǵanı, Jawtańlaydı ján-jaǵına qaranıp.

Boranlı kesh. Qushıp ana qábirin, Qorqınıshlı, ant bergen gezi esinde;

122

«Qaytıp toqısam sonday gilemniń túrin Sútiń ursın» degen sózi esinde.

Júrek dúrs-dúrs, — kerneldi qan tamırı Ana aldında berilgen ant kúshli me? Jeńerme eken yaki patsha hámiri? Alıp keldi jáne xannıń ústine...

Gilemshi

Ráhim etiń xanım, toqıy almayman.

Xan

Saǵan sońǵı sapar xan buyıradı.

Gilemshi

Bári buyrıqsız-aq túsinikli maǵan, Ant buzǵandı ana súti uradı.

Xan

Isengim kelmeydi men óz kózime,

Puxara patshasın tıńlawdan qaldı. Jállad! Tartıń darǵa, kórset ózine, Joǵalt kóz aldımnan mına hayaldı!

Joq-joq! Aspan darǵa, — ol ushın dar az, Ol birden ólmesin, zindanǵa taslań. Xanın tanıǵansha qıynalsın biraz,

Qırk ay kúnniń juzin kórsetpeń haslan. Joǵalt kóz aldımnan!

123

* * *

Gilemshi hayaldı Tasladı aparıp tezden zindanǵa. Kóp násiyat ayttı azapqa saldı.

Biraq gilem toqıp bermedi xanǵa...

Xorezmniń talay qara túninde Mólt-mólt etip sóndi mıń san juldızlar. Muńlı meńirew suwık zindan túbinde Mezgilsiz qartaydı qansha ul qızlar, Degish jalmap jaǵaların dáryanıń, Qutırındı ash tolqınlar tirkesi.

Sola berdi, sóytip, óner erkesi. Sırlı gilem naǵısınday gúllegen, Kóz aldında jas balalıq shaǵı ımlar. Úmitindey jolawshınıń shóllegen, Juwıradı buldır-buldır saǵımlar...

* * *

Buldır saǵım aldar mudam úmitti, Haqıyqatıq aldaw bilmes, biraqta...

Jol boyında jalǵız kempir turıptı, Juldır kiyitm sırǵıp túrli quraqqa.

Xiywa búgin dúbirliden silkinip, Óter aǵılıp, óter qızıl jalawlar, Dárya ústinen muz jibitip kún kúlip, Erigendey qıs qáhári-qırawlar,

Belde dorba, qolında tal tayaǵı, Bálki bul bir diywana ya talapker…

124

Haw, toqtaytur, gilemshi me bayaǵı?

Qoy, ol emes shıǵar bálki, qarap kór!

Muhabbettiń juldızınday súzilgen, Ah, súykimli qumay kózler, qaydasız? Keten kóylek óńirinen úzilgen, Gulyaxaday jıltıraysız paydasız.

Ol kóre almas.. . Biraq janı sezbey me, Jaqtı ómirdiń jıllı lebin, sáwlesin! Kempir kewli watan jolın izleydi, Tikleydi ol zindan ezgen gewdesin.

Ásker bárar jer qayısqan kúsh penen, Dalbedewler suwlıq shaynar arqırap. Jańlawshı bir janǵa jaylı ses penen, Tanıs túrkmen aydımına sal qulaq:

Jerlerimiz tawmeken,

Eller ǵurgınlawmeken.

Ushıp kelgen aq quwlar,

Meniń obam sawmeken?

Azat kewlim shad boldı, Ótkenimiz yad boldı. Kóp kútken ármanımız, Endi haqıyqat boldı.

Bultlı kúni ay bolmas,

Qórip kewlim jay bodmas.

Hesh húkimet, hesh patsha,

Sovetlerge tay bolmas...

«Hay, yash oǵlan, beri dolan, doǵanım!

125

Íklasıńa murad bolsın, ber xabar! Bántin ashqan tolı suwlı saǵanıń,

Kim ekenin bayan áyleb sen dárhal».

Dep qıshqırdı kempir jolǵa ser etip, «Áje - dedi túrkmen jigit bolıp shad, — Azatlıqtı siziń ushın dóretip,

Dáwran bergen Lenin atlı azamat...

Bilseń, áje, siz de bizde bir tilek, Men-de muńlı shawdır edim marılı. Márdikarla júrdim talay tentirep, Kórmep edim awır isten arılıp.

Bolshevikler qulattı «aq patshanı», «Ezilgenge erkinlik» dep saldı jar. Men de jıldam ádil jolǵa atlanıp, Qızıl ásker bolıp aldım sol máhál.

Rus, ózbek, qaraqalpaq, kazaqtan, Azatlıq dep atlandıq kóp xalayıq. Biz qutıldıq endi barlıq azaptan, Júr anajan, tuwǵan jerge barayıq!»

Shın jılasa soqır kózden jas keler, Jılar kempir ulın kórgen anaday. Jawdı quwǵan batır qızıl áskerler, Alıp ketti onı jatqa sanamay.

Atlar terlep, tachankalar sızıp qum, Qızıl tuwlar tınbay jelpil qaǵadı Shańǵa batıp perzentleri Leninniń, Túrkmenstan jollarında aǵadı...

126

* * *

Kúnler ısıp, jasıl shópler sarǵayıp, Saǵım oynap Kerbalanıń shólinde, Shól búrkiti shópsiz jerde jarbayıp, Uwlı jılan usap minsiz órimge, —

Shıyratılıp puta astında halıqlap,

Jatqan gezde záhár tamıp tisinen. Kiyikler-de órden ıqqa sharıqlap,

Suw taba almay dińke keter dizinen.

Dala kórkin sińirip óz boyına, Qaramıqtay qara kózi buldırap, Sarı ılaǵın ertip alıp sońına,

Suw ıshqında qanǵıp barar quldırap,

Qońır samal julqıp selew, juwsandı, Jamǵır suwı liplep say hám salada. Terbelgendey kók shópler kóz quwantıp, Báhár ayın izleydi ol daladan.

Suw kórindi sol waqta bir jıradan, Shaptı janiwar asıqtırıp ılaǵın,

Sol máhálde «shırp» etip bir ok jılan, Bayǵws ılaq jerdi súzip quladı,

Jan aybatı menen kiyik súzdi de,

Ótkir tisin urdı kelip jılanǵa.

Oq jılandı «ǵırt» etkizip uzdi de,

Awzı menen ılaqtırdı dalańǵa.

Kóz jas tógip aydalada mańırap, Kiyik shaptı shır aylanıp elikti.

128

Quwanıshtıń qosıqların údetken.

Asırılıp biyik qorǵan basınan, Altın quyash kók jiyekke ıǵıstı. Balaların emiziwge asıǵar, Madonnası azat bolǵan shıǵıstıń.

«Qaldı mine túyilmey bir túyin» dep,

Súyrik qollar aq sabaqqa sozıldı. Sol móhálde kógershinler dúrildep, Eski qorǵan tınıshlıǵı buzıldı.

Hám izinshe tasasınan diywaldıń,

Bir beshatar «gúrp» etti de joq boldı. Shashbawın bir «shılt» etkizip hayaldıń, Áttegene-ay, jabısqan bir shoq boldı.

«Way, sorımlap» kempir shıqtı úyinen, Qızın qarmap soqır kózin jasladı. «Kórmegenim kóp eken dep» kúyine, Ana bayǵus páriyad qıla basladı.

Balaların shaqırınıp sıbırlap, Essiz sulıw kózin elp-elp ashadı. Qanlı sawsaq titirenip qıbırlap, Sıypap ótti shala gilem shashaǵın.

Ah, dariyǵa, shól kiyigi, biraqta, Batar kúnge bir telmirip qaradı. Segbir etip ańsap tapqan bulaqqa, «Jettim» degen jerde jetpey quladı.

Xalıq aǵıldı tezden eski korǵanǵa, Ǵázep, otı kókirekte asqındı.

129

Qızıl otryad sultan Sanjar tamanda,

Quwıp barar qara atlı qashqındı.

* * *

Suwsız háptelik jol basqan sarı nar, Bir belesten asa almay shóger me?

Tereń tamır urǵan sawlatlı shınar

Balta tiyse birden japıraq tógerme?

Kempir súyip mańlayıńan qızınıń, Bar kuwatın belge jıyıp aldı da,

Kelinshektey jigerleiip qızınıp,

Kelip turdı tolı jurttıń aldına.

Aynanayın xalkım meniń, qulak sal, Bul sabaktıń ushın tawıp bereyin. Meń talay jıl zindan kórdim tasqamal Sol qamaldan shıqtı tekte húreyim.

Tar qapesten shıqqan waqta sırtqa biz,

«Azatlıq» belbewin belge oradım. «Zindan esignn buzǵan batır qaysıńız?» - Dep kıykıwlap kızıllardan soradım.

Olar ayttı: «áje, sizdi ólnmniń, Tırnaǵınan. alıp qalǵan Lenin» dep. Ayttım: «balam, ózi qayda Leniiniń?

Ol qiside jumısım bar meniń» dep.

Ayaǵına bir tiygizip basımdı, Shalǵayınan súygim keldi onıń men. Tartıp ózine analıq ıqlasımdı,

Ol jay aldı júregimniń tórinen.

130

Minip sonda arbasına qızıldıń,

Baxtıń menen birge kelgenmen, xalqım Zorǵa tawıp dáregin bul qızımnıń, Xorlıqta júrgenin, kórgenmen xalqım

Ilip jaslay qalıń maldıń karmaǵı, Qazan urǵan gúldey bolıp shırayı — Halı múshkil qógershindey jardaǵı, Túrkmen kızı, jetim edi-aw talayıń!...

Úsh qatınlı baydıń sındı tayaǵı, Qızım hám men kóship keldik usında. Qızıl ásker, — shawdır jigit bayaǵı, Qızıma bas qostı keler qısında.

(Qızıl Arbat arjaǵında házir de, Qurtıp jur ol baspashınıń panasın. Qaytar erteń hám qushıp jas qábirdi, Joqlar, yarın, ballarınıń anasın...)

Qızıllardan alıp Lenyi súwretin, Boytumardan zıyat kórip saqladım. Kórmesem de, artıp oǵan húrmetim, Lenin jolın tutqanlardı jaqladım.

Bir kúni jurt «óldi» desip Lenindi,

Botası ólgen boz ingendey bozladı. Awır kayǵı teńseldirip meni de. Kewlimdegi góne dártti qozǵadı.

Ana-bala usap arqaw-eriske,

Sol azalı jılı mınaw qızımdı, Atlandırǵan edim bir úlken iske,