Ibrayim Yusupov - Tumaris ham basqa poemalar

111

Burawlawshılar bizdi kútip shırpınar,

Kettik Ústúrt gazi atılǵan jaqqa!

Bul jalın kishkene qosıq jazıwǵa Ílayıq jalın ǵoy dep úmit etemen...— Dep kóz qıstı maǵan quwaqılana, Sol ájayıp adam kúlimlep birden.

Bilemen, onıń bul shoq házilinde, Ájimli mańlayında, ótkir kózinde, Máńgi qaysar, máńgi jas minezinde,

Páki batpas saqal basqan júzinde,—

Sáwlelener, seni jigerlendirip, Mártlik, ashıq kewil, aybatlılıǵı, Ómirge eń kúshli juwapkershilik,

Keń peyilli rus azamatlıǵı.

Al, meniń awıllas dostım áwdiyip, Turar qaptalında ulınday onıń. Alısta janǵan gazdi qalǵanday súyip, Qarar mańlayına sayalap qolın...

«Knshkene»'bir kosıq deyseń be?—Meyli! Saǵan unaǵanday sóz taba alsam,

Jazayın ómirimniń pitkenshe keyni, Jazayın, sen óziń hámdamım bolsań.

Jazayın jollarda shańlarǵa batıp,

Sen shóllerge segbir tartqan waqtıńda. Dala ármanların jatqan oyatıp,

Sol ot júrek burawlawshılar haqqında.

Jırlayıp senlerdi ómirim boyına,

112

Shól prometeyleri, baxıt ustası! Eń jaqsı oylardı shaqırıp oyıma, Maqtayın siz jazǵan dala qıssasın.

Dala ármanları—nurlı ármanlar! Jazayın...»

Tuńǵısh gaz mánzillerine

Eki júk mashina jol tartıp barar, Barar keń dalanıń betlep tórine.

Shoferlardıń únsiz sózligi menen, «Xosh bol» dep qol bılǵar Nikolay aǵa. Azat qıyqıwlaydı. Esitpedim men, Samal jetkermedi dawısın maǵan...

XXII

Kel, kel, kúndey kúlgen ay júzlim meniń, Keń dalada júrip sır aytısayıq!

Nazlı qademińdi saǵınıp seniń, Juwsanlar zarıǵar xosh iynsin jayıp.

«Nesin súyer bul sırdanday dalanıń?» Dep meniń ıshqımdı qılma kustanı. Meniń pitizarım—ózińseń, janım, Sen—uyqısız túnim, dala ármanı!

Bilemen, dúnyada sulıw jerler kep, Kórdim teńizlerdi, jasıl tawlardı. Kórdim dáryalardıń boyın kók-kembek, Kórdim gúl tóselgen jaǵalawlardı.

«Hásseni, usında qalar ma edim» dep, Óttim arqanıń nuw toǵaylarınan.

113

Hámmesin ıntıǵıp súyemen, al tek— Dalalar ayrıqsha qadirdan maǵan.

Sebebi, meniń azat, sadıq ıǵbalım Maǵan wáde etken: bul dalalarda Seni ushırastırıp maǵan, dilbarım, Íshqıńa miyasar bolıwǵa bárha.

Isenemen, keleseń dúzge sán berip, Dalamnıń ármanı, dalamnıń janı. Sennen mádet alıp, háwijge minip, Dúnya boylap jańlar dala dástanı.

Meniń ıshqım, meniń saǵınıshlarım Ushqır samal bolıp aldıńa shıǵar. Tıńlap onıń yoshlı jaydarı sazın, Seniń kewliń meniń kewlimdi uǵar.

Juwsan!... Onı sonsha jırladım aw kóp! Sahranıń juparı ol ırasında.

Seni bánt eter bul qarapayım shóp Hám máńgi qalarsań meniń qasımda.

Nókis, 1964-jıl, fevral—iyun.

114

GILEMSHI HAYAL HAQQÍNDA

HAQÍYQATLÍQ

Tuwısqan Túrkmenstannıń 20000

gilemshilerine arnayman.

Avtor.

Júzi arıw, qolı sheber,-

Sheber Ersarınıń qızı.

Kemine.

Armuz saylarınıń aǵısı jaqsı,

Saydıń gúlge oranǵan jaǵası jaqsı.

12

Marko Polo bilip maqtanısh etken Báhárden qızınıń naǵısı jaqsı.

Gúl naǵıs watanı gózzal Báhárden,

Shıqtım gúl ıshqında erte sáhárden,

Kók maysa ishinde bir túp qızǵaldaq

Gúmis say boyında jarq etti birden.

Qıyal awlaǵanday altın balıqtı,

Saydıń suwı menen gúmanım ıqtı,

Kızǵaldaq degenim, qol sozıp kórsem,

Keten kóylek kiygen qız bolıp shıqtı.

Ol ayttı: «ǵoshjigit, Kel ádep saqlań».

Ayttım. «gúlge ashıq qaraqalpaqpan».

Ol ayttı: bir nama shertip ber onda,

Qále Maqtımqulı, qále Berdaqtan».

12 Marko Polo – veneсiyalı sayahatshı. Ol túrkmenlerdiń gilem toqıwdaǵı sheberligine kútá joqarı baha bergen

(I.Yu.).

115

O, Baxarden qızı, aspanda ayım, Gúmis taqıyańa ǵubba bolayın. Eger háwes etseń meniń sazımdı, Alamoynaǵımdı qolǵa alayın.

Áneyi qalpaq dep oylama, janan,

Góruǵlı aǵama hámdam bolǵanman. Biraq, túrkmen kızı xosh hawaz keler, Sonda da aldında óteyin sınnan.

Bálki nasaz keler, bálki saz keler, Bálki hawazımnan báhár, jaz keler..,

Tek, qosshım qardashlıq, kewlimdi uqsań Sonın ózinen-aq maǵan ház keler.

* * *

Kerbalanıń kiyigindey sılańlap, Ersarınıń gózzal qızı erjetti. Biraq onı kalıń mal berip tańlap, Bir yawmıt sárdarı aldı da ketti.

Mal basqılap muhabbettiń gúllerin, Sındı tolmay jas ómirdiń kesesi. Xorlıq penen ótti hayaldıń kúnleri. Kórealmadı óz obasın, sheshesin.

Kúni-túni qarańǵıda qarmanıp, Toqıdı ol báybisheniń gilemin, Qanı menen jazdı arzıw-ármanın, Naǵıs penen ayttı úmit-tilegin...

Uzamay ol qızlı boldı sárdardan,

116

Arıwlıqta anasınan zıyada Kápestegi ilgir zeyin palapan

Uqtı bárin, neni kórse uyada.

Adam kórki áwladına ótkendey, Ótti qızǵa sheshesiniń óneri.

Keste tikse shólge shámen pitkendey,

Jansız gúller ǵunshalanıp enedi.

Gilemshy hayal berip oǵan kóp aqıl, Ayttı. «qızım, anańnın bir sózi bar: «Ónerli jan ólmes» degen bar naqıl,

Bul ónerde tirishiliktiq kózi bar.

Gilem toqıw mamamızdıń óneri, Ol tuwralı jasımda kóp esittim. Meniń anam boldı gilem sheberi, Tereń sırın bilgen usı kásiptiń.

Sol sırdı men ishke túyip júremen, Úyretse de anam bayǵus jasımnan. Endi sonı qızım saǵan beremen, Úyren bárin shıqpay júrip qasımnan.

Óner ushın japa shekken mamańnıń Yadıgari ushın bir is baslayıq.

Say kelmestey akılına adamnıń, Bir ájayıp gilem toqıp taslayıq»,

Dep gilemshi hayal ketti sárdarǵa, Ayttı kerek zatın tez tayarlawdı. Baylıq dese dúnyaxorda jan bar ma? Ánjam etti hasıl júndi, boyawdı.

117

Ana hám qız eki jıl jip iyirip,

Sabaqların óz qolınan boyadı. Bóten adam kirgizbewge buyırıp, Bir ońasha jerge órmek quradı.

* * *

Kúnler tamshısınan jıllar jıyıldı, Talay sapar kayttı ǵaz hám tırnalar. Million sabaq túyildi de, qıyıldı, Eki gózzal tınım tappay tırbanar.

Teben bolıp temir taraq tisleri,

Qırqılıq jińishkerdi qılısh ushınday. Kısta qatıp, jazda janıp isledi,

Alıs jerge jol tartqan jıl qusınday.

Kóz ashıp jumǵansha sen jeti jola

«Toqıldı» dep jeti aytsań, til keledi.

Órmek qurǵan jılı tuwılǵan bala, Gilem pitken jılı asıq úledi...

Pitti, sóytip, gilemlerdiń patshası, Altı qanat úydiń ishin orap tur. Qońsı-qoba kórimlikke zat tasıp,

«Qaydan aldıń?» dep sárdardan sorap tur.

Qarap kórseń, turǵan jeriń bostanday, Uslap kórseń, ushıǵanıń jumsaǵı. Ǵayrı naǵıs «Ǵárip ashıq» dástanday, Kórgen adam yar jamalın qumsadı.

Bul gilemniń dónbeli bir sırı bar: Teke kórse mınaw «aqalteken» der:

118

Yawmıt kórse, bunı tokıǵan dilbar, Biziń qanımızdan bolǵan eken der;

«Biziq gúl» dep awar kóklen ańsarı, «Biziń úlgi» deyd shawdır shad bolıp «Biziń kızdıń óneri» der.Ersarı. ...

Ketti, sóytip, gilem dańqı yad bolıp.

Dóndi gilem geyde tawıs. párindey, Aspandaǵı ayqulaqtay qubıldı. Geyde gilem firuzanıń gúlindey, Sulıwlıqtıń bar sheginen shıǵındı.

Hár túgi bir kirpik-ıshqı oǵınday, Zer shashaǵı jalın bolıp lawladı. Gáǵıjladı seksewildiń shoǵınday, Gá jantaqtıń ushqınınday ǵawladı.

Segbir tartıp sayahatshı gúwletip, Bul gilemdi Kunbatısqa maktadı. Awırlıǵınn sap altınǵa ólshetip, Gilem satıp suzdi sárdar aqshanı.

Gilem dańqı erte bolıp taradı, Hindi, parsı awǵanlardıń elinde, Gilem ushın jánjel otı janadı,

Ol toqılǵan jaqta — túrkmen jerinde.

Jurt maqtadı, sóytip, sırlı ǵalını, «Altınǵoy» dep sawdagerler jutındı. Aqırı ol jaylap Urgench, Marını, Iran shah sarayına tutıldı.

Xiywa xanı Tehranǵa bir barǵanda,

119

Bul gilemge kózi tınıp suqlandı. Kewli talıp qızǵanıshlı ármanǵa, Puxarasın qarǵap, ishten boqlandı...

* * *

... Bir kúni xan altın taxqa tırmasa, Ǵázep penen eske aldı sol gilemdi. «Sonı Toqıǵan eger peri bolmasa,

Tabıńlar!» dep párman etti ol endi.

Jasawıllar shaptı túrkmen jerine, Tawıp alıp keldi yawmıt kelinin.

Biraq, qorıkpay xannın shekken deminen, Ayttı hayal bar jaǵdayın eliniń.

Sonda gózzal gilemshini tıńlap xan, Bılayınsha sawal berip jóneldi: «Onday hasıl boyaw taptıń sen qaydan, Kim úyretken bul ájayıp ónerdi?

Basqa jurtqa nege sattıń urıday, Nege sattıń onı Iran shahına? Xan qaltasın kórippediń qurıday?

Qanshama zer alar ediń haqıńa?

Gilemshi

Íras taqsır, bir.bilmeslik is ótken,

Biraq, onıń satıwshısı men emes. Al gilemdi toqıw isin úyretken

Marhum, anam umıtpaspan onı hesh.

Ash kepterdey jemisegim tolsın dep.

120

Men jeti jıl dánsiz jerdi shoqıdım. Kewildegi dártim umıt bolsın dep, Bir gilemdi seksen tórt ay toqıdım.

Ózim tańlap qılshıq tarttım túbitten? Ózim iyirip, belli jandı qıynadım,

Kestelerin kewlimdegi úmittiń,

Sheshek atqan shámeninen jıynadım.

Sarı boyaw – kewlimdegi kayǵı – muń, Qara boya – táǵdirimniń gúwası.

Jasıl boyaw - ármanları jaslıqtıń, Qızıl boyaw - júregimnin jarası ...

Xan

Boldı, boldı, kerek emes dárttiń, hay, Kerek emes maǵan sulıw qıyalıń. Endi seniń úyiń – mınaw keń saray, Sen bolasań on ekinshi xayalım.

Bala tuwıp beriwiń de shárt emes, Tek te sonday gilem toqıp bereseń.

Al, bas tartsań, kórgen dártiń dárt emes, Dártti xannıń ǵázebinen kóreseń.

Gilemshi

Taqsır, ráhim etkil ǵárip qulıńa, Eli-xalqıń aman bolǵay, ilayım.

Ádil shahım pul shashtı — dep — jolıma». Túrkmen ellerine aytıp bardyın.

Bul kásipti qoyıwǵa ant bergenmen,