Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 6
.pdfQızba yaki balama insap bolsın áytewir, Shańaraqta tárbiya, miytin bolsın, bir temir, «Qamıstı bos uslasań, qoldı qıyar» degendey, Tárbiya bos úylerden, adam shıqpas, bir táwir.
***
Shańaraq bar – aqıl, oy, maqset penen muradı, Qádir-qımbat ornında – malu-dúnya turadı,
Ulǵa, qızǵa qarawǵa tárbiyaǵa waqtı joq. Náshebent ul, kórgensiz qızlar qaydan shıǵadı?
***
«Tawdı-tastı jel buzar, adamzattı sóz buzar», Sózden bolǵan jaraqat, janǵa berer mıń hazar, Qayǵı-ǵamdı umıtıp, shad etiwge boladı, Biraq kewil tórinde, máńgi baqıy daq qalar.
***
Keyingi bir payıtta úydi hayal basqarıp, Ketkennen soń kiyewi otıradı jasqanıp, Tikke qaray almayın, hayalınıń júzine, Júrgenlerden saqlasın, abıraydan bos qalıp.
***
Úlken láwze, gewdeler tek awqatqa jaw bolıp, Sheshalmaydı úyinde atırsa bir daw bolıp, Shańaraqtıń basshısı ıssı suwǵa alǵısız, Bolǵannan soń, perzentler erjeteme, saw bolıp?
***
01.08.2013j.
Dúnya panıylıǵı haqta, Hayyamnan ótkerip, Aytpadı ele hesh kim, negizine jetkerip, «Bizdi quwırshaq etip oynaydı, pálek!» degen, Ketken joq ele hesh kim dúnya isin pitkerip.
***
Ómir degen házirgi testtiń nızamlarınday, Júrmes oǵan qátere, júrmes oǵan abıray, Aljaspayın, qátesiz, durıs sheshken sorawdı, Abuturent yańlı bir bolar, júzi jarqın-ay.
***
Ómir degen házirgi testiń sorawlarınday, Sheshiw talap etedi, qatelespey, aljaspay, Hiylekerlik júzińdi tómen etip qoyadı,
61
Sheshalmaǵan sawatsız, abuturent baladay.
***
«Ómir degen bir márte beriledi desekte», Birewlerge tuyılar aytılǵan bir ósekke, Bundaylarǵa ómirdiń qádir menen qımbatın, Aytqan menen teppe teń uzın qulaq eshekke.
***
Danalar kóp aytqan-aw: «Bul bir panıy yalǵanshı», Qızıl túlki izine, tazı etip salǵanshı,
Hám opalıq isleyip, ayap sira qoymaydı, Mıń bir tásil oylaydı, aldap, suwlap alǵanshı.
***
Ómirdi biz gey gezde, onshıq etip oynaymız, Áwmeserlew jiyendey mazaq etip, qoymaymız, Eń aqırǵı mánzilge jetkergende bul karwan, Onshıq emes ekenin, sol waqıtta ańlaymız.
***
Birewler bar ómirin gúl jaynatıp qoyadı, Hár saniya, hár máwrit onıń ushın ayawlı, Tekte waqıt ayırar, aǵıń menen qarańdı, Hám qádirin bilgenler, bolǵan alp, zıyalı.
***
02.08.2013j.
«Jamannıń sıra atlama bosaǵasınan, Jep, túspegil, duzaǵına taǵı asınan»,
Dep, Paxlawan Maxmud aytqan násiyattı, Zıyat bilemen, hár qanday baylıq, hasıldan.
***
«Aytpay sira alma kisiniń úyine jol, Qádiriń ketirme uzatıp nanına qol». Degen sózine bola Paxlawan Maxmutdıń,
Márt bolsań, hár iste, hár qashan insaplı bol.
***
03.08.3013j.
Qansha jıyǵan menen ahırına jetiw qıyın, Baylıq penen artpaydı, abıray, húrmet-sıyıń, Ázireyil qaramas esapsız mal-múlkińe, Onıń ushın abıray, húrmet-sıyıń bir tıyın.
***
62
Dúnyanıń qızıǵına túsken bilmes ahırın, Tanımayın ketedi, alısı hám jaqının, Adamlardı mensinbey ketkenligi hesh gáp-ǵoy, Delbe bolıp, jolında joytar esi-aqılın.
***
Hámelparras sawatsız, insapsızdıń oyında, Bolmas, bende ekeni jılında ya ayında, Jıyǵan malı paradan qara bolıp mańlayǵa, Bende bolıp, tor artı otırǵanı qıyında.
***
Dúnya degen ájáyip sánem bolıp kórinip, Bilek salıp moynıńa, shıyrın bosa berilip, Jilwasına más etip, namasına oynatıp, Delbe etip, sırtıńnan qarap turar kerilip.
***
Bası menen ayaǵı, eni menen uzını, Qarıslawǵa kelmeydi, sonda da kóp qızıǵı, Usı qısqa ómirde táǵdir degen qızıq-aw, Birewlerdiń bir salım kem etedi duzını.
***
Duzı kemler bilmeydi, sóz mánisin ańǵarıp, Sóz sóylese aladı arbanı ol awdarıp,
«Pátiwasız sam-sam bul» degen atı shıqqan soń, «Jónge salıp alaman!» deyip júrme qıynalıp.
***
Arǵısında joqlardı kele etip bolmaydı,
Bir ahmaqtıń dártinen mıń bir insan sorlaydı, Máskúnemler, náshebent adamzattıń dushpanı, Óz janına qast etip, qurtpaǵansha qoymaydı.
***
Sın-sımbatı kelisken, suńǵaqtay bir jigitler, Íssı suwǵa alǵısız, demeseń bir tek te er, Biyligi joq úyinde, qatınınıń aldında, Betine tik baǵalmay, shuqlap turar, sorlı jer.
***
Men ayayman, er bolıp, hayal júrse basına, Jaqın-jıwıq qılıǵın aytsa kúyip ashına, Bunday kelte pámleriń párwa etpes, hayalı, Oynasların toparlap, ertip júrse qasına.
63
***
04.08.2013j.
Gey jigitler boladı, qatınlardıń qasında, Ayırması tek ǵana oramal joq basında, Qılıq penen minezde qatar qoyıp qarasań, Qaysı qatın, qaysı er, ayırıp bolmas rasında.
***
Hayallar bar erlerdiń isley almas iserin, Taq-tuynaqtay etedi, qaldırmastan bir kemin, Úyden sırtqa bir awız sóz shıǵarmas ólsede, Hám erine tik qarap, kótermeydi hesh únin.
***
Hayal menen shańaraq, hayal menen bul dúnya, Hayal menen jeteseń húrmet penen hám sıyǵa, Eger hayal bolmasa erkek degen sorlılar, Kiyiminde durıslap kiyiw kelmes oyına.
***
Hayallar-ǵoy bizlerdi talpındırıp ómirge, Ilham menen yosh berip turatuǵın kewilge, Usı baxıt, dáwletti bilmeytuǵın erkekler, Bolmas sira «sawatlı, parasatlı» deyiwge.
***
06.08.2013j.
Bizde naqıl-maqal bar, dúr hám altın sanalar, «Ashıw araz, aqıl dos» degen ata-babalar, Ayda-jılda babalar sózin yadlap turǵanda, Bolmas edi kewilde ǵubar menen jaralar.
***
Aqıl-esli, sawatlı geybir jaslar házirde, Is etedi, hawlıǵıp, qaramayın kózine,
«Ózi bolǵan ózmámbet» bolıp, ata-ananıń, Aytqanların tıńlamay qor boladı izinde.
***
Úyleniwdi gey bir jas oyınshıqdayın oynaydı, Dus kelgenge úylenip, qara eter mańlaydı, Iblis qızı, ya tajjal bolıp shıǵar alǵanı, Kórgensizdiń dártinen ata-ana sorlaydı.
***
Hayyam ayttı: «Topıraq bastan ayaq adam» dep,
64
«Onı tewip, taptama biyparasat nadan» dep, Abaylap bas qádemdi, hár qarıs jer berer ses, «Bunda jatır mıń-mıńlap gada menen sultan» dep.
***
07.08.2013j.
Aqmaq ullar ákeniń dáwletine masayrap, Is etpeydi oylanıp, is etpeydi abaylap, Ata-ana dártinen otıradı qan jutıp,
Anaw más bop keledi, kúnde, kún ara toylap,
***
Toǵaydaǵı ógizdi uslaw ushın at kerek, Mıqlı arqan hám jáne qurıq degen zat kerek, Adamlardıń bas bilmes ógizlerin uslawǵa, Táwbesine tayantar, kúshli karamat kerek.
***
Birewlerge Yaratqan kózlerine kórsetip, Qoyǵan menen ómirde júrmes sira táwbe etip, Bir qılmıstıń ústine, jáne qılmıs isleydi,
Júzi qara atanıp, keter ómirden ótip.
***
Shańaraq bul mánzilge sapar tartqan kárwandur, Karwan bası aqıllı bolsa jolı ráwandur,
Ahmaq bolsa al endi aytatuǵın jeri joq. Karwan joldan adasıp, awıp, talıp qalǵandur.
***
Shańaraqtı basqarıp turıwǵa da kúsh kerek, Izzet, húrmet, abıray, tájiriybe, is kerek, Aqtı aq dep, qaranı qara deyip aytıwǵa, Ótkir zeyin, parasat, aqıl menen es kerek.
***
Úy payızlı bolıwǵa, áke bolsa aqıllı, Hámde sózi mánili, ijabatlı, tartımlı, Usı jaqsı qásiyet bolmasa ol ákede, Úyiń túwe jábirin tartar alıs, jaqını.
***
Shańaraqtıń táǵdiri tánha áke qolında, Hayal bala-shaǵası, shámshıraǵı jolında, Hayal, bala-shaǵasın qor etpeydi ákesi, Mártlik penen hadallıq bolsa eger oyında.
65
***
Júrek sire dawamas televizor kóriwge, Ashsań bir jer suw alıp, jáne bir jer kúyiwde, Bir jaqtaǵı daw-jánjel, urıslardıń kesiri,
Bir jaqtaǵı gúnasız bendelerge tiyiwde.
***
Anada bir kórgenbiz, alıstaǵı bir elde, Dárya tasıp, awıldı aylandırǵan bir kólge, Taban qoyar qurǵaq jer taba almay turǵanda, Bir sorlınıń úyine jasın túsip órtewde.
***
«Jıǵılǵanǵa judırıq» degen de bir usıma? Tasıp barar suw jáne kózden aqqan jasına, Tek suw menen turmayın, tóbeden ot túskeni, Kózgóreki uw qatqan boldı ishek asına.
***
Aytaberseń apattıń esap penen sanı joq, Bir tárepin suw alsa bir tárepi jalın, shoq,
Bul kórgilik azdayın, táwbe etpey adamzat, Bir-birine oqtalıp, bir-birine atar oq.
***
08.08.2013j.
Tap birinshi ásirden, tap búgingi kúngeshe, Qansha urıs bolǵanın ayta almas hesh kimse, Nawrız benen basqada bayramlardıń sanı bar, Al urısqa, qırǵınǵa san jetpeydi menińshe.
***
Eramızǵa deyin de kún joq urıs, jánjelsiz, Troyada on jıllap urıs etip kelgenbiz,
Bul qamırdıń ushınan pátir yańlı bir nárse,
Qay waq, qashan, tarıyxta urıssız kún kórgensiz.
***
Afrosiyab, Zulqarnay jáne Kirdi alayıq, Tınıshına otırǵan kúni joqdur bir ayıq, Neshe million boladı esap-kitap etseńiz? Bular etken qırǵınnan qurban bolǵan halayıq.
***
Ótken iske salawat qoya turıń tarıyxtı, Aytayıq biz búgingi jer júzinde xalıqtı,
66
Mushtay jerdiń jarında urıs-jánjel dártinen, Aspanında kóralmas, quyash kózin, jarıqtı.
***
13.08.2013j.
Jamanlıqqa jamanlıq qay waq bir waǵı qaytar, Táwbesizdi hár qashan táwbesine tayantar, Jaratılıs zańları Quran ayatlarınday,
Bir háribi ózgermes, onıń jeri joq aytar.
***
Jaqsılıqqa jaqsılıq qaytıwı shárt hár qashan, Ol kisiden qaytpasa, qaytaradı Yaratqan, «Jaqsılıq jerde qalmas» degen ata-babalar, Mıń bir jıllıq turmısta kórgen, bilgenin aytqan.
***
«Oynaqlaǵan… ot basar» degen gáp bar burınnan, Bul esheyin gáp emes, ol turmıstan alınǵan,
Gey oysızlar qılmıstı islep bolıp keyninde, Jer lárzemge keledi, etken nala, zarınan.
***
Zań adamı zań buzsa, oǵan ne dep aytamız? Deseń bolar ondaydı adam sıpat jalmawız, Qaysı iste bolsa da insap bersin ózine,
«Táwbe!» degen jaqsı-ǵoy hesh bolmasa bir awız.
***
Táwbe menen shúkirlik, apatlardıń qorǵanı, Esten hárgiz shıǵartpas, bir Yaratqan Alannı, Insapsızdıń oyında Yaratqanı bolmaydı,
Hasıl bolmas hesh qashan maqset penen muradı.
***
Ǵarǵıs alǵan ońbaydı ata menen anadan, Úmit etip bolmaydı onıńdayın baladan, Tórt túlegi say bolıp, kókti tirep tursada, Báleden soń báleler jabıladı jańadan.
***
14.08.2013j.
Ahmaq perzent sendelip, ishpey kúni ótpeydi, Ata-ana húrmeti, qádirine jetpeydi,
Awızınan qanları kelsede ata-ana, Qarǵamaydı, biraqta dárti ishten ketpeydi.
67
***
Ata-ana ǵarǵamay, «Iy!» degenniń ózinde, Qudaytala kórseter perzentiniń kózine, Ata-ana razı etpegennen bolǵanın, Aytsańdaǵı túsinbes axmaq perzent júzine.
***
Perzentiniń qarızı ata-ana adında,
Kóp dáliller, mısallar kerek emes bul manda. Jeti márte arqalap, kelsede Kaabaǵa, Ótelmeydi, ótelmes bul bir panıy yalǵanda.
***
Ata-anań deneńde júrek penen bawırdur, Olar ushın húrmetiń, jaqsı sóziń táwirdur, Illa menen pillaǵa orap qoyıw shárt emes, Bilseń boldı, qarızıń qara tawdan awırdur.
***
Qan juttırıp atırǵan perzentler kóp anaǵa, Anasına qaramas, janı: qızı, balada,
Bul kúnlerge jetkergen sorlı ana ekeni, Ayında ya jılında kirip shıqpas sanaǵa.
***
Birewler bar hayalın biyik qoyıp anadan, Ayırılmaydı ananıń bası dóhmet, jaladan, Jin kórseter hayalı balasına anasın, Erjetken soń kórgilik kórer ol da baladan.
***
Qansha ana balanıń ishkeninen qıynalıp, Gáhi suwǵa mantıǵıp, gáhi otta júr janıp, Ata menen ananı qapa etken perzenttiń, Shańaraǵın kórmedim, otırǵanın bir ońıp.
***
Narday mıqlı jigitler qanatınan qayrılıp, At abıray ataqtan, jumısınan ayırılıp, Júrgenligin bilmeydi ata-ana sózlerin,
Qulaǵına ilmeyin, qalǵanlıǵın mayırılıp.
***
Ata-ana tilegi: «Ishpe!» deydi balaǵa, Biraq pándi násiyat kirebermes sanaǵa,
«Dárya tassa tobıqqa kelmeytuǵın» qayǵısız,
68
Bir bálege jolıqpay sira aman qalama?
***
Kóp kúlpetler jetkerdi perzent ana basına, Záhár qatqan menen teń boldı ishken asına, Ana paxır jan táslim eter waqta ótindi:
«Sol bir perzent kelmesin-deyip-meniń qasıma».
***
Ana kewli jaralı perzentiniń dártinen, «Perzent» deyip janıǵıp, etler kesti etinen, Bar jábiri bir bólek, anasına tik qarap, Alatuǵın báleni shıǵardı ol betinen.
***
Mánsap penen dúnya dep júrgen perzent ońbaydı, Dástanlarǵa sıymaydı aytsań eger bul jaylı, Ońbaǵanı emespe, ayında ya jılında,
«Ata-anam edi!» dep, sálemge bir barmaydı.
***
Arpa ishi bir biyday, kózi aǵı-qarasın, Alaqanda aymalap ósirdi ol balasın, Miynet degen ne nárse ekenligin bilmeyin, Ósken bala atanıń berip atır jazasın.
***
Geybir ata-analar dushpanınan kórmegen, Perzentinen kórgilik kórip atır ne degen, Bul azap hám uqıbet tórkini bir oyına, Tárbiyanıń orınına, pul bergeni kelmegen.
***
Bir ananıń bar janı balasınıń ishinde, Edi, onda kerneyip tur denede kúshi de,
Waqtı jetip qartayıp, dizden dimar ketkende, Qaytarmadı balası onnan hátte úshin de.
***
Gey analar zar jılar kózden aǵıp qanları, Sebepshisi qayǵınıń qızları hám balları, «Tuwabergen ekenmen iytler yańlı shubırtıp!» Degen waqta ananıń kókke jeter zarları.
***
Esheyin bir nárseniń ústinde bir aqılsız, Sóz tórkinin, aqırın ańlap alıń axır siz,
69
Sotqa berip anasın eli-jurtqa masqara, Bolǵanına aqılıń hayran bolıp qalamız.
***
Gey tuwısqan qarasań sonday tatıw paldayın, Qatnasıqtı úzbeydi barıs, kelis ay sayın, Tuwısqanlar bar jáne iytler menen pıshıqtay, Qaysı qılıq, qaysı bir jónsizligin aytayın.
***
Isiń ketse kerige eń birinshi jaqınıń, Quwanadı, jurtlarǵa bildirmeyin aqırın, «Eli-jurttan uyattı» deyip kelip úyińe, Kózabaǵa qıylanıp, berip keter aqılın.
***
Tuwısqanlıq degenniń qaǵıydası, zańı bar, Bir atanıń balları inaq bolıw jaǵı bar, Mehir menen muxabbat kóterilse aradan, Bir ómirge arılmas hásiret penen daǵı bar.
***
Biri-birin házirde tuwısqanlar kóralmas, Arasında daw menen jánjel sira arılmas, Aytıwǵada arzımas esheyin zat ústinde,
Bolıp qalar bádduwa, bolıp qalar dushpan qas.
***
Mehir muxabbat degen qalmaǵan ba keynnde? Iybe joq bolıp barar qızıń menen kelinde, Ata-ana húrmeti sálem beriw basqa gáp, Kókireginiń yarımın ashıp júrer úyinde.
***
Bir ananı ayayman, kórip qattı qıylanıp, Máseleniń tórkinin sheshalmayman oylanıp, Erjetken soń úylenip, bala ketti jayına,
Ana qaldı zar jılap, tap-taqır bop, qol jayıp.
***
Aqtı aq dep aytamız, al qaranı qara dep, Birewler bar perzentin jigirmada, bala dep, Erkeletip ósirgen jurttan aǵla balası,
Erte turıp, bir márte sálem bermes «Ana» dep.
***
Tártip penen intizam baslanadı úyińnen,
70