Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 6

***

Ámir onı shaqırıp: «Shayırım bul netkeniń? Qudayıńdı umıtıp, hádden asıp ketkeniń!» «Saxıylıqtan Ámirim jupını bir haldaman, Bir ayıbım aldıńnan ruxsat sorap ótpedim!».

***

«Meyli-dedi Ámirde-sóz júyesin tappaqta, Saqıy qalmas Allanıń ráhmetinen hesh waqta, Meni saǵan jibergen Yaratqannıń ózi de», Deyip Ámir, shayırǵa zerden shapan jappaqta.

***

Dedi Ámir: «Egerde xan shayırın izlese, Onda ol el baxıtlı, eń aqırǵı demgeshe, Al shayır xanın izlep júrer bolsa egerde, Ol el qárep boladı, aytıp bolmas ózgeshe.

***

21.06.2013j.

Adamlardı jaratqan jarlı etip, bay etip, Jurtlardı da jaratqan bir-birine say etip, Abıyıńa babıydı qosıp qoyar Yaratqan, Hesh bir gúdik-gúmansız kewillerin jay etip.

***

Kiyewi dım shırrıqpa deyip júrsem hayalı, Onnan beter górtilek, kókte eken qıyalı, «Abıyıńa babıydı qosıp qoyar Yaratqan!», Degen sózdi aytqan-aw, aqıllı bir zıyalı.

***

Marapattıń adamı kókte aydı gózleydi,

Ol óziniń sawatsız, sam-samlıǵın sezbeydi, «Qultay kewli qurt kúser» degen gáp bar burınnan, Hesh waqıtta, hesh qashan ǵazǵa ǵarǵa ermeydi.

***

Ǵaz párwazı qayaqta, ǵarǵa, quzǵun qayaqta? Anaw kóktiń xojası, mınaw júrer ayaqta, Ǵazıń dúnya sharlayıp, dárya, kólge qonadı,

Ǵarǵa menen quzǵınǵa bolmas baxıt hesh waqta.

***

Altın menen gúmistiń óz aldına nırqı bar, Erler menen erlerdiń ayırması, parqı bar,

21

Naǵız erler sózińdi aytpasıńnan ańlaydı, Geybir erdiń tek ǵana súlder menen sıyqı bar.

***

Er bar, hayal peyilin, qıymılınan biledi, Qatelesse waqtında aqıl-keńes beredi,

Er bar, mampıs, ólikse ıssı suwǵa alǵısız, Páyik bolıp, hayaldıń xızmetinde júredi.

***

Shańaraqtı kishkene mámleket dep atırmız, Bul mámleket basshısı tek te erler, ahır, siz, Basshılıqtı hayalǵa berip qoysań, al endi, Er emesseń, áljiwaz, biyshara bir paxırsız.

***

Hayal basshı bolǵan úy hákimsiz bir qalaǵa, Usar, ata-anasız, jetim qalǵan balaǵa, Hayallardı kemsitiw, múkitiw de emes bul, Bul pikirdi dáliller filosoflar, dana da.

***

22.06.2013j.

Jılandaǵı óziniń balasın ol biledi, Shubatılıp, iyrelip, ǵamın jeyip júredi, Insanlarǵa hayransań tuwıp bolıp balanı, Sawǵa etip birewge, yaki taslap keledi.

***

Házir ata-analı jetimlerdiń sanına,

Muǵdar jetpes sanasań, gáptiń kelsek haǵına, Burıları bilmedim, tap házirgi waqıtta, Miyrim menen shápáát degen sonda joǵıma?

***

Miriwbetlik úyinde kóz monshaqtay balalar, Jetim degen at alǵan, mańlayları qaralar, Júzden toqsan toǵızın alıp kórseń egerde, Ata-ana barlıǵı júrek-bawrıń jaralar.

***

«Miriwbetlik úyine taslap ketip anamız, Zar-zar jılap, telmirip, óksip-óksip qalamız», Deyip jetim balalar zarın ayttı bizlerge, Balamızǵa qaramas, jawız bolıp baramız.

***

22

Mıń bir bále jerden de, kókten jawıp atqanı, Dúnyanıń teń yarımı ashtan talıp jatqanı,

Mehir menen muxabbat, miyrim menen shápáát, Adamlarda kemeyip, tuńǵıyıqqa batqanı.

***

Burın adam júzb-júz, qoldan qolǵa satılǵan, Qılmısı bar asılıp, yaki órtep, atılǵan,

Házir jaǵday basqasha kóp qıylanıp júrmeydi, Mıń-mıńlaǵan adamdı satıp atır sırtınan.

***

Keyingi bir jańalıq boldı: «Adam sawdası», Bul insannıń basınan ayrılmadı ǵawǵası, «Qulshılıq ol dáwirdi basıp óttik» dep júrsek,

Jáne keldi aylanıp, bul táǵdirdiń sawǵası.

***

Kórgiligi insannıń kóp eken-aw aldında, Ol kórmegen azaplar, jábir-japa qalǵan ba,

Kamikadze degenge shek qoyalmay atqanda, Ketip atır satılıp, adamlarıń ármanda.

***

Usı jaǵın oylasań adamlardan jawızlaw,

Joq shıǵar-aw, sira da, bir-birine bunday jaw, Atıp, shalıp, jaǵıwdan etpey sira qanaat,

Adam satıp, bolmaqta qas-kirpiksiz bir maqaw.

***

22.06.2013j.

Bul apatıń álemdi dárdiserge salmaqta,

Eń sheshilmes, eń baslı másele bop qalmaqta, Qıyań kesti urıstı qoydırǵan bul adamzat, Adamlardıń sawdasın qoydıralmay janbaqta.

***

Tırıspaydan on ese jaman bolıp turıptı, Keris qattı tartılǵan káman bolıp turıptı, Azat bası satılıp, iláj tappay bul insan, Qızıl júzi sarǵayıp, saban bolıp turıptı.

***

Adam satıw degenler neshshe mıń jıl ilgeri, «Qulshılıq bir dáwirde ótip ketken» der edi, Jáne taǵı haslına qaytıp atır adamzat,

23

Úyrenshikli ádeti, bolıp qaldı ermegi.

***

23.06.2013j.

Bir mápi dep bul insan ne nárseni islemes? Ol jaǵınan qarasań qas-kirpiksiz, maqaw, pes, Urıs penen qırǵının aytpaǵannıń ózinde,

«Adamlardıń sawadsı» ketirmekte aqıl es.

***

Urıslardı, jánjeldi bolar áste toqtatıp,

Násheben te dúzeler áste-áste oń qaytıp,

Ayǵa qádem, juldızǵa qolı jetken adamzat, Bul apattıń ilájin tappay atır, dárt artıp.

***

Házir pútkil dúnyanı izey suwday almaqta, Tutasına lawlaǵan janǵan otqa salmaqta, «Alǵa basar ilgeri» deyip júrsek al endi, Jáne qayttan qulshılıq dáwirine barmaqta.

***

Onnan tek te ayırma, ashıq-aydın bazarda, Satılmaydı adamlar belgilengen bir jayda, Jansız yańlı qupiya, qoltıǵıńa qol salıp, Bálelerdi basıńa salıp berer, joq oyda.

***

Dúnyanıń bar lázzetin aldıńızǵa jayadı, Esapsız kóp dollarǵa kómip, qolıń maladı,

Qoldan pasport alınıp, jipsiz baylap qoyǵan soń, Aldap-suwlap, ahırı, eki kóziń oyadı.

***

Aqıllılar, sawatlı ushpas bunday aldawǵa, Basın suqpas jaramas, ayrılmastay bul dawǵa, Bárhá baqlap ján-jaǵın, jeti ólshep bir kesip, Júrgenlerdiń basınan sahıt bolar bul ǵawǵa.

***

Kóp bayıwdı oylaǵan, dúnyaǵa kóp meyli bar, Aqıl-oyı bilimi jetkilikli emes, tar,

Hám isengish, hám awma joqpa biziń arada? Túser gazzap torına, usındayın sorlılar.

***

Eń jamanı nasharlar qárep bolıp kelmekte,

24

Ar-namıstan kelgen soń, asılıp ta ólmekte, Bunnan basqa iláj joq, dene satıp kelgen soń, Dubay jaqta, Stanbul yaki Parij tárepte.

***

Al erkekler tepkende temir úzer quwatlı, Sın-sımbatı kelisken, arıslanday aybatlı, Sırt ellerde qul bolıp, ólip-talıp qaytadı, Et súyekke taqalıp, ólikse iyt sıyaqlı.

***

Óz basıńa sawdanı satıp alıp, al endi, Búlginshilik, ǵawǵalar ne janǵa dári edi, Jigirma tórt saattıń teń yarımın miynette, Ótkeripseń, janıńda almaǵan qast barmedi?

***

Azat erkin basıńdı qulshılıqqa bergeniń, Kúndiz islep, túnleri tólelerde túnediń. Búrge menen kenege qızıl shaqa talanıp, Qarnıń toyıp awqatta jeyip sira kórmediń.

***

Bunsha nege górtilek, sonsha nege sorlısań, Barma ózi sende bir aqıl, huwısh hámde ań,

Óziń yańlı adamnan aldanǵanıń namıs-ǵoy, Bir ózińniń dártińnen jábir kórdi qansha jan?

***

Ata-ana janları alqımına kelmekte, Amanatın qol menen Iyesine bermekte, Ata-ana basına bále bolıp turıpsań,

Olar: «Onday balam joq!» deyip, datlap júripti.

***

Tap kózdiń jasındayın girttay qara qumırsqa, Talpınısı dım patlı, kún-kóriske, turmısqa, Nabada bir suw ketip, qalar bolsa inine, Quwırshaǵın tisleyip, shıǵar sol waq ol sırtqa.

***

Al adamlar balanı geybir waqta, al endi, Irkilmesten, dus kelgen jerge taslap keledi, Suw ketpey-aq, ot almay házirgi bir waqıtta, Kúnde mıń-mıń balalar jetimlikten óledi.

***

25

Dúnyadaǵı bar janzat balasınan bezbegen, Kúni-túni juwırıp, solar ǵamın gózlegen, Al adamzat balama, ǵarrısına qaramas, Nápsi ushın múkitiw, eziw jaǵın gózlegen.

***

Nápsi alǵa shıqqanda insap, iyman bolmaydı, Qollasa ol ózindey maqaw, pesti qollaydı, Shıńǵısxan hám Giytlerdiń násilleri dey beriń, Mal-dúnya dep, dúnyaǵa ot beriwden taymaydı.

***

Dúnya ishre kóp jerde, ash-jalańash balalar, Toyıp awqat jemegen, mańlayları qaralar, Tek kótere kóz qalǵan, qol salbırap ilinip, Turǵanın bir kórgende, eteseń mıń tobalar.

***

Quwan xalqım baxtıńa, mına jarıq kúnińe, Jeriń tınısh hám tınıq, aspan menen túniń de, Qarnın tır-tır qasıyıp ballar demin aladı, Sennen dáwlet, baxıtlı insan joqdur bul kúnde.

***

Kópler Iyem birligin, yadlamadı, umıtı, Bir-birine jaw bolıp, ózli-ózin qurıttı, Jas kishisi, jas úlken bir Allanı bilemiz, Bizge baxıt Yaratqan ózi berip qoyıptı.

***

24.06.2013j.

Ata menen balanıń qarama-qarsılıǵı, Burınları bolǵan-aw, tawsılmaǵan hesh jırı. Patshalardıń balları taxt ushın gúresip, Ákesin de óltirgen, joq bunıń bir hesh sırı.

***

Sonda oylap qalasań malu-dáwlet baxıt dep, Asa biyik, sawlatlı, saltanatlı taxt dep, Haywan etpes islerdi, insan islep atqanın,

Aytpaǵanba hesh bir jan áwlatlarǵa «Umıt!» dep.

***

Múmkin sonnan shıǵar-aw tap házirgi waqıtta, Arada joq mal-dúnya, joqdur altınnan taxta, Áke menen balası qırrampısh bop atadı,

26

Miyrim menen shapaat deyseń sonda dım joqpa.

***

Sóz alısıw esheyin, jánjel bolsa hesh gáp ǵoy, Belge bomba baylayıp, shıǵıp atqan dım kóp ǵoy, Alamannıń ishinde ata menen anası,

Bolsadaǵı jaradı, adam sıpat bir kep ǵoy.

***

Adamlardı adamlar qanday kúyge salmaqta? Túye teri kiygizbey, aqıl-esin almaqta,1 Házirgi bir jállatlar, jawızlıqlar qasında, Aytmatovtıń mańqurtı yarım jolda qalmaqta.

***

1. Sh.Aytmatovtıń «Ásirge tatırlı kún» romanındaǵı, jońǵarlar qolǵa túsken tutqının shashın tıqırlap alıp, basına jańa soyılǵan túyeniń moyın terisinen nıqap kiygizip, aqıl esin joytqızıp, anasın atatuǵın manqurt este tutılmaqta..

Jalataylar islamdı burıp túrli jaqlarǵa, Jábir-japa bermekte, puxara-el, xalıqlarǵa, Bundaylardı musılman deyip bolmas islamda, Islam nesip etpegen insap-iyman joqlarǵa.

***

Bular júrgen juwxalar, dinimizdiń dushpanı, Insanıylıq sıpatı, joqdur namıs hám arı, Jihád sózin túsinbey, jihád islep atadı, Shashılmaqta biygúna insanlardıń kóp qanı.

***

Biygúna qan tókkenler musılman dep aytılmas, Bundaylardı islamda deydi: «jawız, jállat, qas!», Házir túrli aǵımda shaytan táliymatları, Oqıtılar, oqıǵan ómir alla bir ońbas.

***

Dinnen bezip aǵımǵa kirgenlerdiń halına, Kók te shıdam berealmas, etken nala, zarına Aǵımlardıń niyeti qulatıw hám qıyratıw, Tek te ólip shıǵasań, tússeń onıń torına.

***

Abu Jáhil áwladı deseń bolar bulardı, Maqset penen muradı-kóterilis qurallı,

27

Aldap, arbap dos bolıp, isenimge kirgen soń, Ayamaydı, bir shetten jalpılamay qıradı.

***

Eń qáwiplisi úy ishin, hayal-bala shaǵama, Múńkirlikke oqıtıp, záhár quyar sanaǵa, Bombalardan belbewdi baylap berip beline, Jiberedi tumanat, alamanǵa, qalaǵa.

***

Jirkenishli qandayın insan ózi bilmedim,

Insan dewge bolmaydı, kórmesseń bir kúlgenin, Qopa saqal erleri hayalları hijjapta,

Jaqsı kórer jasawdan, tezirek bir ólgenin.

***

Ózin ózi óltirip, ketse hesh gáp sadaqa, Kórmes edik ógendey, warqıldawıq bir baqa, Olar qarap júreme, tawıp alıp ońayın,

Óz xalqına etedi, jábir menen kóp japa.

***

25.06.2013j.

Adamlardan adamlar maqluqlarday jasaydı, Óz jibine ózlerin bekkem etip tusaydı, Aqıl-esten, huwıshtan ayrılǵan soń sorlılar, Maqseti ne, ne islep júrgenligin uqpaydı.

***

Jigirmanshı ásirdiń naǵız máńgúr, mańqurtı, Joq olardıń milleti, eli-xaqı hám ultı,

Dante táriyp etken bir dozaqtaǵı jin-jıpır, Jaylap ketti jáhándi, qárep etti kóp jurttı.

***

Bul aǵımǵa kirgenler bolıp qalar bir mawbas, Eń birinshi eline bolıp shıǵar dushpan, qas, Dinnen bezgen málǵunǵa túsintirip bolama, Qast etkenler janına namazdaǵı buyırmas.

***

Adamlardı adamlar haywan etip qoymaqta, Ayaq-qolın buǵawlap, mal ornında soymaqta, Shıǵıs penen batıstıń mańlayınıń qarası, Sheshilmes bir másele, terror bolıp qalmaqta.

***

28

Mıń bir túrli terminler shıǵıp atır házirde, Terrorshılar qaramas áke menen sheshege, Adam janın qıyıwdı mashqı etip alǵan-aw, Qırıp-joyıp júredi kórmegendey heshteńe.

***

Terrorshıda aspannan salbırayıp túspegen, Qara jerden kógerip sobırayıp óspegen, Olda adam balası, ana tuwǵan onıda,

Eń bir baslı ayıbı, joq Allasın eslegen.

***

Isenimi din bolmay, Qudaydı da bilmeydi, Óltiriwi, óliwdi árman etip shólleydi, Ázázúldiń mektebin oqıp, tálim alǵan soń, Násiyatqa, úgitke ómir alla ermeydi.

***

Anasınıń kózlerin jaslap ketip atqanǵa, Eli-jurttan was keship, taslap ketip atqanǵa, Ózi menen turmayın, jas óspirim, jaslardı, Nálet bolsın! Ólimge baslap ketip atqanǵa.

***

Aramızda júrip-aq jansızınday CRU-dıń, Úndemeyin, bildirmey awızına quyıp qum, Jasırınıp, qımtanıp, júrip tálim berip aq, Kóp adamı etedi aqıl-esten jurday dım.

***

Bas qostıńba aǵımǵa erkiń qoldan ketedi, Et súyekke taqalıp, jan alqımǵa jetedi, Robot yańlı pult penen basqarılıp turasań, Xojayınnıń qulısań, quwırshaqsań óytkeni.

***

Qalegende iyt etip úrdirip te qoyadı, Yaki janbas, tabanın súydirip te qoyadı,

Qoldan jasap shaytandı, tawqı nálet tasın ol, Moyınıńa al endi ildirip te qoyadı.

***

Kimligińdi, ózińde zaw-zaddıńdı umıtıp, Ata menen anadan, el-xalqıńnan suwıtıp, Erkti qoldan alǵan soń, namasına oynatıp, Qoyar zańǵar qusshınıń baytalınday juwırtıp.

29

***

Jalǵız maqset-muradı eldi basıp alıw tek, Mal-dúnyanıń jolında sebil bolıp janıw tek, Qan kórmese jatalmas, ot ishire janıǵıp, Adamzattı, dúnyanı dárdeserge salıw tek.

***

26.06.2013j.

Waqıt haqta burınǵı danalardan ótkerip, Aytalmasbız ahırǵı shuq-shuǵna jetkerip, Olardıń da aytqanı, menińdaǵı bilgenim, Eń bir baxtı qaradur, júrgen qurı ótkerip.

***

Bul dúnyada baxıttan qunlı úlken baylıq joq, Ataq penen abıray onnan ótken sıylıq joq, Yaratqannıń insanǵa berip qoyǵan inamın, Bilmegenge aytıwdıń keregi ne, qoydıq, joq.

***

Qarap otsań insannıń ómiri bir tutam-aw, Tasbaqaǵa úsh júz jıl, al insanǵa qurtqan-aw, Qısqa etip ómirdi, aqıl bergen payansız, Insan, tek te, bilseńiz sol jaǵınan utqan-aw.

***

Mine usı aqıldı álem sırın ashıwǵa, Jumsasın dep bergen-aw, Yaratqanı bir Alla, Hámme aqıl-sanasın jumsaǵanda ilimge, Kópir qurıp alarek, mınaw turǵan sol ayǵa.

***

Biraq Alla aytqanı bolmay atır ómirde, Qıylı qıylı oylar bar hár bir júrek kewilde, Ashılıwdan kemi joq jańalıqlar ilimde, Kóbi xızmet etedi urıslarǵa bul kúnde.

***

Adamǵa jan beriwdi izlep atır ilimde,

Qattı qayırım sóz aytsam kelmesin hesh kewilge, Jáne million jılda da iske aspas bul árman,

Jandı berip, alıw tek Yaratqan bir Iyemde.

***

Qudiret tek bir Iláh, Párwardigar qolında, Qatań tártip, intizam bardur onıń zańında,

30