Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 6
.pdfKókirekke tábiyat quyǵan ilham bolmasa, Mánziline jetkeriw bolar awır hám gúman.
***
Bul maydanǵa hallaslap, kelip atqan barshılıq, Kelip alıp, huwıshtan tanıp atqan barshılıq, Ádebiyat maydanı marafon bir keyni joq, Yarım jolda hálsirep, hayran, otqan barshılıq.
***
Iyne menen qudıqtı qazıw degen bir gáp-ǵoy, Bul gápleriń aytıllǵan kewillerge bir sep-ǵoy, Jazıwshılıq, shayırlıq iyne menen qudıqtı, Qazǵannan da on ese mashaqatı dım kóp-ǵoy,
***
Ádebiyat degeniń sonıńday bir kiyeli, Ol hámiyshe kewildiń ashıqlıǵın súyedi,
Kewli qara, ishmerez adamlardan jazıwshı, Shıǵaqoysa kóplerge kespatı tiyedi.
***
Qarap tursań tariyxta ondaylarda bolǵan-aw, Shıǵarmaǵa ahmaqtı tiykar etip allǵan-aw, Mısal ushın «Sadizm» jáne basqa górleriń.1 Jamanlıqta kitap bop, jazılıp ol qalǵan-aw.
***
1. «Sadizm» di úgitlegen jazıwshılar da bolǵan.
Ádebiyat hár qashan hadallıqtı súyedi, Kirip alıp, bul joldan shıqqan eger bir eli, Jerden qashıp, ya ayǵa, juldızlarǵa ketse de, Baxtı qara bolasań, kesapatı tiyedi.
***
Ádebiyat bes waqlı namaz yańlı bir nárse, Qaza etiw bolmaydı ómirińde bir márte, Kirgennen soń qullı bop, qullıq etip júreseń, Qolıń qoyıp kóksińe, Qudaydan soń ózine.
***
Ádebiyat mánsepke hám menmenge dos bolmas, Som polattan soǵılǵan qılısh deyseń bir almas, Kirip bolıp, mánsap ya baylıq ushın ketkende, Tap ákesi bolsa da, ráhim etip ol turmas.
121
***
Dáslebinde shayır bop, keyin úlken orınǵa, Basshı bolıp ketken bar, batpan samal murnında, Jas jetpisten ótkende, jáne kúsep shayırlıq, Júrgenler bar házirde isi ketip qırınǵa.
***
Bul shayırlıq degeniń tálli-pálli is emes, Tań aldında kórilgen bir mazalı tús emes, Oń-solına qaramay kelip qalǵan tosattan,
Dım masqara bolmastan, ketse ele kesh emes.
***
Halın bilmey birewler qompań-qomapań etedi, Qopallıǵı janıńa ábden batıp ketedi,
Ele ózin el túwe, iyt tanımay atırıp, «Shayırman!» dep kókirek kerip paxır netedi.
***
Bul bir sonday tamasha hám de qızıq maydandı, Geyde kókke kóterer, kórgensiz bir nadandı, Bul jerde de haramıń, hadal menen aralas,
Bul jerde de jek kórmes, bergen menen alǵandı.
***
Kóp jerlerdi aralap ketti házir para dım,
Bul jerde de para bar, desem, deme: «jala dım», Geyde iyttiń moyınına altın shınjır taǵadı, Inanbasań ser salıp oń-solıńa qaraǵıl.
***
Poeziyaǵa basqa usıllardı kirgizgen, Alǵaw-dalǵaw, qıyırman úlgilerdi engizgen, Eli menen xalqınıń milliyligin bilmegen, Shayırlardıń parqı joq toǵaydaǵı ógizden.
***
Qaysı usıl, úlgide jazsadaǵı óz erki,
Ne jazsada shayırdıń bolar keyin óz múlki, Negizin hám tórkinin, teoriyasın bilmeyin, Qoldı ursaq bolasań, qay waq, bir waq, bir kúlki.
***
Qaraqalpaq keń balaq, uzın jeńde júredi, Shortik kiyse jurtshılıq masqaralap kúledi, Basqa qalpaq, putına shortik kiyip júrgendi,
122
Qaraqalpaq «Májgún» dep, sazayın bir beredi.
***
Jaqsı ilim, bilimdde jańalıqqa erisken, Ádebiyat burınnan doslar bolıp kórisken. Dúnya ádebiyatı óz aldına, biraq ta, Ullılıqqa hár millet, milliylikte erisken.
***
«Dáslep óziń babańnıń jetinshisi kimligin, Bilmey turıp qolıńa qálem alma sen inimDeyip atır jasúlken, jas óspirim shayırǵa,- Mıń bir jıllıq tariyxqa jetsin ózińde bilim!»
***
Bul shayırlıq degeniń awır hár bir nárseden, Basıp turar barlıq waq, qara zil, taw eńseńnen, Usı tawdı kóterip júrealsań shayırsań, Qaltırasa ayaǵıń, shayır shıqpas hesh sennen.
***
Shayır yaki jazıwshı bolıp elge tanılsań, Eń birinshi xabarıń bolsın mına bir zańnan, Sharshaǵanda dem alıp otırarlıq jay emes, Salqın saray, shıraylı, qalǵan ata-anańnan.
***
Bunda sharshaw, dem alıw, degen sira bolmaydı, Qolıń taza, kewliń haq, giyne, gúna bolmaydı, Qarıy yańlı sawatıń, dawısıń saz bolmasa,
Hesh waqıtta, muratıń hasıl, bina bolmaydı.
***
Kosmonavt degende bolıw kerek tayarlıq. Tayarlıqtan hám beter bolıw kerek den sawlıq. Ol júredi barqulla ájel menen betpe-bet, Soǵan megzes bilseńiz, jazıwshılıq, shayırlıq.
***
Akademik ataǵı ilimiy bir dáreje, Jazar, oqır, dem alar, eger kewli qálese,
Jazıwshı hám shayırǵa dem alıwǵa mursa joq, Olar ushın dem alıs, xalqı baxasın berse.
***
Sayadayın súyrelip, júrgen házir shayır kóp, Dorbaların moynına salıp júrgen sayıl kóp,
123
Diywanama, bángime, murnı qızıl burıshtay, Aralasıp júrgenin aytalmastay jayım kóp.
***
Ádebiyat degende aljasıqlar, qáteler, Bolıp turar, jol tawıp ótip keter nesheler, Taw basında qıranlar qalıp qoyıp bir jaqta, Túlki menen iytlerdi kóz-kóz etip jeteler.
***
Bunda ádil tóreshi hám de sınshı xalıqdur, Ekenligi burınnan duyım jurtqa anıqdur,
Onnan hesh kim ótkerip sın hám baxa beralmas, Onıń bergen baxası misli altın, gáwhar, dúr.
***
Xalıq moyınlamayın ózin-ózi úgitlep, Shayırsımaq házirde qızlar menen jigit kóp, Kórip, bilip tursada hesh kim illa demeydi:, «Ne qılasań qaraǵım, jandı qıynap bunsha» dep.
***
Ataq alıp bir shayır murnın qattı kóterdi, «Kórdińiz be meni?!» dep, tamaq qırıp jóteldi, Hár tarawda usınday aljasıqlar boladı,
Halın bilmey biyshara, menmensinip netedi?
***
18.09.2013j.
Shayırlar bar sonıńday parasatsız, pámi joq, Hám de jazǵanlarında mánis penen máni joq, Xalıq bilmes bunıńday shayır barın ómirde, Sondadaǵı maqtalar, marapattan kemi joq.
***
Bul shayırlıq qol ushı isleytuǵın zat emes, Kátip jazǵan, shıraylı mashq eter xat emes, Eli-xalqıń tanımay, óz-ózińdi úgitlep, Júretuǵın, marapat ushın shıqqan at emes.
***
Shayırlıqqa marapat, maqtaw sózler jaqpaydı, Naǵız shayır maqtawsız, óz minnetin aqlaydı, «Ishi gewek ǵańǵırlaq, bos keledi», degendey, Shayır sımaq sam-samlar biri-birin maqtaydı.
***
124
Keyingi bir payıtta ádebiyat sınshısı, Bara-bara joq bolıp, baratqanday tap usı, Birli yarım barı da, qayda loqet, sam-sam bar, Tek solardı maqtayıp, jazıladı qurısı.
***
«Sınshı degen ózgeden on bes ese sawatlı, Bolıw kerek hám jáne kúsh jaǵınan quwatlı», Deyip, aytıp qoyadı bir-birine sınshılar,
Al haǵına kelgende kórsetpeydi talantı.
***
Gey bir sınshı jazǵanın oqısańız kúleseń, Kózgóreki qátege jol qoyǵanın bileseń, «Ádebiyat degende, bolıp ketken qatere», Deyip, qattı ókinip, ishten kúyip júreseń.
***
«Kóp ishinde jazıwshı, bos qalmaǵıl sen de» dep, «Bayaǵıda kóp xızmet etip ediń elge» dep, Deyip atır dosları, «Aqla, izzet-húrmetti, Pisatıńdı shıǵarǵıl, ketpesińnen górge!» dep,
***
Keyingi bir payıtta jurnal qoymay, gazeta, Jazıp, jaylap atıptı izin úzbey bir ata,
«Kóp sóz ózi burınnan eshekke júk» delingen, Jazǵanları may ketip, qazan túbi bir torta.
***
Jazıwshı bop ketejaq, eles, qápes waqıt ta, Jazıwshılıq el ishire úlken dáwlet, baxıt ta, Jas jetpisten ótkenshe júrip ediń qaylarda? Deyin deseń sınadı, kewil menen saxıt ta.
***
Endi bildi jazıwshı uqıbınıń barlıǵın,
Biraq bilmes bul joldıń qápes yańlı tarlıǵın, Nede bolsa táwekel etip, alıp ketejaq, Górdi, jerdi jazıp-aq, bul dúnyanıń jarlıǵın.
***
Jazıwshıllıq ájáyip, lázzetli bir kásipti, Kópke ráwa kórmeydi, bunıńdayın nesipti, Ózin zorlap jazıwshı bolaman dep júrgenler, Bul maydannan dereksiz, izsiz bolıp ketipti.
125
***
Jazıwshı da, shayır da barabersin jayına, Biraq ǵayrı pikirdi keltirmegil oyıńa,
Degen menen, awqamǵa aǵza bolıp uyalmay, Júrgenler bar, tórt qatar jazbay, jılı, ayına.
***
Jazıwshı hám shayırlar haqta aytsań gáp kóp-aw, Jańa túsken kelinniń kóshi yańlı sep kóp-aw, Jańa túsken kelinniń sebi túrli dúrdana,
Bolsa, bular ishinde hiylekeri, ep kóp-aw.
***
Bular baxıt talasıp, júrer bárha qaǵınıp, Ushırassa jortaǵa kórisedi saǵınıp,
Kózden saxıt bolsańız, jamanlaydı ólgenshe, Sóytip jolın tabadı, gewish qoyıp, jaǵınıp.
***
Shayır menen jazıwshı shuǵıl sózge meyili, Bolsa, jaman boladı, aqıbeti, keyini, Jinayatshı sudlanıp, waqıt ótip keledi, Jazıwshı hám shayırdıń ǵálet sózi-ólimi.
***
Qara baylar uyalmay, bir-biriniń baxtına, Mısal ushın alayıq repressiya waqtında, «Usman Nasır milletshil, xalqımız dushpanı», Dep, qasında dosları jollaǵan, sol xatın da.1
***
1.Usman Nasırdıń nahaqtan qamalıwında qasındaǵı dosları sebepshi bolǵan.
Qırshın ketken biyshara jalaxorlar dástinen, Ol satqınlıq etpegen et kesse de etinen, Egerde ol milletshil, el dushpanı bolǵanda, Bir ómirge qamalıp, keter edi shetinen.
***
Jala japqanlarınıń yarımınan kóbisi, NKVD agenti, bolǵan tayın jemisi, Nusqaw menen jazıqsız biysharalar ústine, Ótirik, ósek jawdırıp turǵan qalmay kemisi.
***
126
Ázzileri kúshlini múkitiwdiń jolında, Qaytpaǵan hesh satıwdan, namısında, arında, Mısal ushın Aybekti taslaǵanda láń etip,2 Qaslarında júrgenler, ońı menen solında.
***
2.Aybektiń qasındaǵı jazıwshılardan kórgen azabın biliw ushın zayıbı Záriypanıń «Aybegim meniń» kitabına qaralsın.
19.09.2013j.
Ózimizde japakesh ol Izbasar Fazılov, Ústinen hár qıylı jala, dóhmet jazılıp, Neshe on jıl Sibirde dinke qurıp kegende, Jáne qayttan qamaǵan, góne patlaq qazılıp.
***
Allayar Dosnazarov óz aldına nar edi, Júreginde «Milletim!» degen janı bar edi, Onıdaǵı sattılar, úyinen duz jegenler, Alǵaw-dalǵaw dáwirde, sheshilmes bir hal endi.
***
Stalinniń birinshi jini tali-bilimli,
Iytten better qor boldı, sawatlı hám ilimli, Generallar, marshllar, biziń bette iyshanllar, Ana súti awzına kelip kórdi kórimdi.
***
Tarpıwınan qalmadı hátte dıyxan, puxara, Ayaq astı bolǵandı Samarxand hám Buxara, Ámir Temur urpaǵı górleri de ashılıp, Sonnan baslap sovetler, boldı baxıtı qara.
***
Ekinshi jer júzlik urıs sol kún baslanıp, Giytlerdiń áskeri jolbarıstay taslanıp,
Bir degende millionlap ásker nemis qolına,1 Túskennen soń sovettiń kózi qaldı jaslanıp,
1.Urıstıń dáslepki kúnlerinde (1941 jıldıń iyun, iyul aylarında) esap-sansız áskerler tutqınǵa túsken.
***
El basında otqanlar qudaysız bir jan edi, Etkenleri zulımlıq, kórgenleri qan edi,
127
Eslerinde Yaratqan, Payǵambarı bolmaǵan, Qırǵanları óz xalqı, tepkenleri, nan edi.
***
Islam dini tiregi bolǵan ullı adamdı,
Górin ashıp Ámirdiń, buzıp, nızam hám zańdı, Bir Yaratqan Qudayǵa qarsı isti etken soń, Ayap sira qoyama, jazalamay nadandı?
***
Qashan Ámir Temirdiń denesin ol qaytadan,
Ákeldirip qoymayın urısta dákki alǵan, Saxıpquran ruwhı túslerine engen be?
Ol jállat ta «Táwbe!» dep, Quday barın yadlaǵan.
***
Sol waqıttıń ózinde Ámir Temir peyiti, Moskvanı aylanıp, Samarqandqa bir jetti, Urısta da burılıs, bir júz seksen gradus, Bizler betke aylanıp, dushpanlardı kúl etti.
***
Tap sol aqta urıstıń eń joqarǵı sheginde, Qarayalmay atqanda jurt hátteki eginge, Million rubl jiberdi Stalinniń tap ózi,
«Jumsalsın-degen «kósem» -Ullı Góri Ámirge!».
1.Stalinniń pármanı menen ursıtıń gezinde Góriámirdi restovraсiya etiw ushın bir million rubl ajıratılǵan.
***
Ol Qudaydıń bendesi, qulı edi naǵız bir, Qudaysızdı dinine engizgen shetten gil, Keshegi hám búgingi, keleshekte áwlatlar, Ámir Temir Islamnıń tirenishi deyip bil.
***
Biz sonıńday karamat babalardıń áwlatı, Hadal miynet, haq niyet penen tapqan ol nandı, Hám bizlerge úyretken «Hadal turıp, hadal je,
Qurban etseń etkil sen, Watan ushın bul jandı».
***
Qanımızda Ámirdiń qalǵan tamshı qanları, Suwdan taza niyeti, polattan berk arları, Dosqa janın beriwge qayıl biraq, dushpanǵa,
128
Ayawsız ol, qurılǵan úsh ayaqlı darları.
***
Watan ıshqı Ámirden ótken biziń qanlarǵa, Húrmetsizlik etpegen ómiralla nanlarǵa, Nannıń qádir-qımbatın, ullılıǵın hámiyshe, Quran yańlı qaytalap, uqtıradı ballarǵa.
***
Men Watannıń qádiri-qımbatı, qúdiretin, Hám xalqımnıń mártligi, hadallıǵı ziynetin, Tariyxlardı axtarıp, tawap etip kózime, Ámir Temir babamnan sabaq alıp, úyrendim.
***
Dúnyadaǵı úsh juldız oǵan táriyp jetpeydi, Zulxarnaydan jáhánde jáhángiriń ótpeydi, Muxammettiń hám jáne Ámir Temir isimi, Quyash tursa tariyxtan hesh waqıt óship ketpeydi.
***
Muxammed-ol Yaratqan bir Allanıń Rasulı. Moyınlawıń kerekdur aytıp qoymay tek qurı, Onnan keyin Islamnıń tariyxında máńgilik, Qalǵan, Saxıpqurandur, ol Turannıń márt ulı.
***
Watan degen waqtında ol Ámir Temir ruwhı, Turar bárha kewlimde, salawatlı bir turqı, Dáslep Quday qulıman, onnan keyin álmudam, Bolǵım keler babamday, Watanımnıń bir ulı.
***
Birewler bar aytadı: «Ketsem alıs jaqlarǵa, Saǵınaman Watandı júrip ózge baǵlarda!», Al men Watan ishire júrip onıń ıshqında,
Ay juldızlar kórinbes, tolǵanǵan bir waqlarda.
***
Kaaba insan zatına muxaddesdur burınnan. Ziyaratı Islamda belgilengen nızam-zań. Dáslep óziń Watannıń topıraǵın tawap et, Haj saparın soraǵıl, onnan keyin Allańnan.
***
Hajǵa barıw házirde pulı barǵa ańsattı, Jaqsı kórer kóbisi, maqtawdı, marapattı,
129
Bes parızdıń birewin orınlamay júrip aq, Hajǵa geybir baylarıń jıl sayın barıp qayttı.
***
Hiyle etse, Allanıń qullıǵına, dinge de, Bolǵan deydi burında hám házirgi kúnlerde, Insapsızı, iymansız dindarları ishinen, Tabıladı, ah shegip, otırǵanı túrmede.
***
Alla atın aytıpta, nápsin sira qıyalmay,
Berse «Bissimilla» dep, bermese dep, «Yapırmay!» Shala sawat imamlar, dúmshe mola barshılıq, Ótirikti aytıwdan qaytpaydı hesh qanday.
***
Pulın berseń birewdi duwalap ta beredi, Duwalaǵan jilli bop, yaki sorlı óledi,
Ólmey aman qalǵanı awısh yaki máńgúr bop, Jetelegen jaǵıńa dım úndemey júredi.
***
Quda atın aytıp ta arılmastay gúnanı, Ótirigi hesh gáp aw, hátte isler zinanı, Usındayın dindardıń qabıl sira bolama? Kóp aldında oqıǵan ibadatı, quranı.
***
Qay isenim, táliymat bolsadaǵı haqıyqat, Bolmay qalsa isenim, bolar dóhmet, málamat, Qaysı dinde bolsań da Qudayıńdı tınıǵıl, Tanımasań kóreseń qudiret hám karamat.
***
Ata haqı boladı qızı menen balada, Usı sózdi quyıp al, aqıl menen sanańa, Ana haqı atadan, on ese kóp boların, Maqullatıp, tıńlatıp kórebergil danańa.
***
Bunnan juwmaq shıqpaydı biri ziyat, bir kem, Xızmetińdi eteseń jetkenishe ómir, dem,
Ata menen anańa etken úlken xızmetiń,
Qolıń bolsın kóksińde hám de peyliń bolsın keń.
***
21.09.2013j.
130