Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 3
.pdfErk bere almay ózine, hújdanınan ayrılǵan, Eki qatın qoynına sıyǵan qáytip kún kórer?
Bir basına úsh mashın, on bes qabat jayı bar, Laǵlı-márjan gáwharlar, jıyǵan qáytip kún kórer
Ózi sonday sıpayı, etken isi haramlıq, El múlkine qolını urǵan qátip kún kórer?
Ishiń seniń qayǵı-ǵam hásiret-aw áy Jáyhun, Ákesiz-aq ballardı tuwǵan qáytip kún kórer?
***
Adamlar bar, kún nurınan jaralǵan,
Mexirinen san mıń insan nar alǵan.
Átteń, jáne adamlar bar Ázázúl, Mektebinde tálim alǵan, sınalǵan.
Adamlar bar júregi haq, kewli haq, Xalqı ushın bir tán, bir jan sanalǵan.
Adamlar bar qan kórmese jata almas, Bawır qattı qara tastan qaralǵan.
Adamlar bar el xızmeti degende,
Ayaǵını qolǵa alıp juwırǵan.
Adamlar bar taban jalap kún kórer,
Ar-namıstan jurday bolıp sılınǵan.
Adamlar bar, ay-hay olar júregi, Álem boylap quwanısh bop taralǵan.
Ármanım sol ana jerdiń kóksinde, Júrgey tekte «Xalqım» deyip tuwılǵan.
***
121
Bayron poeziya palı deymenm men, Pushkin altın taxtı, tajı deymen men.
Nawayı qol jetpes juldızı bolsa, Jámiy júregi, janı deymen men.
Dańq shıǵarǵan jánnet hám jáhánnemde, Danteni namısı, arı deymen men.
Ferdawsiy suńqarı, talmas qanatı, Qolda almas zulpiqarı deymen men.
Nizamiy Genjewiy, Xısraw Dehlewiy, Jolda júk qaldırmas narı deymen men.
Jaralı arıslan, kekli-Násimiy,
Bir ármanlı, axıw-zarı deymen men.
Sadaǵań keteyin Sáádiy Sherazıy, «Bostan»ı hám «Gúlistan»ı deymen men.
Hayyam poeziya tentek balası, Shotanı sháwketi, shanı deymen men.
Berdaq jırtıq úyde tuwılǵan baxtı, Hám inkarı, intizarı deymen men.
Xafız xosh hawazlı búlbili bolsa, Shekspirdi tilla tarı deymen men.
Shiyrin sózdiń patshası ol Fizuliy, Májnúni, Láylisi yarı deymen men.
Toqtaǵul júrekte tolǵawı bolsa, Abaydı ay júzli ayı deymen men.
Maqtumqulı maqtanıshı, al Ziywar, Tamırında aqqan qanı deymen men.
122
Xalqıma
08-09-2008-jıl.
Qarapayım jaydarı jan kórmedim ózińdey, Jolda júgin qaldırmas nar kórmedim ózińdey, Dosqa sadıq, opalı yar kórmedim ózińdey, Aq júzlerge jarasqan qal kórmedim ózińdey,
Sózi shıyrın shekerdey, pal kórmedim ózińdey.
Oylap, oylap al endi bir sheshimge keldim men,
Sen Alladan keyingi qúdiretseń bildim men,
Qay waq, qashan qarızıń óteymen dep júrdim men,
Sen biyikte men páste qolım jetpey búldim men,
Qollar jetpes alasa, nar kórmedim ózińdey.
Tarıyxıńdı, ótmishti ardaqladıń, saqladıń, Ǵayrı-tábiyǵıy baylıqqa qayrılıpta baqpadıń, Qayda barsań xalqım-aw haqıyqattı jaqladıń, Bas ketsede arıńdı, namısıńdı satpadıń,
Dushpanǵa bir ayawsız, mar kórmedim ózińdey.1
1.Mar-arapshada aydarxa degen mánide.
Sendegi bir qásiet qasarıssań qalmaysań,
Kewliń qalǵan jerlerge ólseńdaǵı barmaysań,
Miynetsiz nan qasında zerler tursa almaysań,
Suwǵa salsa batpaysań, al otlarda janbaysań,
Bálent tawlar basında, qar kórmedim ózińdey.
Qanıńdaǵı qaysarlıq kimnen juqqan bilmedim, Jaqsı sózge jadırap, jalın yańlı gúrlediń, Ótirik-ósek, yalǵandı ómir Alla bilmediń, Gúreslerden márdana jeńissiz bir kelmediń, Zalımlarǵa qurılǵan, dar kórmedim ózińdey.
Ómir boyı jawlardan jeriń qorǵap keldiń sen, Berseń jandı el ushın, jeriń ushın berdiń sen, Keleshegim, zuriyadım deyip juwırıp-jeldiń sen,
123
Ardaqladıń qásterlep, qádirin bildiń erdiń sen,
Namıs penen al endi, ar kórmedim ózińdey.
Sheshenlikte aldıńa, adam sira saldıń ba?
Aytıslarda, tartısda sóziń alıp qaldıń ba?
Kóshk basında Shaxsanem ıshqında bir jandıń ba?
Sabırlıqtı Yusiptiń ákesinen aldıń ba?2
Ala moynaq duwtarlı, tar kórmedim ózińdey.
2. Yusuptiń ákesi Yaqup, tuwısqanları Yusupti óltirip, onı «bóri jep ketti»- dep kelgende Yaqup, «Men shıraylı sabır qılaman» - degen edi.
Seniń menen Gerakl júrek etpes shıǵıwǵa,3
Kimniń kúshi jetedi Alplardı jıǵıwǵa?
Muxammedtiń úmmeti mómin jansań ulıwma,
Sen bar jerde báygi joq, ózgelerge shıǵıwǵa,
Islamnıń bir quwatı, jan kórmedim ózińdey.
3. Gerakl-Greklerdiń ápsanalıq batırı.
Mine házir duzlarǵa shıdam berip atırsań, Ámiw túpten baylanıp, al-sal bolıp otırsań, Dártińe jurt janadı toplar bolıp atılsań, «Sabır túbi sarı altın!» degen dana aqılsań, Ilajı joq, sheshilmes, hal kórmedim ózińdey.
Suwlar bolmay paxtańa, salı qurıp atqanda,
Awıllarda mallarıń halıqlap bir jatqanda,
Sondadaǵı qarakeń úmitsiz bop otqanba,
Qıyın-qıstaw kúnlerde arın sira satqanba,
Sabırıqta, shıdamda, jan kórmedim ózińdey.
Aralıńnan ayrılıp axlar shegip qalǵanda,
Duman bolıp, bult bolıp kókten duzlar jawǵanda, Záhár shıǵıp suwlardan, náresteden, qannanda, Álem shıdam beralmas óziń ot bop janǵanda, Eskeksiz hám tayawsız, sal kórmedim ózińdey.
124
Ókinishke orın joq, ótkenlerge salawat, Ne qısıwmet etpedi Oraylardan káramat,
Million, million paxtadan kepin tappay álamat, Jáne taǵı ózińe jawıp jala, málamat,
Ayaq-qolı matalǵan, lal kórmedim ózińdey.
Qudaysızlar, dinsizler ne kúnlerdi salmadı, Óz basınan ózgeniń ǵamın eske almadı,
«Kommunizm!» deyip kep, ótirik, ósek boljadı, Din iymandı bilmegen axır sońı sorladı,
Hár perdede mıńda bir, tar kórmedim ózińdey.
Aytaberseń, arpalıs, qıyan-kesti kúnler kóp, Adam zatı shıdamas qara tawday ziller kóp, Tuwmay atıp ishinde nabıt bolǵan únler kóp, Qorqınıshtan, dóxmetten kóz ilinbes túnler kóp, Tunǵıyıqta, tawlarda, jar kórmedim ózińdey.
Shınjırlanǵan tawdaǵı Prometey ediń sen, Otın urlap Zevstiń, bir sazasın berdiń sen,
Kókten jerge jalın bop, shámshiraq bop keldiń sen, Jawǵa jalın, ot bolıp, eri boldıń eldiń sen,
El ıshqında júrgen bir, zar kórmedim ózińdey.
Mártlerińdi, erińdi sanap atsam waq jetpes, Eramızdan burınǵı Masagetke jan jetpes, Erler túwe, qızıńa, Tumariske xan jetpes, Haqıyqatlıq jolında nızam menen zań jetpes, Quran yańlı teberik, nan kórmedim ózińdey.
Sensiz maǵan mıńda bir gúlli jáhán ne dárkar, Kóshki kókke ulasqan, gúlli Qahan ne dárkar, Sensiz maǵan al endi búlbil ziban ne dárkar, Sensiz maǵan gúllengen jánnet-mákan ne dárkar, Tamırımda tolqıǵan, qan kórmedim ózińdey.
Zuryadıńdı ayańda álpeshlediń, saqladıń, Perzent deyip kúni-tún, keleshek dep shapqanıń,
125
Atalıq hám analıq parzıńdı aqladıń,
Perzent dese úlbirep, alaqanda bul janıń,
Zúriyat deyip juwırǵan, jan kórmedim ózińdey.
Tawdan tómen qulaǵan náwpir aqqan suwdaysań,
Al hawada, aq quba alamoyın quwdaysań,
Jeńislerde tigilgen jelbiregen tuwdaysań,
Sın-sımbatı kelisken kózi qunqar, qumaysań,
Rustemdey aybatlı, Zal kórmedim ózińdey.
Kókregińniń keńligin neler menen shenermen?
Erlerińniń erligin kimler menen teńermen?
Omar, Ospan, Aliyge barabar dep bilermen,
Alıs ketsem saǵınıp, ıntıq bolıp kelermen,
Farxad, Shiyrin mısalı, yar kórmedim ózińdey.
Alıslardan gáp qozǵap alsam kewliń qabartıp,
Keshirimler sorayman ayaǵıńa men jatıp,
Muxammesi Jáyxunnıń saǵan bolsın bir tartıq,
Bar baylıǵım xalqım-aw, ózge baylıq joq artıq,
Okeanday qúdiret, kán kórmedim ózińdey.
Xesh kimge erk bermegen
10-09-2008-jıl.
Xesh kimge erk bermegen, Yaratqan bir Allańdı, Ekew dewge haqqıń joq, buzıwıńa bul zańdı, Xeshkimge erk bermegen, qáte qoyıw qádemdi, Xesh kimge erk bermegen, kemistiwge Qurandı, Xesh kimge erk bermegen, óltiriwge adamdı.
Xesh kimge erk bermegen,basqınshılıq etiwge, Qudayın ol umıtıp, hádden asıp ketiwge, Basın túgip ólimge, hám biynıshın ótiwge, Ózge bir kúsh arqalı muradına jetiwge, Jábirlewge haqqıń joq biygúna bir xaq jandı.
Xesh kimge erk bermegen, eli-jurtın satıwǵa,
126
Xesh kimge erk bermegen, qastan mıltıq atıwǵa, Xesh kimge erk bermegen, asqa záhár qatıwǵa, Xesh kimge erk bermegen, miynetsiz tek jatıwǵa, Xesh kimge erk bermegen, náletlewge balańdı.
Xesh kimge erk bermegen, ziná islep júriwge, Ar-namıstan arılıp, bet perdesin túriwge, Insán zatı ústinen masqaralap kúliwge,
Birew sırın birewge, qupıyada beriwge, Máskúnemlik jolında záhárlewge sanańdı.
Náshebetler gór jerdi iship qanın buzıwǵa, On gúlinen bir gúli ashılmay-aq tozıwǵa, Xesh kimge erk bermegen peyilinen azıwǵa, Úylerinde otırıp birew górin qazıwǵa,
Xaslan bolmas buzıwǵa nızam menen hám zańdı.
Xesh kimge erk bermegen,qorlawına xayaldı, Jaratıwǵa bolmaydı aytıp bolmas bir xaldı, Erli-zayıp arasın, úziwine jup tardı,
Hátte jónsiz urıwǵa bolmaydı tilsiz jandı, Keshe kúndiz umıtpa bir Yaratqan Allańdı.
Biyiklerde alasa, qollar jetpes Káábańdı, Jel jaǵıńnıń panası, saqawatıń sanańdı, Adasqanda keńesgóy, aqıl-oyıń, danańdı, Sennen beter álpeshlep, mápelegen balańdı,
Xesh kimge erk bermegen,tárk etiwge anańdı.
Ózin qoyıp ózińe, ıǵbal tilep otırǵan,
Jalǵız sen dep say keship, taw qoparıp atırǵan, Quyashlarda kúl bolıp, ayazda jan qatırǵan, Kerek bolsa sen ushın qullar bolıp satılǵan, Xesh kimge erk bermegen,tárk etiwge atańdı.
Jáyxun sen bir jábirde qalmaw ushın mınanı, Bilgil tekte adamnıń jaqsı atı qaladı,
Qay waq, qashan kewiliń sabır-taqat tabadı,
127
Dóhmet, jala, nákesler kóksiń daǵlap jaǵadı,
Hesh kimge erk bermegen,múkitiwge adamdı.
Dúnyada qalar
14-01-2009-jıl.
Gam jeme, panıy bul qısqa ómirde, Jıyǵan-tergenleriń dúnyada qalar. Gúdik-gúman keltirmegil kewilge, Jıyǵan-tergenleriń dúnyada qalar.
Gúdiksiz-giynesiz jasap bolmayma?
Insan zatı qırǵınlardı qoymayma?
Bul qara jer jutar turar toymayma?
Jıyǵan-tergenleriń dúnyada qalar.
Nápsińdi jiberseń almas tawı joq,
Ol kórikte ǵıjlap turǵan jalın, shoq,
Dúnya binyat bolǵalı bir bolmas toq,
Jıyǵan-tergenleriń dúnyada qalar.
Atamız Adamda nápsinen jandı,
Kelmey atıp ele buzı ol qandı,
Qulqın dep jánnetten ayrıllıp qaldı,
Jıyǵan-tergenleriń dúnyada qalar.
Sonnan soń jer júzin jáhánnem etip,
Yaratqan Jabbarın umıtıp ketip,
Júrippiz qırǵınnıń shegine jetip,
Jıyǵan-tergenleriń dúnyada qalar.
Dúnyanı teńseltken Fraunlarıń, Laǵlı-márjan deyip jeyip janların, «Ólsem-alsam!»-deyip satıp arların, Jıyǵan-tergenleriń dúnyada qalar.
Olardı esapsız altını menen,
128
Mumyalap qasırı ishine kómgen,
Házirshe joq atı-zaddını bilgen,
Jıyǵan-tergenleriń dúnyada qalar.
Bunnan juwmaq ne dep aytpaqshı shayır,
Nápsi bir báledur, alıwǵa mayıl,
Etpeseń táwbeńdi, Táńrińdi qayıl,
Jıyǵan-tergenleriń dúnyada qalar.
Eledaǵı kesh emes…
15-09-2008-jıl.
Araq záhár ekeni esińe bir kelmeyme? Ishpewińe incabıń, nápsiń erk bermeyme? Araq degen birinshi densawlıqtan ayırar, Qolda hárne barıńnan, qanatıńnan ayırar. Dem alıs bir bolmayma, hápte ara, kún ara, Kópten beri ot penen oynap júrseń sen bala. Basıńdaǵı mártebe, baxıttı bir bilseń-o, Jurtlar qusap sendaǵı insapqa bir kelseń-o. Es-aqıldı jıynap bir, júretuǵın waq barma? Mángi baqı qulpırıp turatuǵın baǵ barma? Házir seniń basıńda baxıt penen dáwlet bar, Tórt túlegiń sayma-say, bolıp turaw Allań yar. Xızmetkerler júredi ońıń menen solıńda, Demińe nan pisip tur,ótkir párman qolıńda. Shańaraqta ul menen qızıń ósip kiyatır, Qudayıńdı umıtıp, bola berme sen batıl.
Pil bolsańda bir kúni shalq ortańa jıǵadı, Júregińdi alqımǵa jumbarshaqlap tıǵadı. Ayaq-qolıń sal bolıp, qáleyseń be qalıwın? Eleberin kóreseń nawqaslıqtıń awırn.
Júrek penen bawırdıń, aytıp bolmas jaǵı bar, Qan aylanıs degenniń, óz aylanıs zańı bar. Ótkir almas qanjardı, óziń qadap ózińe, Záhár qosıp qanıńa, keleshekte ókinbe. Aytqanǵa bir kónbeseń, usı kúnler keledi, Máskúnemlik, oysızlıq sazayıńdı beredi. Onnan keyin ókinish ornı sira tolmaydı,
129
Shańaraǵıń, ul-qızıń ábden, jawrap, sorlaydı.
Araq záhár ekenin jalǵız iret eske al,
Eledaǵı kesh emes aqıldı bir iske sal.
Muǵallimler ustazlar Musaddas
1-oktyabr muǵallimler hám ustazlar kúni húrmetine
28-09-2008-jıl.
Arzıwlı, ardaqlı, ayawlı janlar, Quranday qásterli, teberik nanlar, Tilinde sánesi, kálamı barlar, Taripińe sóz tabılmas dilwarlar, Kóp ziynetli muǵallimler, ustazlar Miriwbetli muǵallimler, ustazlar.
Adam Ata binyat bolǵalı barsań,
Tartılmaǵan, shertilmegen bir tarsań,
Jolda júk qaldırmas taynapır narsań,
Neseń ózi, qanday qúdiret jansań,
Kóp ziynetli muǵallimler, ustazlar,
Miriwbetli muǵallimler, ustazlar.
Zulqarnayǵa aqıl, keńes bergenseń,
Aldaǵı bir mıń jıllıqtıkı kórgenseń,
Okeannıń artın boljap bilgenseń,
Aydadaǵı qádem taslap júrgenseń,
Kóp ziynetli muǵallimler, ustazlar,
Miriwbetli muǵallimler, ustazlar.
Kosmostıda óziń ashqan emespe,
Sholpandaǵı seniń iziń emespe,
On bes milliard juldız kóziń emespe,
Dar arqanın kesken sóziń emespe,
Kóp ziynetli muǵallimler, ustazlar,
Miriwbetli muǵallimler, ustazlar.
Nawayıǵa bes dástandı jazdırǵan,
Farxadlarǵa tawdan jıra qazdırǵan,
130