Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 3
.pdfSEGIZLIKLER
Bir qońısım on balanı az kórip, Jeńgeyge «Tuwǵandı qoydıń ba?» deydi, Bir qońısım bir balanı kóp kórip, Kelinge «Tuwǵandı qoysań-o» deydi.
Hayalı júr tuwmaw jolın aqtarıp, Kúyewi júr dúnya quwıp zır qaǵıp, Al ana qońısım zor niyet penen, Otır, besik toyǵa bir qozı baǵıp.
***
Birew dúnya-malǵa satıp nasın, Óziniń kózine ózi shóp salar, Sóytip hadallıqtıń ǵayrı-naǵısın, Haram qolı menen bılǵamaq bolar.
Biraq quyash penen jaslı hadallıq, Pákligin dúnyaǵa kórimlik eter. Ǵárremlik dúnyasın otlarǵa órtep, Jerden juldızlarǵa ulasıp keter.
***
Ferdawsiyǵa atlas ekenmen, Qollaygór sen ádiwli quyash. Aqlay almay ustazdıń atın, Kózden tógilmegey qanlı jas.
Shayırlıqtan támem joq meniń, Ór kókirek erligin ber sen. Mına jáhán jayǵasıp atqan, Kókreginiń keńligin ber sen.
***
Wa Yaratqan!
Ayt sen ana quyashıńa, Jerden muńdı juwıp ketsin, Hiylekerlik, haramlıqqa, Krest qoyıp, tıyıp ketsin. Ol tek ana Paris penen Elenaǵa nesip etkey,
111
Menelaydıń atqan oǵı Júrek bawrın tesip ótkey.
***
Táǵdirdiń bul yazmıshına qarańız, Alpıs jasqa kelgende sol aǵamız. Jigirmada súyip alǵan qostarın, Ayırdı ol, tıńlamadı hesh zarın.
Áne sóytip, jas jananǵa úylendi, «Qart saǵal»dıń qılwasına jurt kúldi. Ol júripti quwanıshtan más bolıp, Men júrippen uyalǵannan pás bolıp.
Ǵázzeller
Gúlzarıma boylarıń qup ájep jarasıp tur, Gúller hem serilip endi, ózińe jol ashıp tur.
«Sadaǵań keteyin dilbar» dep kóktegi juldızlar, Qádemińe tájim etip, kórkińe talasıp tur.
Sen óziń gúlli álemniń nawqıran jaslıǵınday, Bul álem seni ardaqlap, husnıńa qarasıp tur.
Dúnyanıń sulıwları, Afina hám Afrodita, Seni kórip dáli kewili dárya bolıp tasıp tur.
Abulqasım kórkińe ılayıq sóz taba almay, Bawrı mıń para bolıp, albırap dım sasıp tur.
***
Qıs kúnlerim báhár bolar nigar saǵan qarasam, Al sen maǵan qıya baǵıp, qaramay jan alarsań.
Alla saǵan shıray berdi periylerge bermegen, Sonı mennen jasırasań qızǵanshaqsań orasan.
Eski dúnya tayanıshı temirqazıq juldızday, Million juldız ishinde hesh teńi joq darasań.
112
Mıyıq tartıp, jilwa etiw, jıllı sózden támem joq, Basım kókke jeter edi qıya baǵıp qarasań.
Shırayıńdı kóre almay hásiret qayǵı-ǵamda men, Al sen meni onnan sayın, janǵan otqa salasań.
Dadımdı aytıp jalınsam, ayaǵıńa bas urıp, Dadıma hesh qulaq aspay, oyın-mazaq qılasań.
Tákabbırıq jaraspaydı sendey ullı sulıwǵa, Maǵan miyrim kózin tasla,qashan eske alasań?
Abulqasım Májnun boldı hásiretińnen-dártińnen, Al sen Tashkent yańlı kúnde mıń qubulıp barasań.
***
Sen kettiń-aw, ay twǵanda mánzilińdi saǵınıp, Xoshlastıq biz, qol alısıp, qushaqlasıp qamıǵıp.
Sen kettiń-aw, al men bunda haq jol tilep ózińe, Jalǵız qaldım, aspan tolı juldızlardı jamılıp.
Sen kettiń-aw, qollarımda qaldı shashıń iyisi, Láplerimde láplerińniń palı tur-aw tamıljıp.
Sen kettiń-aw, átirapım qorqınıshlı únsizik, Oqtaladı «jutaman» dep, aydarhaday ah urıp.
Sen kettiń-aw, qaldım bunda hásiret-qayǵı, ǵam menen, Kewil qurǵır erk bermey, jılaydı únsiz jabıǵıp.
Sen ketiń-aw,al men bunda, joytılǵanday júzigim, Izleymen kep, izleymen kep, izleymen kep, ah urıp.
Sen kettiń-aw, keń dalada juwıraman entigip, Ílaǵınan ayrılǵan aq maralday sharq urıp.
113
Sen kettiń-aw, ketti shadlıq qaldı qayǵı-hásiret, Abulqasım qalaberdi ayǵa qarap tabınıp.
***
Dedim «qasıń qúdiret ǵoy bunsha nege qaradur?» Dedi «qasım qarası basıńa mıń báledur.»
Dedim «bále bolǵay tamaǵıńnıń aqlıǵıda.» Dedi «tamaǵım aqlıǵı mańlayıńa qaradur.»
Dedim «lábiń laǵlı-marjan sheker palma deymen.» Dedi «lábimnen sheker hámde záhár aǵadur.»
Dedim «mıń dártke dawa lábińniń záhári de,» Dedi «áytewir jigitler ıshqımda janadur.»
Dedim «shashıńnıń mıń túrde jılwalanıwın-ay, Jaysań eger bul dúnya tún jamılıp qaladur.
Ya Ráb, shashıńa belińniń únles keliwin ayt, Al júzińniń shuǵlası gúlli álemdi aladur.»
Dedi iybe saqlap «maqtawdı kóp jaqtırmayman.» Dedim «wah, bul ras gáp, tisleriń dana-danadur.
Kózlerińniń más etiwshi máhirgiyası bar.» Nigar jeyran júris penen shayqalıp baradur.
Dedi «Abulqasım qısqart endi mıljıńdı.» Dedim «bul sóziń ótirik qıp-qızıl jaladur.»
***
Jipek kóylek suwdır-suwdır juldız kóship baratqanday, Kúlse úni sıńǵır-sıńǵır búlbil shox sayrap atqanday.
Beli qınalı bir qısım, kózi misli tınıq aspan, Ana quymaqtay lábine, tań nurların jalatqanday.
114
Álem biyhush bolar dedim, shashınıń xosh iyisine, Kirpikleri nishter yańlı, jayǵa tartılǵan kámanday.
Qarayǵoysa mıyıq tartıp, onda Allanıń bergeni, Hallas urıp yoshar kewil kókte ushıp baratqanday.
Kórse eger Shiyrin sulıw turıp sálem berer edi,
Dep «wa darıǵ, jamalıń gúlli álemdi quwantqanday.»
Usı sán hám saltanatqa minezi hám únles onıń, Kishipeyil aq kókirek, menmen emes ol aytqanday.
***
Xayyamdı men dayımna da abzalıraq kóremen, Poeziya júzik desek, onı qası bilemen.
Tórt qatarda gúlli álem negizini quraǵan, Ruwbayına jeti ıqlım, qolda bardı beremen.
Gúl júzli yar, doslar menen shaddı-qorram geshtekte, Sharap ishsem ullı oyshıl húreyi ushın ishemen.
Materiyanıń máńgiligin tolıp tasıp jırlaǵan, Epikur hám Volter menen bir qatarda kóremen.
Bes qıtanı tań qaldırǵan shayırlardıń atası, Astronom, matematik, filosof dep bilemen.
Jaqsı kúndi árman etken Shıǵıstıń bul búlbili, Kúnnen ıssı, gúlden názik haqıyqatshıl ne degen.
Hayyam dese ashılaman juldız yańlı mıń jıldan, Kókten jerge shuǵla shashıp, kelermen-aw ele men.
***
«Tábiyat mıń jıl tolǵatıp, Sherazda tuwdı onı, Hám quyashtay sónbesin dep quyashqa juwdı onı.
115
Xalıq ruwhın kóterip, shaǵlaǵan edi Xafız,»
Dep Nawayı juldızlar qasına qoydı onı.
Nawayı bas iygen be, quyashtan ózge bir ayǵa, Nur shashıp, usaǵanlıqtan quyashqa, súydi onı.
Onnan baxıtlı insan barma eken bul dúnyada? Fridrix, Engels húrmet etip bolǵan jolı.
Yapırmay onı sonsha aymalap, ardaqladı-aw, Gete, Pushkin juldızlarǵa jetken qolı.
Álemdi tárezige salıp tartqan jaǵdayda da, Álem ornı bir bólek, bir bólekdur onıń ornı.
Kóre alǵan aldındaǵı mıń jıllıq keleshekti, Sózi dúrge bergisiz, bostan bolǵan basqan jayı.
Jáyxun sharq urıp, jer kókten izlegen menen, Ele tabılǵan emes, Xafız Sherazidiń tayı.
***
Men ózińdi álwan dóngen, «ullı baǵ» dep aytıp júrmen, «Hár báyitiń palı tamǵan bir dodaq» dep aytıp júrmen.
Aysız, kúnsiz ol kúnlerde kewillerge nur bolıp kirgen, «Ǵázzeli ómir quyashı-shámshiraq» dep aytıp júrmen.
Rubayıńda ol házireti Xayyam menen únleslik bar,
«Char dewan» ıń suwdan taza, sútten aq» dep aytıp júrmen.
Quwanısh inam etip, qayǵı muńıń alǵan nigardıń, «Muxammesiń haqıyqat dur-zerbaraq» dep aytıp júrmen.
Al eliw bir mıń eki júz otız misreden ibarat,
«Hámsań» álem quwanıshı bir bulaq» dep aytıp júrmen.
Ondaǵı bes dástánıń usar jerdiń bes qıtasına,
116
«Tóbesi juldızlar súygen, bes daraq» dep aytıp júrmen.
«Naway bolmaǵanda Jáyhun sen-she bolarma ediń?» Degenlerge «haslan, haslan, yaq, yaq, yaq!» dep aytıp júrmen.
***
Shiyrin sózdiń bulaǵı sarqılmas nawa edi ol,
Gomer hám Ferdausiydey teńi joq dana edi ol.
Shıǵısta tuwılıp, sáwlesi álemge túsken, Quyashtay sónbeytuǵın, máńgilik shuǵla edi ol.
Pútkil sanalı ómirin el xızmetine arnaǵan,
Xalıq muńın kóp jutqan bawrı mıń para edi ol.
Júzde miyrim-shápaat, tilde sheker palı bar,
Hár ırǵaqta mıń máni bar, shiyrin bir nama edi ol.
Gózzalıq áleminde óziniń «Hamsa» sınday,
Qulpı dóngen miyweli baǵ, keń paytaxt dala edi ol.
Álemge tanıtqan ol ózbek tiliniń qúdiretin, Ilimde sholpan mısal, teńi joq dara edi ol.
Tájim et sen Abulqasım álisher Nawayıǵa, Poeziya atlı suluwdıń basında jıǵa edi ol.
***
Haqıyqattı jasırmadı áshkara etti Násimiy,
Insandı «qúdiret» dep, eń dana etti Násimiy.
Waz keship, ǵayrı-tábiyiy jánnetler hám bostanlardan, Jáhánnemniń jállatların masqara etti Násimiy.
Pir tutıp Nizamiy, Genjewiy hám Xisraw Dehlewdi, Basqan izlerin kózlerine totiya etti Násimiy.
Ózi ázelden nur jamılǵan gúllengen lirikanı,
117
Álwan túrli gúlge orap, dúrdana etti Násimiy.
Tilge alsa nazlı yardı biyhush etip bul álemdi, Sulıwlıqta hesh teńi joq-ápsana etti Násimiy.
Qılıshınan qan tamǵan elde tuńǵıyıqtan nur izlep, Xalıq baxtı ushın ózin diywana etti Násimiy.
Sonnan úyren Abulqasım xalqtı húrmet etiwdi, «Xalqım» deyip óz baxtın mıń para etti Násimiy.
***
Etpe nala ey Máshrep «baxtı qara boldım» dep, «Láhát ishinde eńirep, bir biyshara boldım» dep.
Sen jılasań bul álem kózden qanlı jas tógip, Zar-zar jılar «bawırım para-para boldım» dep.
Sen kelip poeziya jáne bir ǵumsha bayladı, «Endi hesh bir teńi joq nurlı shuǵla boldım» dep.
Sen anadan tuwǵanda mına eski tábiyat,
Telpegin kókke zıńdı, «hay-hay dana boldım»dep.
Más bolıp quwanıp júr lirika ashıqları,
«Jan alıwshı jilwasına párwana boldım» dep.
Ǵázeliń nigardı aymalap ayǵa kóterdi,
«Periy yańlı názleim yarǵa shayda boldım» dep.
Kókreginde qayǵı-ǵam tolǵanǵanda muxammes, «Íshqında kúymes hesh kim diywana boldım» dep.
Musáddes qanat qomlap shıqtı biyik párwazǵa, Sharq urıp izler dilbarın «biygana boldım» dep.
Muábbe mıń túrde jilwalandı tilińde,
«Hinji márjanlar ishinde dúrdana boldım» dep.
118
Al múrábbe búlbildey páryad eter eńirep,
«Wax, dat, qızıl dodaqlı gúlden júda boldım» dep.
Mustazat kórsetti Abulqasımǵa qúdiretin, «Poeziya aspanında sayara boldım» dep.
***
Shax qızı bolsańda sen, jarlıǵa pármana boldıń, Xusında Biybimáriyamday kózleri qara boldıń.
Ákeń patshalıqta jetpegen, mártebe, baxıtqa, Sen ilim hám ádep penen jetip, biybaha boldıń.
Al endi Zebiniysa poeziya maydanında,
Ol Awǵan hám Xindistanda shámshiraq shuǵla boldıń.
Seniń eriń de, baxtıń da janıńda kitap bolıp, Kitaptan dúrler shashıp, óziń de dúrdana boldıń.
«Láplerińdi-ay shiyrinlikten bir-birine jabısıp,» Sózleri biyhush etiwshi ay júzli aypara boldıń.
Altın qápes ishinde juldır kiyimlini oylap, Sonlıqtan sen hesh teńi joq ne degen dana boldıń.
Biy perzent ótken bolsań hesh nalıma Zebiniysa, Bas iyip, kóksimde qolım, men saǵan bala boldım.
***
Qarapayım qaraqalpaq dese sonıń óziseń, Qalpaǵı qara, kewli aq, dese sonıń óziseń.
Qaratawday aybatlı, Ámiwimdey máwij urǵan, Qulpı dóngen miyweli baǵ, dese sonıń óziseń.
Sózleri uran bolǵan Nawayı, Maqtumqulıday, Shıǵısta bir shámshiraq, dese sonıń óziseń.
119
Tóbesi aydı aymalap, juldızǵa miyman bolǵan, Poeziyada ullı daraq, dese sonıń óziseń.
Qanıń qanına qarısqan qaraqalpaq xalqınıń, Xalqı ardaqlaǵan zúriyat, dese sonıń óziseń.
Saǵasın biyikten alǵan, suwı mıń dártke dawa, Máńgi sarqılamas bir bulaq, dese sonıń óziseń.
Ádiwlep Berdimurat-xalıqtı, xalıq-Berdaqtı, El ushın tuwılǵan Berdaq, dese sonıń óziseń.
Bir «Xalıq ushın» ıńnıń ózi mıń mısqal altınnan, Ábulqasımǵa jaqsıraq, dese sonıń óziseń.
***
«Quyrıǵı joq, jalı joq, qulan qáytip kún kórer? Ayaǵı joq, qolı joq, jılan qáytip kún kórer?»
Haywanlar bul hesh gápǵoy, aytıńızshı halayıq, Namısı joq, arı joq, adam qáytip kún kórer?
«Jası qırıqqa kelsede, ózi nırıqqa kelmegen.» Sózleriniń dámi joq, nadan qáytip kún kórer?
Qulaq túrip sózlerge qızıl tili súymeńlep, Dostı barıp, doslarǵa sayǵan qáytip kún kórer?
Sulıw júzli-xújdansız, paraxorlar iymansız, Birew mańlay terinen alǵan qáytip kún kórer?
Yalǵan aytıp uw jalap, ákesinde aldaǵan, Ar-namıstan qolların juwǵan qáytip kún kórer?
Bir manattı bes túyip, tórt ayaqlap juwırıp, Ishpey jemey dúnyanı quwǵan qáytip kún kórer?
120