Abulqasim Otepbergenov - Tanlamali shigarmalar 3

ABULQASÍM ÓTEPBERGENOV

TAŃLAMALÍ

SHÍǴARMALARÍ

III TOM

NÓKIS 2012

1

Hesh kimnen artıqpan deyip oylama

Insan zatı negizine qara sen. Aqıl-este, zákáwatta dara sen.

Hesh kimnen artıqpan deyip oylama, «Men de kóptiń birmená» dep sana sen.

Jer ústin, kók astın bul dúnya deymiz. Túni-kún juwırıp ǵamın biz jeymiz. irew patsha bolar, birew puxara,

Hesh biriniń basında shax kórmeymiz.

Ayırması joq, insannan insannıń.

Nan dep aytıladı usaǵı nannıń.

Qoltıǵında qulash jarım qanat joq.

Taxt ústinde otqan shax penen xannıń.

Birewdi aq etti, birewdi qara.

Jaralǵan usılay jerine bola.

Bes kontinet bes barmaqlı bir qolday,

Insannıń insannan parqı joq Ollo!

Parqı tek te nápsi menen peylinde.

Adamıylıq sıpat, sana zeyninde.

Kópten ózin ziyatpan dep júrgenler,

Ultan bolıp qalar axır keyninde.

Quyash patshańa hám gádańa birdey.

Asa aqılıńa, axmaqqa birdey.

Jánnette islemes isti islegen,

Hawa ene, Adam Atańa birdey.

Insan zatı tubimiz bir bolamız. Panaxımız kókten quwat alamız. Ózge bir Iláh joq ózinen basqa, Ayırmamız tek te dara, daramız.

13-12-2007-jıl.

2

Shıday almas

Oǵan hasla sıpat, teńew tabılmas, Dástine taw-tasıń, jar shıday almas. Kóreberer-kóneberer eken bas, Demine hátteki Mar shıday almas.

Onıń turitúsi, beti armaǵan. Nieti-makseti, peyli ońbaǵan.

Tartıp turǵan oqpan deyseń harlaǵan. Kól, dáriya,tenizHazar shıday almas.

Cunami sıyaqlı kútip jatadı, Payt paylap waqtı kelse atadı. Jer asıńa záhár-zaqum qatadı. Iláj etiwge záhár shıday almas.

Vulkanday aspanǵa jalın shashadı. Boyın awlaq alar hámme qashdı. Tiriley-aq ókpe-bawırıń osadı.

Láhát penen gór, mazar shıday almas.

Aǵıwdı tamırdan qannan beredi. Gá bilekten, gáde sannan beredi. Sóytip, qıyan-kesti wayran beredi.

Asıwǵa úsh aǵash, dar shıday almas.

Atası ármanı attıń basınday. Anası jılt etip óshken jasınday.

Zuryat, zúráátsiz push bir hasılday. Kózde qanlı jas zar-zar shıday almas.

Koyannıń sútinen ózge tabılar. Paradan jıynalǵan jaǵı taǵı bar. Emin izlep, giryan, háryan sabılar. Ol orıs, yapon, azar shıday almas.

Qamıstı bos uslap qolın qıyǵızdı.

3

Dúniya-maldı jalǵızım dep jıyǵızdı. Qıńǵır-qıysıq qılıkların sıyǵızdı. Jábir jandı jaǵar, dım shıday almas.

Nápsi dep ayamas ata-anasın. Moyınlamas etken gúna, qátesin. Bádduwanıń endi aytamız nesin. Mómin, musılman, dindar shıday almas.

Jerge bir, mańlayǵa urıp jılaydı. Bawır daǵlap kózde jasın bulaydı. Sóz joq bir kún infark bolıp qulaydı.

Dewgede sheshen, dilwar shıday almas.

Oba ma, chuma ma emi joq nárse. Juregi jarılar kim eger kórse. Kókten Isa, jerden Tájjal hám kelse. Iláj etealmas ájdar shıday almas.

Urmay-soqpay úydi qárep áyledi. Ata qaqsar «nálet bolǵır ólmedi». Anadaǵı Haqtan tiler, bermedi.

Jer-kógiń, zámiyn, zinhar shıday almas.

Jalǵızına ólim tilep otqanlar. Óz kanına ózi záhár qatqanlar. Ásiy,biyúmit, ol ǵapıl jatqanlar.

Shorshıp-shorshıp, oyanar, shıday almas.

Juwmaq jasawǵada ilájim joqtay. Jılanday jirkenish, nishterdey oqtay. Lawlap janıp turǵan jalınday shoqtay. Jeti qat dozaq, mágár shıday almas.

Sonda juwmaqtı qalay jasaymız. Atanı-ananı qalay jaqlaymız. Iymandı-insaptı ańsap joqlaymız. Hújdan menen namısar shıday almas.

4

Jan jerińnen tislep alsa neteseń?

Kópegińnen haslan arıslan bolmas.

Duzıńdı jep duzlıǵıńa túkirer,

Edeniń ılaslap, tórde sekirer,

Zaw-zaddıńdı qoymay náletlep berer,

Iyt iyt bolıp qalar arıslan bolmas.

Soǵan aqılıńnıń jetpegenime?

Onı sonsha óńmenle-há,óńmenle,

Keyin pushayman bop ókinip júrme,

Kópegińnen haslan arıslan bolmas.

Otırǵızıp kórdiń biykke-páske,

Bir mezgil bolmadı jetpedi keshke,

Sonsha etken miynet ıqlasıń eshpe?

Kópegińnen haslan arıslan bolmas.

Aqıl-esli salawatlı dep júrsem,

Sen de bir pańqıldaq, gewekseń bilsem, Sózim ǵálet bolsa oylanıp kór sen, Kópegińnen haslan arıslan bolmas.

10-12-2007-jıl.

«Deji» di de óltirdi.

Neshe jıllar dawamında ilimpaz,

Maymıllarǵa mayıl bolıp ıshqıpaz.

Qunt penen úyrenip tájiriybe qoydı,

Nátiyje kún sayın bolar edi saz.

Bir bálamat iri Gorella menen,

Uzaq kún birlikte toǵayda júrgen.

Tili gúrmelmegen menen maymılıń,

Unsiz-aq, tilsiz-aq juwaplar bergen.

Aq penen qaranıń parqına bardı, «Al» degendi aldı «sal» dese saldı.

6

Mıńǵa jaqın sózdiń mánisin bilip, Ayırdı hátteki ashshıdan, paldı.

Kemisi tek te bir til kerek edi, Tik turar turq penen sın kerek edi. Onı qorshap turǵan ortalıǵıńa, Áwelha insap hám din kerek edi.

Bilmes edi sorlı náǵıp júrgenin, Qasqırlar sırtınan baǵıp júrgenin. Ózindey biraqta ańlı maqluqlar, Iynine mıltıǵın taǵıp júrgenin.

Bilmes edi sorlı insán zatın hesh, Umıtpadı tekte jalǵız atın hesh. Iyesi «Deji» dep shaqırǵan waqta, Keler kúttirmesten, etpey batıl hesh.

Bir-birine mehir qoyıp jasadı, Kún sayın bir tekshe alǵa basadı. Qayǵırsa qayǵırdı, quwansa birge, Muzika tıńlayıp, tolıp tasadı.

Sonday bir miyirman aǵa-inidey, Tańnıń tınıq móldir shıǵı, gúlindey. Bilmes edi ekewide apattıń,

Ayaq astı jatqanlıǵın bilinbey.

Bir kúni shatırdan shıǵıp iyesi, «Deji» dep shaqırdı ketkenshe esi. Jungli aralap sebil júrdi ol.

Bawır giryan bolıp erteli, keshi.

«Deji»in kórdi ol terek astında, Iyninde bası joq edi qastına. Sonday ahlar shegip eńiredi ol. Doslar aza etken yańlı dostına.

7

Sol jerde brokoner izi qalıptı, Áwel atıp basın kesip alıptı. «Jigirma dollarǵa jawızlıq sonsha», Deyip anaw datlar salıp nalıptı.

Bassız «Deji»di ol adamlar yańlı, Gór qazıp sháriyatqa muwapıq qoydı. «Baslı haywanlardan jaqsısań» deyip, Qulpı tasqa qatırıp jazıwlar oydı.

14-12-2007-jıl.

Adam erteń ne boların bilmeydi.

Qansha bilim menen sawat bolsada,

Adam erteń ne boarın bilmeydi.

Búgin baxıt qusı basqa qonsada,

Háp zamatta tárk eterin bilmeydi.

Tórt eli mańlayǵa jazılǵan táǵdir,

Ol bir juwabı joq jumbaq deyip bil.

Ushı joq kelebe, qıyır-shıyır gil,

Juwabın, sheshimin, sırın bilmeydi.

Quyash neshe jıldan beri armaǵan,

Jasaǵanın anıq, ráwshan boljaǵan.

Onnan sır-sınaat, jumbaq qalmaǵan,

Biler ol, biraqta ózin bilmeydi.

Dúnyanıń tartılıp turǵanın ayttı, Ayǵa qádem qoyıp qonaq bop qayttı. Apat kózi ol urandı bayıttı,

Óz otı ózin órterin bilmeydi.

«Besh pul tússe bir námárttiń qolına, Júredi qaramay ońı-solına». Degendey baqpastan jaǵday-halına, Qolınan shıǵıp keterin bilmeydi.

8

Qarasań kózińniń jawın aladı, Kelisken kelbeti, kúshi quwatı. Álem jawlap alar aqıl-sawatı. Dúnya hámmege jeterin bilmeydi.

Bárqulla talasıp tartısıp júrer,

Iyt joq jerde saǵal bolıp kep úrer. Ólse dúnya deyip nápsinen óler, Nápsiniń basqa jeterin bimeydi.

Birinde ájayıp pıǵıl-peyil bar, Birinde zákawat, ziya, zeyin bar. Biri iskenjedey, qápes yańlı tar, Ózgeni bilsede ózin bilmeydi.

16-12-2007-jıl.

Xalıqtan danaman deyip oylama

Bastan ayaǵına aqıl bolsańda,

Xalıqtan danaman deyip oylama.

Basıńa bax qusı kelip qonsada,

Xalıqtan aǵlaman deyip oylama.

Eli-xalqıń menen adam bolǵansań,

Dáriya yańlı máwij urıp tolǵansań.

Bilim, sawat, tálim sonnan alǵansań,

Xalıqtan danaman deyip oylama.

Sen túwe ákeńdi oqıtqan xalıq,

Oǵan hesh nárse teń kelmes ılayıq,

Ol bir ada bolmas tawsılmas baylıq,

Xalıqtan aǵlaman deyip oylama.

Sen túwe anańa analıq etken,

Teńine házirshe yoqdur bir jetken,

Danalıqta onnan adam joq ótken,

Xalıqtan aǵlaman deyip oylama.

9

Tósegiń kitaptan, kórpeń kitaptan, Bolsadaǵı aqıl, oyıń bir batpan, Dańqıń álem ara taralıp atqan, Bolsańda danaman deyip oylama.

Onı pisent etpey tasqınlap júrme, Sóytip óz janıńa óziń qast etpe, Bári bir pul bolar ol ǵázep etse, Xalıqtan danaman deyip oylama.

Baylıǵıń kók tıyın onıń aldında, Mártebe, baxıtıń, altın, taxtıńda, Aytsań durıs aytǵıl onıń haqqında, Xalıqtan danaman deyip oylama.

Onı sen mensinbey ketpekshi bolsań, Jarısta, aytısta ótpekshi bolsań, Sózdiń tórkinine jetpekshi bolsań, Xalıqtan aǵlaman deyip oylama.

Ol kókte Iyeńnen keyingi panań, Qublagáhiń kibi muqaddes káábań, Bas iyiwden bóten yoqdur bir sharań, Xalıqtan aǵlaman deyip oylama.

Ol seniń baylıǵıń, jismi hám janıń, Shıǵıstan shashırap atqan bir tańıń, Ózgeler aldında qolıńda barıń, Onnan ótken danaman deyip oylama.

Sol arqalı millet bolıp atırsań, Sol arqaı Alpamstay batırsań, Sol arqalı baxıtlı bop otırsań, Xalıqtan aǵlaman deyip oylama.

Keleshek zúryadın oylaǵan adam, Xalıq xızmetinde boladı mudam, Deneńde pákize, taza bolsa qan,

10