Ibrayim Yusupov - Bulbil uyasi, qosiqlar ham poema

41

Internatqa bergen sizdi, aǵalar.

Jańa mektep berip jańa tárbiyat, Húkimet asıraǵan atańnan ziyat Awdarıspaq tańı, gózzal húrriyat Teperishlep shınıqtırǵan aǵalar.

Kimi Seyfulǵabiyt, kimisi Qasım, Jańashıl urpaqtıń jám etip basın, Qaǵıp-soǵıp mádeniyat arbasın, Taza jolǵa salıp bergen aǵalar.

Eskiliktiń qara, túńligin tuwrap, Jańa álip dúzip, xattı sulıwlap,

«Qallash, latınlas!» dep ashshı qıyqıwlap, Tań azannan súrenlegen aǵalar.

Biriń Qallı, Nájim, birińiz Asan, Ádebiyat jıynap xalıqtıń awzınan, Izbasar qutılıp qara qoylardan,

Kemliktiń kámalın kórgen aǵalar.

Ábdiraman jurttı awzına qaratıp, Saxna soǵıp, tańnıń nurın taratıp, Jolmırzalar jurtqa sózin jaratıp, Jańalıqtı dástan etken aǵalar.

Biri Orınbaev, biri Dosumov,

Jańalıqtıń maydanında yosh urıp, Birazları Shaydakovqa qosılıp, Jamaylıq shayqasqa túsken aǵalar.

Qaljan, Qurbangúller, Jumagúl apa, Qızlarǵa bas bolıp shıǵıp saxnaǵa,

- «Oyan, qızlar» dese Genjebay aǵa,

Uyıqlaǵandı oyatqansız, aǵalar.

Jamaylıq aranı ashıp jik bolıp, Shaqası mıń shayqalmastay túp bolıp,

Kim muǵallim, kimi náhán «úp» bolıp, Zamanında jurt soraǵan aǵalar.

Ǵarrılıqqa jeńildirmey qasarıp, Quwanıshtan qara kózge jas alıp, Xalqıń menen qayta tuwıp jasarıp, Tórde jaynap otırsızlar, aǵalar.

Qansha jańa áwlad qatarǵa tursa, Qartayar ma adam teń adım ursa!

Júmek aǵa shákirtlerin shaqırsa. Jartı respublika oǵan «aǵa» lar.

42

Biz ushın keń súrdew salǵan jolıńız,

Dańq, ataq ayamas sizden elińiz.

Aldımızda uzaq aman bolıńız, Jıl qusınday qanat qaqqan aǵalar!

1967-jıl.

SEN TEBERIK DÁRGAYÍSAŃ BILIMNIŃ

(Ájiniyaz atındaǵı pedinstituttıń 60 jıllıǵına)

Keń dúnyaǵa kózin ashqan elimniń, Ilhamısań sen shayırlıq tilimniń. Qaraqalpaqqa qalıń kitap oqıtqan, Sen teberik dárgayısań bilimniń.

Ozıq oydıń oshaǵısań bilgenge,

Shamshıraq tas janıp turar irgeńde.

Studentlik dáwranımdı esleymen,

Hár saparı esigińnen kirgende.

Sen muqaddes medresem bawırman,

Árman gúli gúlshanımnan tawılǵan.

Qaqtıń suwın aqsap kelgen kiyiktey, Biz kelgenbiz bilim izlep awıldan.

Keleshekti úmit penen boljaǵan,

Urıstan soqǵı jıllar edi ol zaman.

Otsız jayda jazıwǵa qol juwıspay,

Dáwetińe quyǵan sıyań tońlaǵan.

Studentke júrek jalǵar as qıyın,

Kenep shalbar, bóz kóylegiń - bas kiyim.

Tósegi joq sım krovat astında Tik tur deseń, tik turadı noskiyiń.

Ruwhımızǵa bilim nurın nár qılıp,

Ketpegenbiz, joqshılıqtı ar qılıp.

Bólip jegen studentlik zaǵarań

Pay, ne degen mazalı edi jarqılıq.

Kóp áwladtı bilimi zor xalıq etip, Atar tańda shıqqan kúndey jarq etip; Kelip-ketti ne bir dana ustazlar, Aqıl-oyın keleshekke sarp etip!

Aytsań ada bolmas onıń dártleri, Kózdiń mayın emgen bilim kántleri. Qaydasızlar qırıq besinshi jıllardıń Shútik shıra jaqqan studentleri!

Ilham perim bunda boyjetken erteden,

43

Senseń tuńǵısh muhabbatım - mártebem, Qayda endi xosh qılıqlı sol qızlar,

Zır juwırtıp, ıshqı otında órtegen?

Ne joq deyseń eske alıwǵa ılayıq, Meyli, endi ótken gápti qoyayıq. Bazar qatnasıǵı degen tóbeden Keleshekke názer salıp qarayıq.

Bilim menen aqıl óser, oy óser,

Óser waqta awıradı boyóser...

Kóp uzamay ozıq oylı adamzat Kompyuterler tili menen sóyleser.

Bul tildi tez úyrenbese jaslarıń, Turmısımız mandımaydı, doslarım, Bilim degen sırlı bulaq suwınday,

Qanıp ishken qoyın baqpas basqanıń.

Qosıqtıń bul ayaqlanǵan jeri eken, Qutlı bolsın alpıs jıllıq merekeń. Keleshekte qansha vuzlar bolsa da,

Aldı menen seni sıylar qarekeń.

28-dekabr 1994-jıl.

MENIŃ ÚYIM

Shól hám bostan mángi óshlesken jerde, Gúl hám juusan qońsı ósken óńirde Adam jatırqamas úyim bar meniń.

Hámme jerdi kóriw kisige már me!

«Jerdiń túbi ǵoy» dep qıynalıp júrme, Shaqırıp mazańdı almayın seniń.

Biraq adam menen adam duslasar, At baspayman degen jerin úsh basar.

Naǵaybıl duz tartıp kelseń bulmanǵa, Esigimdi qaǵıp, tartınıp turma. Dúziw niyet penen erkin kele ber, Kel, qonaǵım, esik qaqpay kire ber!

Úyge shaqırıwsız qonaq kelgeni. Búl hám azamatlıq abırayıń seniń! Shaqırmay kelgeni-

Zeyni ilgeni

«Adamadam ushın miyman» ekeniń...

Meniń de ózińdey isim kóp múshkil, Bir basta kóp jumıs irili-maydalı. Lekin, qonaq kútiwjumıs emes bul, Bul men ushın kórkem óner bayramı. Qasterleymiz qonaqtıń qay-qaysısın, Nawqan qurttay ille-pillege orap.

44

Jaylısın da kórdik, Kórdik jaysızın,

Qonaqtıń jamanın kórmedik biraq. Shaqırıwsız qonaq -

Biymillet qonaq, Kel, tórle, biradar, Azamat insan!

Bir sulıw dúnyaǵa bolǵaysań inaq, Kewil esigimdi ashayın saǵan...

Biziń xalıqtıń kewlin qaysı bir gezde Hesh qanday húkimdar,

Hesh bir patsha, xan -

«Miymandoslıq» degen duwalı sózdey,

Billáhiy, hesh jawlap ala almaǵan...

* * *

Xosh miymanım, Kelmekte bol bul úyge, Keshegi qonaǵım -

Búgingi dostım.

Dos arttırıw - eń bir ullı ǵáziyne, Rahmet, ırısıma sen ırıs qostıń.

Saw júrsek, tabarsań bizdi hárdayım Usı shól hám bostan aralıǵınan.

Saǵan unay ma dep sorap neǵlayın,

Suwım da, qırım da ózime dárman.

Bir jaǵım suw, bir jaǵım shól bolmasa, Beyish qurıp berseń de men barmayman. Gúl hám juwsan iysi ańqıp turmasa,

Ol jerde men qaraqalpaq bolmayman.

6-mart, 1972-jıl.

POSHSHA TORǴAYǴA

1

Sayra álhawada, poshsha torǵayım, Saz benen sáwbetsiz dáwran bolar ma. Shalqortama jatıp men bir tıńlayın,

Sóytsem qulaǵımnıń qurshı qanar ma.

Dawısıńdı bala gezde qarshaday Kewlime men jazıp alıp ketkenmen. Sonnan berli sayrap tursań sharshamay,

Búgin koncertińe kelip jetkenmen. May topıraqqa awnap dur-dur silkinseń, Sen kókke shıǵasań qayta yoshlanıp.

Tuwǵan jer ıshqısı bul yosh, men bilsem,

45

Bul sezimge meniń kewlim de qanıq.

2

Urıq arasında, suw jaǵasında Talay kórdim men usqınsız uyańdı. Elestirmes edim qus dep jasımda,

Súyip tınlasam da biypul namańdı. Bul sánsiz jaǵalıq, orpań topıraq, Bildim, ekewmizdi, ańlasam, janım, «Biri jerde, biri hawada shırlap, Bizdi táriyp etsin» dep jaratqanıń.

Endi pámlep júrmen, tóbemde shırlap, Nege seni bunsha sayraydı desem,

Jalǵız kelte nalısh namań menen-aq Kewlime kóp sezim quyǵan ekenseń.

3

Hasla ókinbeymen, balalıq izim Asfalt jol astında qalǵanlıǵına. Tozıp eski shańlaq jayımız biziń, Ornı paxta atız bolǵanlıǵına. Hátte mına haǵlap turǵan Kegeyli Bir máhál arnasın jańadan alar.

Men júrgen soqpaqlar qalmasın meyli, Qalmasın men ılaq baqqan dalalar. Meyli olar qalsın yadımda meniń. Yoshlı xalıq miyneti jasartsın jerdi. Zaman shadlıǵına bólensin elim,

Ullı ózgerisler dáwranı keldi.

Qosıqlar ózgersin muńsız hesh qanday, Góne kórinislerdi kóz kórmey qalsın. Tuwǵan jerge degen insan ıshqınday Seniń dawısıń ǵana ózgermey qalsın.

4

Sayra sen, úrpek bas poshsha torǵayım. Ay-hay, tuwǵan jerdiń hawası qanday! Bir shalqama jatıp seni tıńlayın, Qaytadan jasarıp bala bolǵanday.

Men qanshelli gózzal eller kórmedim, Jer jánneti bolǵan tawlardan óttim. Qanınday baǵlarda shaǵlap júrmedim, Qansha búlbillerdi tıńlap ház ettim. Men hámmesin súydim, qızıqtı kózim, Sóytip júrip saǵındım bul shadlaqtı. Kókiregimde sayrap shaqırdıń óziń, Sayrawıń kóp ándiysheler ańlattı,

Sen ayttıń: «kel, meniń balalıq dostım, Eń jaqsı namamdı sayrap bereyin».

46

Seniń sol qodireń sahrayı sestiń

Tebirenter eń sońǵı demime deyin.

5

Kegeyliniń boyı - darqan dalalıq,

Ne degen keń saray - koncert zalı bul.

Hámme biletińdi men satıp alıp, Tıńlayman, sayray ber sen bolıp qumbıl. Men de, sen de erkin, órisimiz keń,

Mınaw jer, anaw suw, báhár quyashı...

Bir topıraqta tuwıp ósirgen eken Adamnıń watanı, qustıń uyası. Sayra, dostım, álhawada pırpırlap,

Saz benen sáwbetsiz dáwran boldı ma. Sen kókte, men jerde bunshelli shırlap,

Súymegende, onnan watan boldı ma!

1-mart, 1976-jıl.

QÍRǴAWÍL

Kiyatır edim shar buzıp, Ústinen taza qardıń men. Túskendey qoldan ǵarbızım, Ańırayıp qaldım men.

O, sulıwlıq! O, dala!

Súwretshiseń-aw ájayıp!

Qaray berdim qadala,

Jutınıp, moynım uzayıp.

Bir shoq urıq astında, Ǵıjlap janıp shoq jatır. Umıt qalǵan dalada Akvareldey bop jatır...

Ireńniń aǵla, tınıǵı,

Barınsha kórkke tolǵanday.

Ayqulaqtıń sınıǵı

Aspannan túsip qalǵanday.

Ǵıjımı moyın tıǵılıp, Bas jatır jan sawǵalap, Satqın quyrıq qubılıp, Sırtta jatır «mında» lap.

Iykemsiz jas múshesi

Tar kiyimge sıymaǵan

Sulıw qızdıń denesi

Sıyaqlandı ol maǵan.

47

Ashıǵıńday aymalap,

Bawırıńa bassań dá!

Dep turǵanda sıǵalap,

Ushtı dúrlep aspanǵa.

Úrkip ketti basımnan Dalanıń juwas oyları.

Júregim tuwlap jalma-jan,

Juwırǵızbay qoymadı.

Atlı, jayaw antalap,

Arsıldap iytler shabıstı.

Ańshınıń kózi qantalap,

Mıltıǵına jabıstı.

«Tars» etti mıltıq birden tek,

Quladı sarqıp qırǵawıl. Adamlar búkti tepkilep,

Bolıp ketti «urha-ur»...

Ólimge onıń jalınbay, Kórdim alısıp atqanın. Bir japıraq jalınday Urınıp, lawlap jatqanın.

Oyladım sonda: jalınlap

Jasay bilde, súye bil.

Ólerińde de lapıldap, Jalın bolıp sóne bil!

1963-jıl. Dekabr

BORANLÍ KESHTE

Ústirttiń shóli kók tayǵaq, Shıdatar emes boran dım. Íqladı keli kóp sayǵaq, Mal qorasın Oraldıń.

Bas saldı iytler shawıldap, Qızıq boldı qalayda. Qápelimde awılda Kiyiktiń eti molaydı, Qaqaman boran julqınıp,

Qaǵadı keshte aynanı,

Hár qazanda bul kúni Sayǵaqtıń góshi qaynadı. Ot basında Oral más,

Et tuwrar maldas qurınıp. Eziwden kúlki jıyılmas, Qatınına burılıp:

- Jurt mashınlı júripti Sayǵaq atıp boranda.

48

Qudaydıń ózi kiyikti Ákeler aydap Oralǵa...

Dep mardıyar maqtanıp, Qızara bórtip qulperen. Seksewildiń shoqları Ísıtıp hámme terlegen.

-Iytlerge nesip bolar-ma, Eń irisi sol ańnan...

-Toysın-da etke olar-da,

Alǵan joq ǵoy qorańnan,

-Dep hayal sorpa quyadı Duwramalı samarǵa. Balalar-da toyadı. Uyqıǵa jatar olar-da. Ashıwlı boran dalada

Aynanı sabar húwildep, Mańıray-ma, jılay-ma,

Túsinbedim tilin tek...

Moskva, dekabr, 1987-jıl.

BAYÍWLÍǴA

Teleantennaǵa qonıp ińirde, Tambasında bay-baylaǵan bayıwlı; Kópten joq ediń ǵoy sen bul óńirde, Qaydan keldiń sen ońbaǵan bayıwlı?

Túriń ubıjıqtay, úkili kóziń,

Dım bir zıyanatsız qussań-aw óziń, Biraq jurt awzında kóp jaman sóziń, Neden jamanatlı boldıń, bayıwlı?

Írastan sen baydın ulı boldıń ba? Ata - anańnan jaslay qarǵıs aldıń ba?

Ógey shesheń saǵan dóhmet saldı ma? Neden jamanatlı, boldıń, bayıwlı?

Mákanıń góne tam, uyań jarıqta, Báledey kóriner túriń xalıqqa. Meniń demim shamalasıp qalıppa, Sen ne dep qıshqırıp tursań, bayıwlı?

Teńiz tolqıp turǵan waqta irgede, El qanday más edi keshe Úrgede,

Júregim dawamas endi kórmege, Mákanlap alıpsań óziń, bayıwlı.

Arqadan jaǵımsız samallar eser, Samal esken sayın eńsemiz túser. Uzamay bul awıl kóshedi deser, Sol ma aytajaǵıń, bayǵus baynwlı?

49

Naqıl bar: jer qattı, aspanı uzaq,

Kóshpeymiz-be degen úmit bar biraq.

Tambasınǵa shıǵıp baqır qattıraq, Bálkim, seniń dawısıń jeter. bayıwlı.

Aprel, 1988-jıl.

TIYME. OǴAN

Tiyme, bala, jılanǵa Iyreńlep baratırǵan! Jasaw ushın bumanda

Oldaǵı jaratılǵan. Seniń awılıń bolsa, Onıń-da watanı bul. Aqsardıń arasında Ház etip jatadı bul.

Sen tek, tabanıń menen Jer basıp, júreseń jol.

Pútkil denesi menen Bul jerge berilgen ol.

Oqıw ya payda quwıp,

Keterseń er jetkende. Al, ol usında tuwıp, Óledi usı jerde, Jılannıń túsi suwık. Adamnıń ishi suwıq.

Bawırına tartıp júrip-aq, Adamlar jayar uwın.

«Jılannıń tili záhár, Shaqsa shataq" deydi sol. Bul sózde nadanlıq bar;

Shaqpaydı, tisleydi ol. Tisleydi uwın jumsap,

Ursań hám azap berseń. Miyrim-shápaat qumsap, Jalt-jalt qarawın kór sen. Sezimiń serli bolsa

Sen serler ediń bárin:

Qız minez qılıqların, Qamshı órim naǵısların...

Tuwılıp óskenine

Bul bir usqınsız jerde,

Ayıplı emes hám de Oǵan ókinbeydi de. Jerge jılan-da kerek. Em bolar uwı ushın, Adamlar serleńkirep, Ayaq basıwı ushın.

Háy, bala, tiyme oǵan! Sen ne, urajaqsań-ba?

50

Jasaw huqıwqınan

Máhrum qılajaqsań ba?

ǴARRÍLAR

Awılımnıń ǵarrıların súyemen, Hár sózine bererem bir túyeden, Hár birinde Jiyrensheniń aqılı, Qaltasınan túrtip turar naqılı. Gúrrińleskeninde jallasıp olar, Hár biri ózinshe «fáylasuf» olar. Olar sál nársege qanáát qılǵan, Olar asıqpaydı, asıǵıp bolǵan. Ǵarrılıqtıń, awır minnetli júgin Sır bermey kóterip júriser búgin.

Sóz qozǵasa Adam atadan baslar, Izin ay, juldızǵa aparıp taslar, Aydan kelip, maqtasar bul zamandı, Siyasattan «oqıtar» hár adamdı.

Ne aytsa da, ózi kórgendey aytar, Bilmese de, ózi bilgendey aytar. Bazda qayıl qalsań danalıǵına, Bazda kúlkiń keler sadalıǵına, Sóytse de, olarda tereń máni bar, Ǵarrısız awıldıń qanday sáni bar? Jaslar xızmet etip, tórinde kúter, Sóytip azamatlıq sınawdan óter. Eger sen aspandı tursań da tirep, Attan túsip, sálem bermegiń kerek. Sonda ǵarrılar qaytadan tuwǵanday, Quwanar beline belbew buwǵanday.

Júrdek eshekler ústinde ǵawqıyıp, Sóylesip barar jolǵa zorǵa sıyıp. Biraq ańlamaǵan edim hesh burın: Keshe awıl jolında keshqurın Kórdim bazardan qaytqanın olardıń.

Ayhay, dım siyreksip barar olar dım...

1975-jıl.

I

Suwı qumaytlanǵan bir ázim dárya Ruwhım arqalı aǵıp baradı. Demikken eń sońǵı balıqlar onda Eseńkirep qalash qaǵıp baradı.

Burqıp aqqan ılay suwda sayranlap,

Dáryadan teńizge bulqınıp oynap, Erkin túser edi. Jok endi ol waq.

Suwı kesilgen soń naǵıp baradı?

* * *