Ibrayim Yusupov - Bulbil uyasi, qosiqlar ham poema

31

GESIRTKENIŃ KÓZLERI

Zaman jup ay bergen dalama menin, - Jup nurlı kózinen júk mashinanıń. Kórdim men kózlerin bir gesirtkeniń Tunjırap sol nurǵa shaǵılısqanın.

Aysız túnde jol boyında nábada, Bul kózlerge kóziń túskeni barma? Bir periwza qaslı júzik dalada

Túsip qalǵan yańlı shaǵılısar farǵa.

Jasımda bul kózler aqsham janǵanda, Onnan bir suwıq, jat sáwle sezgenmei.

Soń bir ot basında dúzde qonǵanda, Shól tilsimin kórdim usı kózden men...

Ilim úńilmegen sol biyik jaqtan, Jerge bir jup juldız muńlı baqqanday.

Iyneniń kózindey eki sańlaktan Tereń sırlı kók nur qaynap atqanday.

Tereń sırlı kók nur...

O, saqıy dalam!

Ot basında geologlar sol gezleri Seni maqtaǵanda, kóringen maǵan Tek sol gesirtkeniń sırlı kózleri.

Endi kór! Biz qonǵan shatır joq bunda. Gaz qalası dúzge hújimin baslar. Shólden ólgen seksewiller ornında Jelpir kóshelerdi jas qaraǵashlar.

Sheksiz shól teńizi mayak jaqqanday, Kompressor turar nurlanıp mudam.

Juldız jerge túsip túnep atqayday.

Juldızǵa qonaqqa ketkendey adam.

Dóńbekshir jaqtıda uyıqlap kórmegen Qatal shól táńirisi - jabayı dala:

«Kimler bular aybınıwdı bilmegen, Sahraǵa baǵ egip, ornatqan qala?!»

Dúzdi dúsirletip poezdlar barar. Jas qala shıraǵın jaqqan gezleri,

Kosmoslık kógildir ot penen janar Gesirtkeniń periwzalı kózleri...

PAZNALAR

Almastayın qıl qawasız egelmey, Misli qatarlasıp ushkan ǵaz barar.

32

«Jer astında ay baratır» degendey,

Harmańlar, japakesh polat paznalar!

Hár salǵan tabıńız - bir shuwmaq qosıq, Bolmas bir sózińdi alıp ya qosıp

Sizdi ısqan shadlı miynettiń yoshı, Óshpes iz qaldırǵan dana paznalar.

Traktorlar oyatıp keń dalanı, Jawqıldatıp sizdi iske saladı. Quslar keynińizde toylap baradı,

Báhár nurın jerge bergen paznalar.

Diyqan isi tolı alǵıs, mánige, Ómir beretuǵın ırısqal dánine, Gúmis giltsiz keń baylıqtıń kánine, Azat miynet jaltıratqan paznalar.

Puwı shıǵıp jańa jabılǵan nanday, Jas topıraqtıń tanıs xosh iyisi qanday! Jer betinde tolqın dórep atqanday,

Shımlardı tóńkergen palwan paznalar.

Jańa úmit penen janın súyinip, Haram shópler túp-tamırdan qıyılıp. Izińizden ıǵbal dáni quyılıp,

Jer anamız júkli bolar, paznalar.

Shım topıraq qursın jazıp dem alar, Jer bawırına sińip sónbes nur qalar. Erteńginiń ırısqı dáni ırǵalar, Sizler júrip ótken jerden, paznalar.

Insan miynetiniń ráhátin kórsin, Hámme jerde ıǵbal urıǵı ónsin. Jer bawırın tilse tek pluglar tilsin, Quraldı eritip, quysın paznalar.

1992-j.

TUWǴAN JER

Shımbayǵa

Sálem saǵan, tuwǵan jerim!

Kórsem shańlaǵıńdı seniń,

Balalıǵım tutar meniń,

Erkeletken el-jayımsań,

Lawazımlı Shımbayımsań.

Artqan sayın ıǵbal-baxtıń,

Xosh boladı menin waqtım.

Tariyxında qaraqalpaqtıń

33

Belli elseń óziń seniń, Kópti kórgen kóziń seniń.

Kóp taqıwa ǵarrılardan Sóz tıńladım jaslay mudam Eski, jańa kitaplardan

Kóp oqıdım tariyxıńdı Hám yad ettim táriypińdi.

Tarıǵıp jer, suw hám nannan, Qısım kórip patsha xannan, Ata jurtı Túrkstannan

Babam bayǵus qashqan deydi, Saǵan qonıs basqan deydi.

Shıqsam jollarıńa seniń,

Sonnan bergi dáwirleriń,

Eles berip birim-birim,

Jazılmaǵan romanday,

Qıyalımdı terber sonday.

Ayna betli asfalt ústi

Meni saǵan alıp ushtı, Tazǵaradan kózge tústi Minarlanǵan bálent morıń, Óttim hám «Óteniń sorın».

Tallar tik ayaqtan basıp, Jol boyında qatarlasıp, «Shayırım!» dep jabırlasıp, Qalar ırǵalıp izimde, Kewlim tolar xosh sezimge.

Qaydan bul sezimniń haslı? Quwanǵannan kózim jaslı. Kewlimde bir báhár paslı Jayǵanday gúl japıraǵın, Sálem, tuwǵan topıraǵım!

Aymalaǵan Sen ayamasań, Tallı jaǵıslı sayamsań.

Men qus bolsam, sen uyamsań,

Awzımdaǵı márgiyamsań, Anam, Shımbayımsań meniń Kim saǵınbas tuwǵan jerin!

* * *

Kindik qanım tamǵan jerim,

Amanbısań awıl-elim!

Ásten ayda, shofer inim,

Asfaltıńnan bur oń jaqqa,

34

Jetpey turıp Jarmısh japqa.

Áne usı ken gúzar jol Ata jurtqa aparar ol.

Men til bolsam, sen qulaq bol,

Tuwǵan jerdin gápi uzın, (Túsinerseń ele óziń).

Taǵjap awılı - tallı jaǵıs! Altın besigimseń naǵız. Kewlimde kóp ǵayrı naǵıs Suwretiń bar ornap qalǵan, Umıtsam, tuwǵanım jalǵan.

Oy-shuqırıń, atız, salmań, Kóliń, qumıń hám suwlmań, Bári-bári tanıs maǵan Esapshınıń shot tasınday. Sanayman men ot basında.

Mınaw jiydeliktiń sırtı, Pálenshe aǵanıń jurtı. Anaw Shımbay aeroportı,

Hár samolet ushkan waqta Jas qıyalım qanat qaqqan.

Gúlte jońıshqa ósken óńir Búklik edi tuye sińir, Qas qarayıp tússe ińir,

Bir saǵal tórt dawıs penen,

«Koncert» berer edi-aw bálem.

Súylinler kóp bul óńirde. Atın úrker dúrlegende, «Qırǵawıldıń hár párinde Ázireyliniń bir túgi bar» Dep durıs aytar ǵarrılar.

Góne ırashlar - jer tırtıǵı, Paxta ekken bárin jıǵıp, Jol óz súrdewinen shıǵıp, Jańa gúzar menen júrer, Jer jańarsa, jol gónerer.

Biyik kópir, qıysıq salma, Ot alǵanman bunda malǵa. Kelemen dep anaw talǵa, Bir jiyen qız aldap ketken. Neler ótpey, neler ótken...

Balalıǵım, balalıǵım! – Dúzden tergen qaramıǵım,

35

Kóp jıllardıń aralıǵın

Atlap, sen túseseń eske,

Usap keshe kórgen túske.

Jıl artınan jıllar júzip,

Oyınıńdı keter buzıp.

Balalıq bir altın júzik,

Túsip qalǵan soń qolınan,

Hárkim izler óz jolınan...

Úlep shábbelerdi jebir, Top oynadım bolıp sebil.

Besjap, Taǵjap, Arshan kebir, Juwa terdim Álishepten,

Tattım sobıq, sútilmekten.

Gazetke orap zaǵaramdı,

Asınıp semiz boqshamdı.

Jollarda suwırıp shańdı,

Men qalaǵa qatnaǵanman,

Oqıw dese jatpaǵanman.

Sol ótken balalıq shaqtı, Eske alsam waktı-waqtı,

Aldımnan Kegeyli aqtı, Umıtıp geyde sabaqtı, Qara batpaq qayırında, Oynay-oynay qırǵalaqtı, Sonnan túrim qara bolǵan.

(Hámmeler de bala bolǵan).

Ne bol deseń tayın boldım.

Bilim quwıp sayıl boldım.

Qızlarıń Zuhra balǵanda,

Men ıshqında Tayır boldım.

Sennen shıqqan shayır boldım...

Hár kimniń bir kásip-isi,

Bir nárseden nesibesi...

Nesibeń mıń jortsadaǵı.

Kóp jerge duz tartsadaǵı,

Dańq-mártebeń artsadaǵı, -

Tuwǵan jer ushın balasań,

Oǵan bas iyip barasań.

1961-1966-jıl

DÁWIRLERGE DAWÍRÍQ SALǴAN JAS QALA

(Taqıyatas qalasınıń qırq jıllıǵına)

Kóz qıyıǵın salıp kórseń kartaǵa,

36

Bir qala bar biz jasaǵan arqada.

Altın kúnniń sınıǵınday jarqırap, Átirapına sáwle shashar bárhama.

Tariyx berer hár zamanǵa bir zaman,

Túrli muqamlarǵa dónip tur zaman. Jas bolsa da, zamanında dúnyaǵa Onıń dawırıq salǵanına ırzaman.

Nesibesin salıp ullı nesipten, Terbetilip jatıp altın besikte, Bul qalanıń ińgalaǵan dawısın Zamanında pútkil jáhán eeitken.

Texnikanıń taynapırı mıńlaǵan Is baslarda jer qulaǵı shıńlaǵan, Kremldiń telefonı shıńǵırlap, Stalinniń dawısın da ol tıńlaǵan...

Eske alsań, mázi ertek bolǵanday, Keshe kórgenleriń búgin jalǵanday, Keń aymaqtıń energetik júregi,

Búgin bunda dúris-dúris soǵıp turǵanday.

Bul júrekten taralǵan qan tamırlar, Jetken jerde jeńilleser awırlar. «Írısqıńdı sat, - ráwshan al» degendey, Jaynap-jasnar mıń san qala-awıllar.

Bul qalanıń qolı jetpes qay jaqqa? Gúrish tazalap, shıǵaradı tay paxta. Beton iylep, sıyır sawıp, ot jaǵıp,

Qızlar menen balıq arshır Moynaqta.

Ol jarq etse, kewliń waqtı xoshlıqta, Televizor kórerseń qol boslıqta, Urgenishte gilem toqıp bul qala, «Mersedes» ke zavod qurar «Doslıq» ta.

Bul qalanı hámme jerde yad eter,

Nurı túsken jerin shın abat eter. Qaratawda ǵasırlatıp tas shaynap,

Tashawızda túrkmen elin shad eter.

Ol qorıqpaydı bazar degen báleden. Bir jarq etse, million manat tólegen.

Tólemeseń, qarańǵıda qaldırıp, Tólegendi shuǵlasına bólegen...

Hár elat bir parqı menen ayırılar, Bul sháhárge dáwlet qusı qayırılar. Qosıq jazsa Taqıyatas tuwralı,

37

«Nur qalası» dep maqtaydı shayırlar.

Sawlatına tańırqanbay qoymaysań.

Jas hám sulıw diydarına toymaysan.

Jáyhun dárya burqıp aqqan jaǵısqa

Shamshıraq tas túsken be dep oylaysań.

Qırq jas degen bir jigittiń dáwiri,

Alpısta da sır aldırmas táwiri.

Talay ǵarrı qalalardı qızdırar

Taqıyatas GRES - iniń háwiri.

Qalaǵanda bul qalanıń tırnaǵın,

Sazǵa qosıp ullı qurılıs ırǵaǵın,

Akaciya gúllep atqan bul jerde,

Jaslıǵımda men de onı jırladım.

Jırla deseń, eleberin jırlayman,

Qıyalımda quyash bolıp nurlaysań,

Aqquwday taranıp Ámiw boyında,

Keleshekke nur taratıp turǵaysań!

8-sentyabr, 1993-jıl.

SHOPAN XALQÍ - SHÍNÍQQAN SHÓL PERZENTI

(Taxtakópir qoyshılıq sharwalarınıń Biysen bulaqtaǵı bas qospa keńesinde oqılǵan qosıq)

Kásiptiń jamanı joq shıǵar bálkim,

Miynettin mańlay teri tamar altın,

Qızıl qumǵa qoy jayıp, qozı tergen,

Men súyemen elimniń shopan xalqın.

Bárqulla oǵan húrmet etkim keler,

Sıy kórsetip, kewline jetkim keler,

Olardı kórsem, qoyıp sóz aydawdı,

Qoy aydap, Shopan bolıp ketkim keler.

Tınbas ol damıl tawıp jamǵır, qarda,

Betegeli bel, otlaq jasqalarda,

Shopannıń mashaqatlı mashqalası,

Men bilsem, joq-aw deymen basqalarda.

Bir tınabay jazı menen, qısı menen,

Oynama bul sharwanıń isi menen,

Qalada soyıslıqqa bir qoy baqsań,

Zır juwırtar úyińniń ishi menen.

Kún ısıp, birde suwıp, birde jawıp,

Qoy degen juwas malǵa bári qáwip.

Bir shopan júzlep, mıńlap qoy baǵadı,

38

Báriniń basın jámlep, babın tawıp.

Shopannıń bos waǵı joq bel tayanǵan, Kesh jatıp, tawıqtan da erte oyanǵan, Balası qıymıldaǵan júkli anaday, Dóńbekship tún uyqıdan tórt oyayǵan.

Mal degen el baylıǵı tınıp turǵan, Eti qaynap, qaymaǵı uyıp turǵan. Ógey áke minezli qatal tábiyat, Shopandı shól qoynında shınıqtırǵan.

Qoy barda qonaq-kútilip, toy sawılar,

Turısı bereket ǵoy, oy janıwar. Ázelden Adam ata jaqsı kórgen, Beyishtiń malı ǵoy bul qoy janıwar.

Mına bir bazar degen zaman keldi,

Ótkeli jaypawıtsız, jaman keldi, Malı bardıń háli bar degendeyin, Qanday bazar bolsa da shamań keldi.

Biysen bulaq suwları sıńqıldaǵan. Eńbegiń eń baylıq ǵoy ıńqıldaǵan,

«Qara kól palto áper - dep – aukcionnan», Qızları millionerdiń qıńqıldaǵan...

Paxta hám salı egeyik diyxan bolıp, Bir jaqtan qoy baǵayıq shopan bolıp, Ash-jalanash qalmaspız, quday berse, Peyli keń Qaraqalpaqstan bolıp.

Aǵayin oyda ózbek, qırda qazaq, Tuwısqanı kóp adam kórmes azap. Bereket hadal eńbek, tatıwlıqta, Dúzelip keter sóytip zaman ózi-aq.

Tiyse de mına zaman zeynimizge, Bizge endi qaytıw joq keynimizge,

Elimniń shól batırı-shopan xalqı,

Qudayım bere bergey keń peylimizge!

Qoldan kelse, kewlińdi tabar edim, Bulaq bolsam, men sizge aǵar edim. «Shopan ata» degen bir orden islep,

Bárińniń óńirińizge taǵar edim...,

18-iyun, 1992jıl. Biysen awıl.

ALTÍN DÁRYALÍQ SAMALÍNA

Altın dáryalıqtıń pátli samalı,

39

Sen shalqıp, yoshlanıp eskende mudam,

Túrli tillerdegi túrli namanı, Qanatıńda alıp keleseń maǵan.

Sende sarqırawı kúshli aǵıslardıń, Sennen juwsan iysi tanawǵa urar. Sende naw karaǵay nar qamıslardıń Million sıbızǵılıq sıldırlısı bar.

Bulttay qaramanlar, shoq toranǵıllar

Biyikten sálemin jollaydı saǵan. Suw boyında nama shıǵarǵan tallar Saǵan óz notasın úyreter mudam.

Meni asıqtırar jalqaw tırnanıń Mezgil kurantınday «tır-tır» lawları. Ház berer biydáwlet shaǵalalardıń Shın kewilden kúlip shaqaqlawları.

Asaw tolqınlardıń «tıńların súrgen» Paroxodlar dawısı, shaqırıwları: Sende bar joqarı voltli toq júrgen

GRES sımlarınıń dıńıldawları.

Bárin-bárin yadlap úyrengenseń sen, Altın dáryalıqtıń pátli samalı! Biraq, aytıp ber sen, maǵan ákel sen

Jańa adamlar aytqan jańa namanı!

Ákel, jańa kúshtiń yosh bulaqların Burqıldatıp ashqan jańa zamannıń Jańa qosıqların, jańa sazların, Júrek soǵıwların, talpınıwların!

Bul qosıq esitiler qaraqalpaqtıń Tallı jaǵıstaǵı xosh hawazınan; Dańqlı paxtakeshi kúnshıǵıs jaqtıń, Tuwısqan ózbektiń sulıw sazınan.

Bul nama Qızılqum jaylawlarınan «Et, sút molshılıǵı!» dep súren salar.

Maldıń izin irogliftey oqıǵan.

Bawırım qazaqlardıń án-kúyinde bar.

Bul qosıqtı aytqan rus dawısı,

Tuwısqan motiv bolıp sińgen qanıma, Jańa dáwir, jańa namanıń kúshi Lapız bergen túrkmen aydımlarına.

Bul namadan jańa jiger, yosh alǵan,

Bahadır balıqshı - Aral boyları. Esitilgen shalı atızlarınan

40

Biziń koreeclerdiń «toradiyları».

Usı nama qaysı jerde aytılsa, Sol jer jasaradı, abat boladı.

Bul qosıqtı aytıp xalık hújim qılsa, Ústirtten neft shıǵıp, gaz atıladı.

Bul-jańa zamannıń jańa naması,

Yosh hám jiger tolı ájayıp nama,

Dóretiwshi miynettiń saqıy quyashı,

Tók sen nurlarıńdı dalalarıma!

Wa, altın dáryalıq, tuwǵan mákanım!

Zaman korablleri asıǵar saǵan.

Qaysı tilde qosıq aytsań da, janım,

Bári túsinikli, qádirdan maǵan.

Shadlıq, yosh hám ıshqı, naz benen tolıp, Essin lázzet baǵısh samalıń seniń.

Baxıt, abadanlıq joldasıń bolıp, Jaynasın keleshek zamanıń seniń.

1962-jıl, Nókis.

AǴARTÍWDÍŃ JÍL QUSLARÍNA

(Kórnekli pedagog Júmek Orınbaevtıń alpıs jastaǵı merekesine)

Sizlerdi kórgende eldiń jasları

Kewlińde bir ullı dárya jaǵalar.

Aǵartıwdıń tuńǵısh qarlıǵashları.

Jıl qusınday kózge ısıq, aǵalar!

Húrmet - jasúlkenge, jollar-jaslarǵa.

Aldında aǵası bolsın baslarǵa.

Alpıstıń qırawı túsip shashlarǵa,

Ullı toyǵa aman jetken aǵalar.

Jaslar attan túsip qolıńnan alar,

Jurt japırılıp sıylap, kórse quwanar,

Daraqta túp birew, shaqa mıń bolar,

Kóp jetkinshek jetildirgen aǵalar...

Kóbińiz balalıqtan máhrúm bolǵansız, Qarshadaydan qayqı tayaq alǵansız.

Kimińiz mal baǵıp, oraq orǵansız, Ázelden ılayı pisken aǵalar.

Baxıtlı balalıq bolmay, saq sınıp,

Jaslay kórip bárin - jaman-jaqsınıń.

Uslap oshaǵınan quwırdaqshınıń,