Ibrayim Yusupov - Bulbil uyasi, qosiqlar ham poema

21

Barar edik jalaq ayaq.

Iyt kórinse qarsımızdan,

Qorıqpaǵanǵa usar edik.

Adam shıqsa aldımızdan,

Joldan shetke qashar edik...

Endi bazda mashinalı Ótsem zuwlap sol káradan, Jelbirep aq oramalı,

Meni kútip turar anam.

Hám tóbemdi kórgen sayın, Quwanıp qol bılǵaǵanday. «Sharshadıń-aw, aynanayın!» Dep basımnan sıypaǵanday.

Mart, 1987-jıl.

AYT SEN ÁJINIYAZDÍŃ QOSÍQLARÍNAN!

Ayt sen Ájiniyazdıń qosıqlarınan!

Jılasın yar ıshqı bawırın keskenler.

Eńiresin elinen ayra túskenler,

Ayt sen Ájiniyazdıń qosıqlarınan!

Sazın samal yadlap, sózin el bilgen Bir shayır dúnyaǵa keldi de ketti. Tal artınan tuwǵan ayǵa telmirgen Bir dilbar túsime endi de ketti.

Qosıq dárya-dárya nur bolıp aqsın, Íshqısız janlarǵa ıshqı otın jaqsın.

Qız jigitke jilwa-naz benen baqsın, Ayt sen Ájiniyazdıń qosıqlarınan!

Ayt sen «Bozatawdı» namaǵa salıp, Eljiremegenniń bawırı tas bolsın. Qaraqalpaqtıń góne dárti qozǵalıp, Shadlı dáwranına búgin más bolsın. Shayır gezgen shólde bostanlar bayıp, Zarlı zaman boldı kózlerden ǵayıp, Bir ilham perisin kórdim ájayıp,

Ayt sen Ájiniyazdıń qosıqlarınan!

Men onı tıńlasam, qalmay taqatım, Kewlimde bir ǵoshshaq búlbil sayraǵan. Men onı tıńlasam, tuwǵan elatım

Jer jánneti bolıp kóriner maǵan. Juldızlardı jerge úńiltpek bolsań. Jaman shayırlardı túńiltpek bolsań, Eger men ólgende tiriltpek bolsań, Ayt sen Ájiniyazdıń qosıqlarınan!

22

1971-j, fevral.

«BES QONAQ»

Kelsin meyli, erte qonaq, kesh qonaq, Qaraqalpaqtan qapa bolmas hesh qonaq. Kelsin meyli altaw bolıp, on bolıp,

Tek kelmese bolǵanı sol bes qonaq ...

KEGEYLI

Kewlim kóterińki kirgendey baǵqa,

Tolqınlasıp, hallas urǵan Kegeyli. Aydınıńda shorshıǵan aq shabaqqa Men qızıǵıp qarap turman, Kegeyli.

Jaǵań jelkildeydi qamıs, urıqtan, Balalıq gezimdi oylap turıppan...

Suwıńda shashılǵan uwıldırıqtan Órshigen bir shabaǵıńman Kegeyli.

Jazda qayırıńda oynap qırǵalaq. Qısta muzlarıńda teptik sırǵanaq, Kekili gúzelgen, moynı ırǵanaq

Qara bala yadıńda ma, Kegeyli?

Bálki shıǵıp ketkenmendi esińnen, Óytkeni bir men be órshigen sennen? «Balalıq waqtında óter hár kimnen,

Bári este qala bermes» Kegeyli.

Íshqınıń báhári jetip maǵan da, Jigitlik háseri gezgende qanda,

Balalıǵım oynap qaldı jaǵańda, Ómir óz jolınan aqtı, Kegeyli.

Biz kóp shabaq edik órshigen birge,

Úyretip anamız, júzdirgen órge. Xızmetke jaradıq tuwılǵan elge,

Ómirdiń maqseti soldur, Kegeyli.

Bálent ırashıńa men mindim taǵı, Qanday ısıq tuwǵan jerdiń qushaǵı! Munarlanǵan terek, miywalı baǵı, Baxıtlı awılımnıń sáni Kegeyli.

Kúnshıǵarıń Taǵjap, batısıń Arshan, Aq altın mákanı qay jerge barsań.

Júz jap, mıń salmadan haǵlap aǵarsań, Sonda da tartılmas suwıń, Kegeyli.

23

Sendey náwpir bolıp aqpasa shayır,

Xalıqtıń kewline jol tappasa shayır, Shayırman dep shirengennen ne qayır? Házir sonı oylap turman, Kegeyli...

1956-jıl.

ORDENLI XALQÍMA

Sham ediń hástesi sınǵan,

Duwtar ediń dástesi sınǵan.

Búgin tarıń altın sımnan.

Xalqım qaytadan tuwılǵan

Abbaz

Qara tawdıń jırasınday Kewlińde kóp jara edi. Basıńdaǵı qurashıńday Íǵbalıq shım qara edi.

Ǵarǵıs boldı xannan sıyıń, Tútip jedi bolıs, biyiń. Jırtıq úzik qara úyiń

Jelsiz kúni panań edi.

Edilden suw ishpek degen, Túrkstannan pospaq degen,

Arqalanıp kóshpek degen Úyrenshikli ılań edi.

Ámiw boyı egis jeriń, Jawmaǵanda mańlay teriń, Misli qatıp qalǵan sherim,

Quwraǵan quw dalań edi.

Jawdıraǵan jaslıǵında

Kóp shóllediń taslı qumda.

Aralteńiz ashlıǵında

Asırawshı anań edi.

Órbimey úrin putaǵın, Berdaq boldı til hám jaǵıń. Amanlıqta altın taǵıń

Jaydaq eshek, palań edi.

«Azatlıq» dep ahıw-zarın, Qaynap kekli namıs-arıń, Ala kózli Ernazarıń

Sen dep ólgen balań edi.

Qılǵındırıp qıl buǵawı,

24

Bir maylamay ıǵbal awı,

Ájiniyazdıń «Boz atawı» Eń bir shadlı namań edi.

Ózbek, túrkmen hám qazaǵım, Birge shegip xan azabın,

Jaqınlatqan jol uzaǵın, Xanalasıń xanıń edi...

** *

Qayrılıp ket, esken samal,

Seniń maǵan keregiń bar! Shad ómirden shadlı nama Shertsem degen tilegim bar.

Ústirt bette tuwıldıń ba, Kiyik penen juwırdıń ba,

Aralımda juwıldıń ba, Tazalıqtan dáregiń bar?

Jumsaq jeken, ótkir ısqa,

Súykendiń be nar qamısqa? Tuwıp ósseń bul jaǵısta, Shalqıp dáwran súreriń bar.

Bedewdey qurıqtan qashqan,

Omırawdan kóbik shashqan, Ámiwdárya tolıp tasqan, Mol ǵaziyne telegim bar.

Tórt túligim qaplap órgen, Oypatım bay hasıl jerge. Aq mamıǵı kózge súrme

Paxta degen bir egin bar.

Qansha baylıq, qansha altın, Jer, suw hám esapsız maldıń Iyesiseń óziń, xalqım,

Bay nesiybe - xoregiń bar.

Qus qanatı kúygen shóldi

Atlap polat jollar keldi. Qıya maydanlardan endi Ómir gúlin termegim bar.

Doslıqqa berik seniń janıń, Haq miynet dep teber qanıń.

Taǵam tolı dastúrqanıń Tolǵan maylı shóregiń bar.

Ekken paxtań el dáwleti,

25

Mıń-mıń júrek muhabbeti.

Miynet dese talwas etip,

Túlep ushqan túlegiń bar.

Saw bol, xalqım! Sen degende,

Bir kúsh payda bolar mende.

Saǵan qıyanet etkenge

Sıbanıwlı bilegim bar.

Ibrayım der: janım qurban,

Doslıq dese hallas urǵan,

Seniń ushın soǵıp turǵan

Gewdemde bir júregim bar.

1960-jıl

BES TÓBENIŃ TAWLARÍNDA

Kóp waq boldı aqsaǵalı,

Sırlasayıq awlaǵında...

Elpip esken tań samalı

Bes tóbeniń tawlarında!

Ata-baba árman etken,

Awıp-talıp zorǵa jetken...

Ol kúnler kelmeske ketken

Bes tóbeniń tawlarında.

Ámiwdárya tolqıp atar, Suw boyında qatar-qatar, Bes nar túye shógip jatar, Bes tóbeniń tawlarında.

Buldır-buldır boz dumanı,

Basında jańa dáwranı.

Hasıl baylıqlardıń káni,

Bes tóbeniń tawlarında.

Juwsan ańqıp jılǵa saylar,

Otlap dúrkin-dúrkin qoylar.

Or tekeler ırǵıp oynar

Bes tóbeniń tawlarında...

1962-jıl.

WATAN

Sen áwele shayqatıldıń tal shaqasında, Men órmelep barıp sordım palıńdı seniń.

Qabıǵıńnan sırnay soǵıp shertken waǵımda Sada sestiń bayanladı janımdı meniń.

26

«Men seniń bir jas shıbıǵıń, jasaw joq sensiz» Dep bezildep suw boyında juwırdı sırnay. «Durıs» dedi dawısı menen jińishke hám minsiz Perzentine uya toqıp turǵan qurqultay.

«Quday ma ya qurqultay ma, kim sheber eken? Jarqılıq-ay»!-dedi anam uyaǵa kelip.

Sonda anamnıń miyrim tolı nurlı júzinen Tuńǵısh iret tanıǵanman men seni kórip. Onnan keyin shıq malınǵan tańda aldımda Jońıshqalıqta sen sap-sarı gúl bolıp pittiń. Úzip alıp, túp jaǵınan awzıma saldım da,

«Qoy bolma da qoshkar bol!» dep gúbirlep kettim. Al sen sonda qozı bolıp shaptıń tompańlap, Álleqayda bódeneler «pıt-pıtlap» jattı.

Sen ájjedey mektep bolıp turdıń sıǵalap, Shaqırdı jez qonırawın shıńǵırlap qattı. Sen Kegeyli bolıp aqtıń aldımda birdey, Ashılǵan aq paxtalarda men seni kórdim.

Sırlı árman aydawında sharshawdı bilmey, Tal túslerde qırǵıy ańlıp dalada júrdim. Kórdim seni qumay kózli końısı qızdıń Júzindegi janǵa ısıq kúldirgishinde. (Maqtanıshı edi ol qız awılımızdıń. Saǵınaman onı ele kórsem túsimde), Geyde dártli qosıq bolıp sen arqash jaqtan

Padashı hám pada menen óristen qayttıń. Qawın qosta, tútinliktiń basında aqsham Sen qorıqshı ǵarrı bolıp ertekler ayttıń.

Men qaysınday suwretlerde kórmedim seni!

Gúzgi aspanda ushtıń dizilip jıl qusı bolıp. Sen qırǵawıl bolıp talay shaqırdıń meni Hám qıshqırdıń kebirlikte jılqıshı bolıp.

Tún ishinde jartı paxsa ústinen qarap, Baqlar edim kól boyında janǵan otlardı.

Kópti kórgen gúzar jollar tum-tusqa tarap.

Wáde etti qızık-qızıq sayahatlardı...

Men qaysınday súwretlerde seni kórsem de, Isen, Watan, ullılıǵıń shıqqan joq esten! Kindik qanım tamǵan jerdi qansha súysem de,

Onı sennen bólip alıp súygen emespen. Juldızlarǵa raketalar kárwanın tartıp, Mágár qaysı planetaǵa salar bolsam iz, Saǵınarman sen arqalı Jerdi qumartıp,

«Men seniń bir shıbıǵıńman, jasaw joq sensiz».

1963-jıl, Iyul.Nókis.

QAZAQDÁRYA

Hár túp terek, hár úy bunda

Suwǵa baqqan, Qazaqdárya,

27

Qaraqalpaqtıń tariyxında Atqa shıqqan Qazaqdárya.

Torala ǵaz tobın izlep.

Kóllerdi sharq urıp gezbek. Suw boyında mákan dúzbek Miyras bolǵan Qazaqdárya.

Arqalanıp kóp ármanda, Ata-baba ash bolǵanda, Jawrap ózegi talǵanda, Jalǵaw bolǵan Qazaqdárya.

Qarnı qalqıp, jılım maylap, Írıs qazanı bolıp qaynap, El shaqırıp balıq oynap, Bazar etken Qazaqdárya.

Saǵa alıp Aqdáryadan, Harlap talay góne arnadan, Atıńdı esitken adam

Saǵan kóshken, Qazaqdárya.

Beljekeni, Mayshı tumsıq, Aq kalası, Aq tam qumshıq, Ǵaz ǵańqıldap, aq quw sıńsıp, Kóp shalqıǵan Qazaqdárya.

Belgisindey namıs-ardıń Ornı tur qanlı qamaldıń. Batır babam Ernazardıń Qanı tamǵan Kazaqdárya.

Xalıqtıń arın arlap ótken, Kóz kórgenin jırlap ótken, Aq qalada Berdaq ótken, Teberik jer Kazaqdárya.

Kúnlik etip bolıp sayıl,

Erjan ataw, Uzın qayır,

Pishen orıp Omar shayır,

Talap etken Qazaqdárya.

Kósheń - dárya, suw arnası, Ǵaz qatar úy aynalası, Araldıń Veneciyası, Qızıqlı el Qazaqdárya.

Kól jaǵalap salǵan awın, Nar qamısın shayqap dawıl, Gúrlep atqan gúreń awıl, Ataqlı el Qazaqdárya.

29

Keshir, essiz babam, keldim qasıńa, Saǵan alıp kelgen gúlim de joq bir,

Aqlıqlarıń qorqa-qorqa, basıńa Eplep belgi salǵan. Oǵan da shúkir.

Kimdi qorqıtpaǵan seniń árwaǵıń. Teńizdiń eń sonǵı jolbarısı da, Qamıslıqtan shıǵıp oq tiygen shaǵı, Túnep ólgen deydi seniń qasıńda.

Hámme qorıqtı, sen qorıqpadıń hesh kimnen, Ala kózińe kim tiklenip baqtı?

Keń dalanı dúsirletken sestińnen Talay solqıldaǵan xanlardıń taxtı.

Seni qanlı kektiń qurbanı deser, Joq, baslı múddáháń ol emes edi,

Qorlanǵan xalıqtıń kewlindegi sher, Júregińde janǵan ottı kósedi.

Bul janǵan ot átirapına toplanǵan.

Ózbek, qaraqalpaq, túrkmeniw-qazaq,

Sabır kasaları tolıp shaypalǵan, Mazlum xalıqlar edi kóp shekken azap.

Teńiz eteginde sıbaylas qonǵan,

Bul xalıqlarda tek bir maqset bar edi:

Biyǵárez el bolıp, bir tániw-bir jan, Darqan jasaw ushın umtılar edi.

Sen sonda qorlanǵan xalıqtı quwantıp, Mártlik ruwx berip aqıl-sanaǵa, Júrektegi jalınıńnan tutantıp.

Azatlıq gúlxanın jaqtıń dalaǵa.

Xannıń qońırawlı palwanın jıqqan, Palwan ǵana emes, márt batır ediń,

Mázi batır emes, xalıqtan shıkqan Biyik siyasatshı hám aqıl ediń.

Sendey márt tuwılar, Erlik, Danalık,- Ekewiniń til tabısqan jerinen. Rahmet, anamız Qumar analıq,

Jolbarıstıń júregine jerigen!

Almas qılısh sermep, ashshı qıyqıwlap, Ǵóruǵlıday mindiń Ǵıyrat beline. Xanlar órre turdı júregi suwlap.

Qastın tigip qaraqalpaq eline.

Shayqastıń xan qáhárinen tartınabay,