Ibrayim Yusupov - Bulbil uyasi, qosiqlar ham poema

191

Qus uyası edi bahana bolǵan.

Endi ol uyadan qayǵı shekpeymen, Onda tirishilik joq, huwlep bos qalǵan.

Nelerdi kórmes bul adam balası! Bombadan qıyraǵan awıl-qalası. Bawırı pútin bir de jan qalmaǵanbız, Sol qırǵın urıstıń qanlı jarası, -

Pitti desek, ele ashılıp atar, Ol jarada oynap oskolka jatar,

Urıs háwiri sharpıǵan hár júrekke Buzılǵan qus uyasın da ayatar ...

** *

Sorap júrmen «bul qaysı jer» dep bizden, Paytax jatqan jerimiz bar sheksiz keń. Aq qayıńnıń kók jelqomın jel úrlep, Záwlim biyik qaraǵaylar kók súzgen.

Jol toǵaydan kók shalǵınǵa shıǵadı, Kók suwlı bir ózek bunda aǵadı, Krestler máńgilik uyqı gúzetip,

Jol shetinde qoyımshılıq qaladı.

Jamǵır jaz hawasın juwıp turadı, Muńlı salqın kewillerge uradı. Jas topıraqlı bir qábirdiń basında Eki hayal sıńsıp ǵana jıladı.

Ekewi de alıs jaqtıń hayalı,

Biri káywanıdan ótken shamalı.

Haw, bayaǵı Arkash kóldiń boyında? ...

Qoy, ol jaǵın bunda eslew gúnalı ...

Jıladı, jıladı. hayal jıladı,

Jas topıraqtı búrip, sıypap - sıladı.

Qırıq jıllıq mumiya - muhabbat sheri

Qorǵasınday erip aqqan boladı.

Jasıraǵı óksir «ákejanım» dep,

«Bir kórip, erkelep toyalmadım» dep, Al men ókinemen bul hayallardıń Hásiret tereńligin jazalmadım dep.

Vrach ayttı sonda: "Rahmet sizge,

Ne de bolsa izlep kelgenińizge . . .

Ol ájayıp gózzal bir insan edi,

Kútilmegen iske qıynaldıq biz de:

192

Telegramma berip, shıǵıpsız jolǵa,

Aytıp edik, qattı quwandı sonda. Hátte búlbil bolıp sayrap jiberdi. Biraq jansız jatır kórsek azanda . . .

Mınaw qaǵazların, orden, medalın

Estelikke saqlap júriwge alıń». Qaǵaz arasınan shıqtı bir súwret, Artqa jetelegen adam qıyalın.

Suwret tozǵan, qaǵazı da sarı dım. Ekewi suwǵarar qawın qarıǵın, Kózlerinde kúlki, jaslıq nurı bar, Iyt hasılı Muskattı da tanıdım...

Vrach aǵay ashıp stol tartpasın, Bir kasseta magnitofon lentasın Aldı da, dawısqa qoyıp jiberdi,

«Sen yar qal endi» niń sherli namasın.

Izinen qosıqlar oqılıp ketti,

Kewiller unırap, sógilip ketti.

Jaralı júrektiń ármanlarınan

Sabır kásalarım tógilip ketti:

ONÍŃ QOSÍQLARÍNAN

Jap boyında jawdırap,

Sútilmek gúllegende,

Jazdır ılaqlarıńdı,

Jayayın, anam meniń.

** *

Boyında Kegeyliniń, Sheńgeller gúllegende, Íshqıńda búlbil boldım, Sayrayın yarım meniń.

** *

Tar okopka jamǵır suwı tolǵanında,

Úyde tezek jaqqan otıń jılıtar, ana,

Jaw shebinde men boranlap qalǵanımda, Shinelimdi tanıs qolıń qımtar, ana.

** *

Gúzar joldan atlar barar,

Jalın samal tarap ǵana.

Bos dizginli torı atqa

Sen jılaysań qarap, ana.

193

** *

Tórt doynaǵın aq kóksime Bassam deyseń, yarım meniń. Márdana bol, qoy óksime, Yarım meniń.

Kewil baǵında toy qılıp,

Jazıp shashıńnıń túydegin,

Ash kózimdi toydırıp

Súymedim, yarım meniń.

** *

Qattı samallar arqadan eskendi,

Túsimde kórip janım seskendi. Kólge ımırt túskendey kózińdi, Burdıń mennen júzińdi, yarım meniń.

** *

Duz nesip, tartqan quwıstı elge, Qaytqan quslar qonadı kólge.

Qanatı sınıq bir jalǵız ǵazban, Jawtańlap kókke moynın sozǵan.

** *

Aqsham aq besik tayanǵan anam,

Tún uyqıdan tórt oyanǵan anam, Bawırıńdı kábap ettiń be,

Jolıma qaray-qaray kettiń be?

** *

Aq bilegin dastanǵan yarım, Aq dastıqqa jas tamǵan yarım. «Qara xat» alıp, jesir qaldıń ba? Aq júzińe jara saldıń ba?

** *

Taw basınan bult awǵanda,

Tómende sel jawar bolar.

El basına kún tuwǵanda,

Er namısqa shabar bolar.

Ot ishinde qalsa Watan,

Jigittiń jan jarasınan

Appaq qarǵa qırmızı qan

Tamar bolar, tamar bolar.

194

** *

Atakalarda birge juwırdım, Oqlar tiygende birge jıǵıldım. Birge tońdıq muzlı boranda, Qalalardı jawdan alarda. Endi nege mensiz uyqlap atır, Ne jazıǵım boldı olarǵa? ...

** *

Qar jawǵanda shar buzıp shıǵamız dúzge,

Sona - súylin dus keler nesibemizge.

Shinelimnen tart meni, Muskat iytim,

Qozǵalarǵa shama joq bizde ...

** *

Esik aldına ekewmiz ekken

Qawın pisipti, jarayın, yarım.

Kúlip-oynap túsime bir en,

Toyıp-toyıp qarayın, yarım.

* * *

Er jigitke eljirep, Ídıraw uyat, ana. Appaq jawlıǵıńnıń

Bir shetin uzat, ana.

** *

Ayaqlarım bolǵanda edi,

Jeldey jelip barar edim, anam meniń. Eger qollarım bolǵanda edi, Shashıńdı sıypar edim, yarım seniń ...

13

Tań aldında qayttım úyge awıldan, Jalǵız baratırman sol soqbaq joldan. Keshegi sumlıq sóz, - soldat táǵdiri,

Qosıqları uyqı bermedi maǵan.

Bular qosıq emes, júrektiń qanı, Er jigittiń at basınday ármanı. Bunda bar urıs degen jawız bálege Nálet oqıp atqan insan hujdanı.

195

El dep etik sheshpey qan keshkenleri,

Awızlıqlı attıń suw ishkenleri. Watan muhabbatı,

Jawǵa óshpenlik,

Jigirma millionnıń jan keshkenleri.

Analardıń aqsham jollarǵa shıǵıp, Bozlawları jasqa jawlıǵın sıǵıp. Qawıshpaǵan qushaq,

Jesir dastıǵı,

Qarındastıń sıńsıwları qamsıǵıp ...

Jalǵız baratırman. Júregim sızlar,

Jımıńlasıp, tıpırlasıp juldızlar, Uyasında tań uyqıdan oyanıp,

Ushıp ketip atqan quslarǵa usar.

May nápesli báhár, kógis átirap. Mine tanıs mánzil kewilge inaq.

Sheńgel qońırawlaptı, gúllerin tógip,

Buzılǵan uya tur, qusı joq biraq.

Ya ájep, tábiyat ne degen bilgir! Bul násilge sarań qus edi - búlbil. (Olardı shımshıqtay kóp jaratqanda, Talant qádiri bolmas edi jerde bul.)

Ya insap, tábiyat ne degen ádil! Sheńgel tikenekke pitken sulıw gúl. Tawısqa tús bergen, dawıs bermegen,

Shıraydan salıwsız xosh hawaz búlbil.

Biraq elespesiz usı qus eger Sayrasa, kewlińde ashılar gúller. Túrin kórmey onı maqtap jırlasar

Qanshama shayırlar, júyrik qálemler.

Sóz bar: gúl ıshqında sayrarda bul qus

Óz júregin shoqıp qanatadımıs. Sóytip bolıp, tań atqansha baǵlarda

Dártin sayrar deydi bir tınbay bayǵus ...

Bul bir muqaddes qus hámme jerde bar.

Hár baǵdıń xosh hawaz búlbili bolar. Ashıqlarǵa muńlas,

Shayırǵa sırlas,

Baǵ tapbaǵan jerde sheńgelge qonar ...

Tikenge tırnalıp ol uya salǵan, Qara dawıl onı buzıp ushırǵan. Óz násilin qorǵap ólgen qustıń sol

196

Birli-jarım pári ilinip qalǵan.

Jetim qalǵan sarı awız palapan, Qaydan sezsin ne ekenin alaqan? «Eger túsip ketsem, juwap bereseń!»

Dep ele shúykildep turǵanday maǵan ...

Sonnan berli qaysı elge barsam da, Qay baǵda búlbilge qulak salsam da,

Awıllasın tanıp sol bala búlbil,

Sayrap tur ma dep qalaman men sonda.

Hám esleymen tıńlap onıń namasın: Buzılǵan uyasın,

Essiz anasın.

Qırıq jıl óz oshaǵın kórmeske jazǵan, Dilgir mútáj soldat júrek jarasın ...

Esleymen anamnıń qayǵı-nalasın, Joqlap urısqa ketken úlken balasın, Esleymen sol ómirzaya juldızday Qansha aynalardıń sóngen shırasın.

Esleymen esitsem búlbil namasın,

Arqashtaǵı kóldi, Paxta arasın,

Qara kózi kólge ımırt túskendey, Tuńǵısh muhabbattıń mehrigiyasın.

Hár kimniń menshikli kewil baǵında, Oylayman, búlbil bar hámme waǵında. Insan hásiretin, shadlıq, ármanın Tárip eter ol sayraǵan shaǵında...

Dúnya házir arasatlı, topanlı, Oǵırı húreyli, esi alańlı.

Ol qáwip - qáterli, sheńgel astında Qurıq basqan búlbildiń uyası yańlı.

Buzıwǵa qast etip dawıllar keler, Sel - burshaǵın aydap jawınlar keler. Saǵallar súykener,

Jılan órmeler,

Kóz-qulaq bolmasaq biz oǵan eger.

Sarı awız, temir qanat palapan, Eplep uslar onı epsiz alaqan.

«Eger túsip ketsem, juwapkerseń!» dep, Shúykildep turǵanday tuyılar maǵan ...

Yanvar. 1987-jıl. Nakis.

197

MAZMUNÍ

Qosıqtı súygen kewil

WATAN SOQPAQLARÍ

Ana tilime

Xalıq sózleri Shógirme

Qaraqalpaqtı kóp maqtama kózimshe Kúnshıǵıs jolawshısına

Qara tal Sen degende

Qobız

Haǵla, Ámiwim!

Jarqılıq, nawrızdıń bayramı keldi Bul qalanıń kóshesinen júrgende

Berdaqqa

Seksewil

Tallı jaǵıstaǵı eske túsiriwler

Ana

Men qalada oqıǵanda

Ayt sen Áziniyazdıń qosıqlarınan «Bes qonaq»

Kegeyli Ordenli xalqıma

Bes tóbeniń tawlarında

Watan

Qazaqdárya

Tırnalar

Ernazar Alakózdiń esteligine

Gesirtkeniń kózleri

Paznalar

Tuwǵan jer

Dáwirlerge dawırıq salǵan jas qala Shopan xalqı - shınıqqan shól perzenti Altın dáryalıq samalına

Aǵartıwdıń jıl quslarına

Sen teberik dárǵayısań bilimniń Meniń úyim

Poshsha torǵayǵa Qırǵawıl

Boranlı keshte Bayıwlıǵa

Tiyle oǵan!

Ǵarrılar

Aral elegiyaları Begligińdi buzba sen Bul jer ele zor boladı Tuwǵan jer Ómirbek laqqı Tımırıq

198

Ossuariylar

Sáwbetli aqsham Keshki ińirde urıqlıqtan

Kózlerimniń aǵı-qarası qızlar Búlbil toyına

KEWIL QUYASHÍ

Kewil kewilden suw isher

Jigittiń sonıńday bir dostı bolsın Umtılaman jan-tánim menen Pálekli qosta túnew

Tınbay jamǵır jawar Pyarnu jolında

Adam

Dáwran

Tasqa kógergen gúl

Sanat

Men óz táǵdirime qayıl qalaman

Shóldiń iysin alsa turmas

Sadıq shayırǵa Tusawlı kiyik

Abbaz benen xoshlasıw Bolmasa

«Plaxa» izlep

Náreste

Qoy, dańqparaz bolıwdan uyal Skulptor bolǵanda men Birinshi muǵallimge

Ózi qızıq adamlar Eki quwanısh

Poshsha torǵaydıń ólimi

Nervalar

Dańq arbası Xoshadás Ana júregi

Sorsha (sonetler)

Tájiriybe tamshıları (tórtlikler) Saqlanıń búgingi buzıq hawadan Úsh oq

Sallana - dolana barar bir jánan Izleniw

Poeziya juldızına Ómirzaya juldızı

QARǴA TAMÍR TUWÍSQANLÍQ

Tuwısqanlıq Ullı qıtay maqalı Ózbekstan Nawayıǵa Toqayǵa

Men Abaydı yadǵa bilgen xalıqpan

199

Kókshe taw Maktımqulınıń jolına

Xosh keldiń, túrkmenim, sapa kelipseń

Xorezmge

Qırǵızlarǵa

Bir aq qalpaq astında Daǵıstan tawlarında Ukraina júregimdeseń

Ádiwli anańday aymalap seni Dnepr boyındaǵı emen Kreshatik kashtanları

Kiev oktavaları

Abbaz shayırǵa Ukrainadan xat

JASLÍQ HÁM MUHABBAT

Tasqın bolıp aǵıp ót

Monter bala sım tartıp keldi

Shıntlap súygen kewil haslan aynımas Ánar gúlledi

Bulıtlar kóp túnegen asqar tawlardıń Meniń jigit waqtım, seniń qız waqtıń Kewil aspanımda juldızlar sónik Gózzal Yupshara

Aqtas romantikası Saǵınıw

Magnoliya Amira azapları Gúller ańlamas

Tusıńnan bir jánan ótip baratır

Mazlumxan elinde kórdim bir jánan

Men seniń kewlińdi qabartqan kúni

JAŃA DÁWIR BOSAǴASÍNDA

Munajat

Kórsetken ráhátli kúniń usı ma? Bazar jolında

Mustaqilliq maydanınan ótkende Jubatıw

Payǵambar jasındaǵı adamǵa Tók tawındaǵı oylar

Alıs áwladlarǵa

Búlbil uyası (poema)

Ibrayım Yusupov

Búlbil uyası

200