Ibrayim Yusupov - Bulbil uyasi, qosiqlar ham poema

181

Táǵdir qast etkendey kirttay qusına.

Shakmaq shaǵılǵanda janı ıshqınıp, Kórdi bir jılandı kelgen ısqırıp, Qus bayǵustıń jarılǵanday júregi, Ushtı-qondı jan sawǵalap qıshqırıp.

Sonıń arasında boldı tasırlı,

Jılanǵa bir kirpisheshen asıldı.

Quyrıǵınan tislep tartıp aldı da, Tobanayak bolıp basın jasırdı...

Bilsem, qus uyası buzılǵan sonda. Men kórmey ketkende búgin azanda, Bir qusqa kemislik qılmas pa edi, Olsızda jetpesin orkestr - dúnya...

6

Terimnen de awır isler ele bar, Kesh gúzekte qazıw degen bále bar,

Sol qazıwda mińgestirip qaytqanman, Astımızda jiyren ǵunan janıwar.

Kún suwıq, adamlar juqa kiyingen,

Qoynıńnan kirgen jel shıǵar miyińnen. Bayshubarǵa mingestirgen Barshındı Alpamıstay bala kewlim súyingen.

Ot jaǵıp jılınıp ırash ıǵında,

Nan qızdırıp jedik jıńǵıl shoǵına.

«Tońıp qala kórme, tabelshik bala»,

Dep kúlip qımtadı jaǵamdı sonda.

Sol máháli dúsirletip yabısın, Semiz awılatkom suwıtıp túsin, Kelip qaldı ústimizge at aydap. «Usı ma awlaqta tabısqan kisiń?» -

Dep kisimsip kúldi jumılıp kózi. (Hámme urısqa ketip, qalǵan bul ózi. Kóp jaqsılar ketip Watan qorǵawǵa, Biraz jaman eldi búldirgen gezi).

Jas kelinshek áwel az kem albırap,

Dárhal ózin jıyıp aldı da biraq, Qımtay berdi kúlip qızıl sharfımdı,

Qorlıǵı kelse de sır bermey qarap.

Ilme sultan gáp qashırıp áwele, Haram oyın burkep, boldı áwere. At ústinde bir qıyalap otırıp,

182

Nasbay atıp, mısqılladı tóbede.

-Tayıńdı úyretseń, miniske jaqsı,..

Qawın egip ketti, Qosta joq saqshı...

-Sol ekken qawınıń saǵal jegenshe,

Ballardıń jegeni - kewildiń naqshı ...

Basın aylandırıp ańqaw ballardıń,

Qara kózli kelin, qılıǵıń ǵar dım...

- Kelinlerdiń kózi qanday ekenin

Ańlır paytı keldi aqsaqallardıń...

Degeninde «el iyesi» shamlandı, Kelin sózindegi astar ańlandı. Awıl awlaq, jigitler júr urısta – Aqsaqal kúsh kórsetiwge ǵamlandı.

Meniń de taqatım bolmadı turıp,

«Ne kerek?» dep bardım qasına júrip. «Xojalıǵın buzba frontoviktiń!»

Dep atqa qaqtırdı, bir qamshı urıp.

«Bew, miyrimsiz!» dep kelinshek albırap,

Maǵan juwırǵanda, aldınan orap, At ústinen qushaqlap ash belinen,

Súymek boldı «kúydirme» dep sıbırlap.

Namısım qorlanıp, qaynadı kegim, Atqa tiydi ılaqtırǵan kesegim.

Kók jal at abaysız úrkip ketti de, Íńq etip jıǵıldı qamsemiz «begim»...

7

Qaydaǵı balalıq alıp esimdi, Taslap ketippen ǵoy baslı isimdi. Qoy, ertelep barıp kórip keleyin,

Sheńgellikte kalǵan bayǵus qusımdı.

Bul ǵawǵalı, arasatlı dáwirde Qáwip-qáter kóp uya basqan kewilde.

Dúzdegi qus tuwe, úydegi adam Ǵam-qayǵıdan sawa emes ómirde ...

Aspan qumaytlanıp bir kúni keshte, Quw qamıs ızıńlap, ızǵırıq esti. Sel-burshaq sabalap erik gúllerin,

«Quralaydıń ǵayı» bul kelgen desti.

Qayǵırıp sheńgelde qalǵan uyanı, Tań sáhárde shırt uyqıdan oyanıp,

183

Barsam, mennen úrkip júrgen sol qusım,

Ólip atır qanatına tayanıp.

Shımshıq deyin desem, zárre ǵawıraq, Ájel menen ayqasıptı táwiraq, Sellegen denesi muzlap ayazda,

Uyasınan ushpay ólipti jawrap.

Qozǵap kórsem jansız qustı uyadan, Astında shúykildep jatır palapan, Ájel ayazınan qorǵap perzentin, Ana bayǵus ózi bolıptı qurban ...

Ya ájep; ne degen qustaǵı miyrim! Tikenge tırnalıp, shópshekler jıydım. Jamǵır qurtın palapanǵa jutqızıp, Irgesin tikledim buzılǵan «úydiń».

Neligin bilmedim ólgen qustıń bul, Kózime jas aldım, eljirep kewil. Ayaz tańda arasınan sheńgeldiń Jaqın jerde sayrap qoydı bir búlbil.

8

Keshte arpa oraq basına ketip,

Jaz aqshamı úyge qayttım túnletip. Arqashtaǵı awlaq kóldiń boyınan,

Háwlirip, seskenip baraman ótip.

Jazǵı tún, kemtik ay sáwlesin shashar, Bir úyrek ústimnen suwsıldap ushar. Sıńsıp jılap, shashın jayıp awlaqta, Suw boyında otırıptı bir nashar.

Bala júrek úrikken shımshıqtay dúrlep, Qamıs tasasınan qaradım serlep, Anam aytar edi elege deyin,

Arqashtaǵı kólde suw peri bar dep.

Jasırınıp túyesińir búgine,

Gá buqqıshlap, gá qarayman tigine.

Aydıń jaqtısında anıqlap qarap,

Kózim jetti peri emesligine.

Jaǵısta otırǵan shashların tarap, Meniń ushın hámme periden zıyat, Kórgende - qısınshaq, awlaqta - batır,

Qanday pák, gúnasız tuńǵısh muhabbat!

Qorqıtıp almayın degen oy menen. Áste qosıq aytıp bara berdim men.

184

Ol háwlirip biraz qarap turdı da,

Jıldam maǵan qaray juwırdı birden…

Juwırdı kútkendey qushaǵın ashıp, Men albırap qaldım aqıldan sasıp, Jaslı kózin júzlerime úykelep, «Janım» dedi meni bawırına basıp.

Aq bilegi moyınıma asıldı,

Qolań shashlar júzlerime shashıldı. Kózlerimnen qushırlanıp súydi de, Jumsaq kókiregine qoydı basımdı.

Ay soqbaǵın kólge tósep gúmisten, Ańsaǵanday ashıqlardı súyisken, Júrek tuwlar, bas aylanıp baratır, Sút tatıǵan bir jaǵımlı iyisten.

Óńim be, túsim be, - ayıra almay, Bir de sóz aytıwǵa batılım barmay,

Tuńǵısh muhabbattan toyat awsadı, Bala kewlim túlep ushqan suńqarday.

Xat túspegen qaǵazdayın aq edim, Jigitliktiń gúnasınan pák edim. Íssı qushaǵınan bosansam biraq,

Ayaqların onıń qushajaq edim ...

Bes ay boldı kelgen edi «qara xat». Shańaraǵı kúyrep, bolǵanday opat.

Uyası buzılǵan qustay bezigip, Ílaǵadı taza jesir periyzat.

Aqsham jalǵız qaytsa arpa oraqtan, Bir búlbil sayraptı sheńgellik jaqtan. Muǵallimniń atın aytıp shaqırıp, Tikenge tırnalıp izlewge shıqqan.

Aytpasa da bildim, ne bolǵan halı:

Qamıslıqtan shıǵıp qamsemiz sarı. Kól boyında onı uslap alıptı, Kiyimi jırtılǵan, kewli jaralı ...

Kókiregin qımtap, kelip ózine. Júzin basıp súykep meniń júzime, Suw boyında súyew bilip otırdı. Qısınıp, jubatıp aytqan sózime.

Balalıqtıń muńlı elesli túsi, Ele kóz aldımda ushırasıw usı.

Qulaǵımda, qızın jubata almay, «Kelin!» degen enesiniń dawısı.

185

Ol ketti, men qaldım suwdıń boyında, Suw peri sıyqırlap ketkendey sonda, Bas aylandı baxıt suwın ishkendey, Sırlı bir kúsh húkim súrip oyımda.

Tún dep húreyleniw shıqtı yadımnan, Kewil tarlarımdı tırnar «Adıńnan». Awlaq kólge shomılǵanday juldızlar, Samal «ashıqsań dep» sıbırlar maǵan.

Dúnya qápelimde ketti ózgerip,

Urıs pitkendey, hámme úyine kelip. Búlbiller sayrasar bala kewlimde,

Yoshlı shayırlıqtıń háseri enip.

Kóp ótpey zım-ǵayıp boldı kelinshek. Kimler ayap, kimler toqıdı ósek. Meniń de sırımdı sezdi hayallar, «Tabelchik balada ózgeris bar" … dep.

Tatlı azap tartıp júdedim azıp, Pútkil dúnya bos qalǵanday qulazıp. Túsimde kóp sandıraqlar ekenmen, Júrdim dápter tolı qosıqlar jazıp.

Arqashtaǵı kólge kelemen keshte, Uzaq otıraman ıńıldap áste. Kútilmegen sol jolıǵıw aqshamı

Elewreter ele túskende eske …

Keldi kól boyına bir kúni anam,

Qamıs tasasınan qaradım oǵan. Saqqa júgindi de, pilte sham jaǵıp, Aytqan sózi bir-bir esitildi maǵan.

«Suw iyesi, aynanayın suw peri! Jınısıń hayal ǵoy, sen aya meni.

Duwalasań meni duwala, janım,

Kórdim dep hesh kimge aytpayın seni.

Men kelinshek bolıp túsken zamanda, Keshte suw alıwǵa kelgende bunda, Altın taraq penen shashıńdı tarap,

Otırdıń ǵoy sonda kól jaǵasında.

Zeyinińe hasla tiymeyin seniń,

Shomılsań qasıńa kelmeyin seniń. Tilla árebegim ákeldim saǵan, Shaqırma túnlerde balamdı meniń.

Úlken balam urısta kóp waqtan beri,

186

Túslerimde kelip jubatar meni.

Janımdı bereyin, kúniń bolayın, Kishkeneme tiyme, janım suw peri!».

Dep anam jalınıp kózin jasladı.

Tilla árebegin suwǵa tasladı ...

Sonnan berli dúzge ketip túnlerde,

Kólge kelgenimdi qoya basladım ...

Esittim, jas jesir awıldan ketken, Atası kelipti tórkini betten,

Aqlıq qızın alıp qalıp enesi, «Baxtıńdı ashsın» dep ruxsat etken.

Júrek ırıq bermey aqıl-sanaǵa, Sonnan baslap usamadım balaǵa. Bir ǵáletiy qus uyalap kewilge,

Sayrar sulıw, shiyrin, dártli namaǵa …

9

Áy, toba, qoya ber adam degendi, Qayda ózgertse de mákan degendi,

Uwız-iyni qurıp saǵınar júrer, Kindik qanı tamǵan watan degendi.

Qoya ber usı bir shayır degendi, Eljiretip júrek-bawır degendi,

Sheńgelin gúl eter, shımshıǵın - búlbil, Usı bir usqınsız awıl degendi.

Bir túp tal kórse de oǵan jańalıq, Bir ǵarrı sóylese, - tursı danalıq. Dáwranday elesler urıs waǵındaǵı Qırq jıl arjaǵında qalǵan balalıq ...

Qálem janǵa tiydi tún boyı jazıp, Awıldıń hawası janıma azıq. Azıraq bas samallatıp qaytayın, Sırtqa shaqırıp tur báhárdiń sazı.

Atızlarda shigit egisi qızǵan,

«Arba jol» dápterdey tabalar sızǵan. Isti tındırıp júr úsh-tórt traktor, Órden-ıqqa shabar brigad jazǵan.

Shashaw salǵan shópker jaylar háńkiyip, Teleantennalar shoshayar biyik,

Baǵ - hárem joq bolǵan, - Mallar baylanǵan,

Jerler kebirlegen taz kebin kiyip.

187

Turmıs jaman emes, qurǵın kópleri, «Mashın», «motocikl», «aqsha» gápleri.

Eńbek eter, tabıs tabar, tek ǵana Úrkip ushıp ketken insap kepteri ...

Klub, monshalar joq, - qaǵazda qalǵan, Ne salsa, basshılar ózine salǵan.

Isker qollar suwıp, birazdan beri,

Tabısıp ketkendey shın menen jalǵan.

Atızǵa shıqpaǵan ele adamlar, Ferma betke úsh-tórt hayallar barar. (Háy, tabelchik bala, qosıq oqıp ber, Dep nege súykimli oynamas olar?...)

Mektep, końırawı keler qulaqqa, Meni shaqırǵanday balalıq jaqqa. (Kishkene bolsa da, ájjedey appaq, Biziń mektep taza edi - aw biraqta).

Bilgir hám azada, bek tutqan ózin,

Abıraylı edi-aw muǵallim biziń. (Házir bolsa, brigadir olarǵa

Paxta tergizip júr aǵartıp kózin …)

Awıl awlaq eldey, zeyin jiberseń,

Sımǵa qonǵan qarlıǵashlardı kórseń,

Yoshlı kompozitor qara tush penen

Jazıp ketken «Báhár» notası derseń.

Burın bódeneler jońıshqalıq betten Sayrar edi - Bári uwlanıp pitken … Hind elshisi - ala shapan ópepek,

Álhábbiz, saq júrip bul kúnge jetken!

Samal lám topıraqtı keptirip demde,

Shańlı perde tuttı sáwleli kúnge.

Bir shayqus ushıp júr qalqıp asıqpay, Góne ırash, sheńgelliktiń ústinde.

Bir qıymas birewim qalǵanday dúzde, Kelmedi dep giyne eterdey bizge, Kewil qáterime táselle berip,

Keldim sol uyanı kórmege tezden.

Palapan joq, barsam táńirge jazıp,

Biziń menen qatnasıǵın tıyǵanday,

Qayttım bos uyadan kewlim qulazıp,

Taborınan qalıp qoyǵan cıganday.

Jónekey jubattım ózimdi sonda: Bala búlbil qanat baylap, azanda –

188

Ushıp ketip uzaqlarǵa uyadan,

Sayrap júrgen shıǵar bir gúlistanda ...

10

Hám burıldım úsh túp ǵarrı tal betke, Biz oqıǵan mektep ornı bar betke,

Qublasında kól boyınan qashıqlaw Muǵallimniń úyi turǵan álbette.

Ol jaylardıń ornı házir egislik, Japtıń jaǵaları otlaq kógislik. Soqpaqlar joq, mázi oyımda qalǵan, Kól hám sayızlanǵan, boyı tegislik.

Sol balalıq zaman yadıma tústi, Sol ashıqlıq árman yadıma tústi. Sol bir joq perige jalınıp atqan.

Marhum áziyz anam yadıma tústi.

Tuńǵısh muhabbatım - jaralı elik, Kóz aldımnan óter kórinis berip. Qıyalımdı serpip qızıl «Jiguli», Sol máhál toqtadı tusıma kelip.

Xanatlas kóylegi shoqtay lawlaǵan

Bir sánem tústi de, betledi maǵan. Qıyalımnıń qıyadaǵı tórinde

Bir ańsawlı eles tústey oyanǵan.

Kórdim arıwlıqtıń tolıp - tasıwın, Ayaq basıwın ayt, ayaq basıwın! Tuwılǵanda súyinshi sorap úyinen, Jegenim esimde maysók shashıwın.

Yadımda quwırshaq oynaǵanları, Kempiri ólgende jılaǵanları.

Dem alısqa kelsem, bir jola mennen Negedur anasın soraǵanları ...

Jıllar shapqan attay óttiler demde. Seyil paytı bir dem alıs keshinde,

Shayqalıp qız bolǵan bul qarındastıń Zaldı awzına qaratqanı esimde.

Serpilip zer naǵıs saxna perdesi, Kewillerdi biylep ıshqı zernesi, Bult artınan kóringendey tolǵan ay, Shıqtı jaynap kórkem óner erkesi.

Hawazında barday bulaq sıldırı. Maqpal jumsaqlıǵı, gúmis sıńǵırı,

189

Qara kózi kólge ımırt túskendey, Taldırmash boyında taldıń súmbili.

Kózlerim saxnada, qıyalım - alıs, Shabırsıp atqanday qayǵı, kuwanısh. «Usamasań tuwma» degen sózdiń sol Uqtım mánisinde joqlıǵın shalıs.

Izlep tawıp sonda saxna artınan,

Mańlayınan súyip, quwandım oǵan. Anasınıń biz xabarsız turmısın Aytıp bergen edi qız sonda maǵan.

Aytqan, arjaǵında Ámiwdáryanıń Anası jańadan turmıs qurǵanın, Eki ul, bir qızı bar eken onda.

Ayttı awılǵa kelip-ketip turǵanın.

Ayttı: «Ájem bayǵus óldi ármanda, Bir uyada jalǵız qaldım men sonda. Anam alıp ketti meni úyine,

Hám mektep pitirdim júrip solmanda.

Nesip etti qosıq, muzıka maǵan, Konservatoriya pitti sońınan.

Turmıs qurdım, bir ul, bir qızımız bar,

Kúyewim sazende, ájayıp adam ...

Mashinadan túsip jetkenshe maǵan,

Hámmesi hápzamat keshti oyımnan. «Aǵa» dep atımdı aytıp, kúlimlep, Pák názeri iybe menen qaraǵan.

Sol tanıs jaǵısta otırıp keshte, Ótkendi asıqpay túsirdik eske, Aytıp berdi qara kózli qarındas Bir ájep hádiystiń tariyxın áste:

11

Ayttı: «Shayır aǵa, esit, miyriban! Bir suwıq shınlıqtı aytayın saǵan,

Táǵdir oylap tapqan tosın islerdi Tapbas deymen eń bir sumlıqlı adam.

Urıs pitkeli qırıq jıldan da kóp boldı, Qansha úmit gúllep, qanshası soldı,

«Qara xat» alsa da qansha analar, Ulı kiyatqanday qarawlar joldı.

«Meni jalǵız taslap, ólip kór, qáne!» Degenimde ájem kúlimlep bále,

190

«Ákeń tiri ǵoy ...» dep, shashımnan sıypap, Kózin súrter edi jasırıp jáne.

Joqqa isenbeymiz siz benen biz de, Biraq men tán berdim sol aytqan sózge. Júrek sezimi ana degen adamnıń

Men bilsem, qanday da jaralǵan ózge ...

Bul hádiysler uǵras kelmes aqılǵa, Usap keter bálkim ertek - naqılǵa,

Gúllep turǵan kewil baǵıma meniń Bir dúbeley basıp kirdi jaqında:

Bir kúni xat keldi bir moldavannan,

«Ákeńiz tiri» dep jazıptı maǵan. Qay jerde hám qalay …

Jazǵan hámmesin

Hám anamnıń qaydalıǵın soraǵan.

Aralıǵı uzaq bolǵanın aytqan, Bárhá xat alısıp turǵanın aytqan, Ol veteran mayıp eken ózi de, Sonda da izinen barǵanın aytqan.

«Ákeńizdiń hújdan tazalıǵınan Guman etpeń, ol márt, pák janlı adam. Biraq bul urıstıń sumlıq islerin,

Qızım, tilim barmas aytıwǵa saǵan ...

Jazıptı sawashta birge bolǵanın, Qáwipli razvedkalarǵa barǵanın, Bir jola jaradar bolıp, atısıp, Ekewi boranlap dúzde qalǵanın ...

Xatlarınıń bárin saqlap júrgenin, (Bıltır oǵan beripti Dańq ordenin), Biraq onıń tiriligin tis jarıp, Bizlerge aytbawǵa wáde bergenin.

Jaqında izinen barıp kórgenin, Sum ayralıq er júrekti jeńgenin.

«Uádeńdi bir iret buz» dep, bárháma Bir ǵayrı kúsh bunı zorlap júrgenin …

Diydar kórispegen ákemdi ayap, «Tiri» degen sózge quwandım biraq, Erteńine barıp ayttım anama,

Únsiz qaldı ushqan quslarǵa qarap ...

12

Áwel qolǵa qálem alarda, maǵan