Ibrayim Yusupov - Bulbil uyasi, qosiqlar ham poema

172

Men ayayman qálemkeshler qáwimin, Jazǵan kitapları jatır basılmay. Sóylep - sóylep shıǵardı háwirin, Jıynalısı quldıń tarabasınday. Pegaslar júr hákke shuqıp jawırnın, Iyesiz, ministen qalǵan ǵashırday.

Házlikke úyrengen yosh perileri, Ketip atır kommersantlarǵa erip...

30.

Al ózim - she? Ózimdaǵı qálemkesh. Sizlerden joq hasla meniń ayırmam. Biraq búytip sır bermeyik, doslar, hesh,

Jańa zaman ne kútedi shayırdan?

Bunı biler birew erte, birew kesh:

Bayaǵıday «húrriyt - shák» ke ayırǵan Obkomıń joq siyasatqa súyretken, Paxtakeshke paxta egiwdi úyretken...

31.

Sonıń ushın, jaza beriń. Biraqta, Xalıq dártinen qaltırasın qálemiń. Zamanında Ájiniyaz, Berdaq ta Dáme etpegen qálem haqı tólemin. Kitap bolıp shıqpaǵan da hesh waqta. Endi mına bazar degen báleniń Tekshesinde kitabıńdı kóre ber, Heshe pullıq ekenińdi bile ber.

32.

Xalıqtıń yadı - qumshawıtlı aq jaǵıs, Tolqınsaqlar juwıp keter izińdi. Bunda ótpes jalǵan dańq hám jaq jarıs, Jańa áwlad oqırmeken sózińdi,

Bulaq bası bolar ma ya tamtarıs,

Bul dúnyadan jumǵannan soń kózińdi:

Bunı aldan hesh kim ayta almaǵan, Qalıs xızmet - bizden, nesip - alladan.

33.

Sóytsedaǵı, bendeshilik degen bar, Bazda turıp qıyal etseń oylanıp, Bizler quwıp salǵan ármanlı Aral, Óz jaǵısın ańsap, kelse aylanıp,

«Teńiz, teńiz!» desip quwanǵan ballar, Meniń ziratımnıń qasına barıp,

Yadǵa alsa qosıǵımdı tórt qatar,

Ruwhım bir awnap, shad bolıp jatar...

173

34.

Ómir degen xoshadaǵlı ármanday, Kórgen qızıq, súrgen dáwran jalǵanday. Yalǵanshınıń Tók tawına bir túnep, Máńgilikke sapar shekken kárwanday. Opalı dos penen ótken demleriń Sanawsızdur asqabaq jep turǵanday. Lekin hesh kim aytpas máńgi turman dep. He qıyallar keshpes oydan, Ulmambet!

Avgust, 1992 - sentyabr, 1993-jıllar.

BÚLBIL UYASÍ

POEMA

Júrek jarasınıń qanı menen ol Quslar dúnyasına baxıt keltirgen

G.Geyne.

Sheńgelge qonǵan búlbildiń

Shımshıq qurlı sáni bolmas.

Berdaq.

1

Qanıńday shıraylı sheńgel gúlleri! Jupqa oramal jayıp ketkendey qızlar, Sol sheńgel astında kóp kúnnen beri Ózim kórip júrgen qus uyası bar …

Kózge ısıq Kegeyliniń jaǵası, Tuwıp-ósip, shańda oynaǵan jerim. Muzam menen tal astında tabısıp,

Tuńǵısh muhabbattı jırlaǵan jerim.

Onda anamnıń ısıq júzi, dawısı, Onda doslar zamanıma enshiles.

Úlken joldan shette awılda usı

Kórip turmasam hesh kewlim kenshimes.

Ketip baratırsam tanıs sokpaqtan, Qulaqqa bir hálsiz ses kelip jetti. Palapan eken ol shıyqıldap atqan,

Ayanıshtan janım seskenip ketti.

Uyası buzılǵan shóbi shashılıp, Sheńgellikke kirdim tırnalıp áste.

174

Sarı awzı topıraqqa basılıp,

Jerde jatır qus balası náreste.

Úpledim qondırıp alaqanıma,

Shımshık deyin desem, basqaraq onnan.

Jatır jalǵız máyek qabıǵı ǵana. (Netken qus bunshelli násilge sarań)

Uyanı jónledim shóp terip jerden, (Saǵal súykengen be, samal buzǵan ba?) Eplep uslap epsiz qollarım menen,

Palapandı saldım óz uyasına.

Ol óz besiginiń jumsaq qawızına Bólengen baladay emshek sorap...

Awzım menen suw tamızdım awzına, Qurt ákelip salsam jutpadı biraq.

Anası qayda eken? Nege kelmeydi? Ya bayǵus qurt izlep júrgen be eken. Atasın aytpay-aq qoyayın meyli.

(«Ákeniń jaqsısı jezdedey» degen…)

Qanıńday shıraylı sheńgel gúlleri! Sonshelli tikenli, sonshelli dilbar. Tanıs soqbaq penen men sonnan beri, Sol uyadan alıp turaman xabar.

Bir barsam, qanatı shıǵıp palapan,

Talpınıp, ushıwǵa talwas etedi. Bazda barǵanımda sol bir uyadan

Biytanıslaw bir qus ushıp ketedi.

Shımshıq deyin desem, onnan ǵawıraq, Men kórgen quslarǵa qatnaslı emes. Túri boz torǵayǵa megzes táwir-aq, Biraq poshshabayday shotbaslı emes...

2

Terekli el boldı biz ósken óńir. Biraz erik, shabdal baǵı bar edi. Olar erte báhár ashqanında gúl, Tún boyı búlbiller sayrasar edi.

Názik gúl juparı ańqıp túnlerde, Júrer edim jalǵız baǵlarǵa shıǵıp. Bala kewlim ańsap álle kimlerdi,

Búlbil sestin tıńlar edim ıntıǵıp.

Sonday sulıw, sonday sırlı ún menen Olar tamıljıtıp sayraǵan waqta,

175

Sáwbetles bolǵanday «Mıń bir tún» menen, Qıyal súrer edim júrip awlaqta.

Bir iláhiy qustay ózin sır tutıp. Búlbiller kórinbey sayrasar uzaq Tıńlar edim barlıǵımdı umıtıp

Qanday qus ekenin kórmedim biraq.

Al jazda quslardıń shoq sayrawında Onı esitpedim. Qayda joǵalǵan? Biraq bir muǵallim boldı awılda, Búlbildiń dál ózi bolıp «sayraǵan».

Awılda háwesker koncert bolǵanda

Duwtar shertip, tambur shalar edi ol. Jurttı duw kuldirip ısqırıp sonda,

Aynımaǵan búlbil bolar edi ol.

Bazda kolxoz palızınan túnlerde

Biz uyatsız qawın urlap jer edik. Búlbil sayrap ketse qaysı jerlerde,

«Muǵallim keldi» dep zıp berer edik.

Ákelgen dáryanıń arǵı jaǵınan,

Kúygelek kóz kelinshegi bar edi. Qosıq aytqan wakta xosh hawazınan

Ay tuwıp, juldızdı saǵınar edi.

El abat, baǵlarda ashıldı gúller...

Biraq urıs baslandı hámmege málim. Awıl tolı tasırlaǵan jigitler

Bári urısqa ketti, ketti muǵallim.

Qaldı eki qabat jas kelinshegi,

Kózi dóńgelenip jaǵısta jılap.

«Jolǵa ayday qarap kútemen» dedi, Jawdı jeńip, aman keliwin sorap.

Kegeyli boyında xalıq ıǵın-jıǵın, Jigitler kemege mindi pesinde, «Búlbil» sayrap ketip, Muskat iytiniń Suwǵa sekirgeni jurttıń esinde...

Urısqa baratırǵan tabelshik aǵam

Taslap ketti «asha tayaǵın» maǵan.

Óńkey qız-kelinshek penen bizdaǵı Jumısqa jegilip, qaldıq oqıwdan...

Jalǵız máyek salıp qurıq basqanda, Bir ıntıqlı sezim juwırıp qanǵa, Erik náwshesindey júregi qustıń Miyrim bulaǵına shomılar sonda.

176

Qus niyeti dúziw, ıqlası qalıs,

Bawırı eljirep, tabar jubanısh,

Boyınsınıp jaratılıs zańına,

Uwız iyni qurıp jatadı bayǵus.

Sheńgel arasına uya salǵanda, Tiken tırnamaǵan jeri qalǵan ba. Sol sızlap awırǵan jaralar pitip, Jata berdi uyqılı - oyaw solmanda.

Jubayı qurt uslap awzına saldı, Bazda sulıw sayrap kewilin aldı,

Sheńgel qorǵap onı tikeni menen, Kún ısıǵan waqta sayasın saldı.

Bazda qáwip - qáter kelgendey bolar,

Túnlerde qızıq tús kórgendey bolar. Baǵda ushıp - qonıp, palapanına Sayrawdı úyretip júrgendey bolar.

Máyek shayqap, waqtın - waqtın qozǵaldı,

Kúndiz shuwaq, aqsham ayaz ızǵarlı.

Gúbelektiń qanatınan oyanıp, «Qustıń uyqısınday» degen sóz qaldı.

Qurq basqan quslardıń sabırı zıyada, Azıp - tozıp sarǵayadı uyada. Sepkil máyek bir kúnleri jarılıp, Qus násili shıqtı jaqtı dúnyaǵa.

Anası eljirer shúkir etkendey, Jubayı da maqsetine jetkendey, Sayrar jaqın jerde sheńgelge qonıp,

Shadlıǵın járiyalap, súyinshi kútkendey…

3

Birin aytıp, birisine kettim be,

Qustı qoyıp, adamzatqa óttim be? Urıs jılları izi qalǵan talaydıń, Ayaq soqbaǵı kóp biziń bettiń de.

Olar alıp barar paxtalıqlarǵa, Júweri atız hám jońıshqalıqlarǵa. Bunda tabelchiktiń «asha tayaǵı»

Tiymegen bir qıytaq egis jer bar ma?

Hayal-qızlar tań sáhárden turadı,

Kúndiz paxta otap, ketpen uradı.

Aydıń jaqtısında arpa baw sabap, Shıq túskende tuqım jońıshqa oradı.

177

Ishinde bir erkek «tábilshik bala», Murnı iyis bilmegen oldaǵı shala. (Shının aytsam, sol jılları sumlıqsız Quwanaman gódek bolǵanlıǵıma…)

Ashshı qamshı tiygen attay artınan, Kúnler óter awır miynet tarpıǵan: Alıstaǵı qanlı urıs jalını

Júreklerdi jas qayıńday sharpıǵan.

«Jeńge-biykesh» oynap, «dayı-jiyenli», Úmit, miynet penen qayǵını jeńdi, Qaytqan qustın dizbegine telmirip, Qız-kelinshek bel - ketpenge súyendi...

Esimde, báhárde sıyır qos jegip, Sońǵı paxta jerdi júrgende egip,

Atız basındaǵı búktiń ıǵında

Hayallar qulpereń, mashaqat shegip, -

Jabırlasıp attı, erkek jolatpay,

Más bolıp kúlisti kópke, uzatpay.

- Súyinshi sora muǵallimniń úyinen,

Háy tábilshik bala, juwır quwant, hay!...

Dep bir jeńgey qıyquwladı men betke, Men dárhal juwırıp kettim, álbette.

Ul ma, qız ba,- soramappan biraq ta,

«Awısh» dep hayallar kóp kún kúlki etti.

Esimde bar, «aqsaq pochta» bir gúzde

Xat ákeldi atız basına bizge. Front gazetası eken qarasaq,

Oqıp berdim, hámme jas aldı kózge.

«Sayra, búlbil!» degen temasın qara, Urıs barar Dnepr jaǵalarında. Shaqqan razvedchik bolıp jetisken, Bizdi oqıtqan sol muǵallim aǵa.

Búlbil bolıp sayrap keltirip babın, Til ákelgish eken tawıp esabın. Bul kewilli, jaw júrekli serjanttıń

«Solovey» der eken polkta laqabın...

Hámme jabırlastı sonda quwanıp, Muǵallimdi maqtap esine alıp. Gazetanı áste búklep kelinshek, Túydi jupqasınıń ushına shalıp,

«Ukrainanıń jolı jol boldımeken,

178

Jolında shoq sheńgel gúl boldımeken. Front jayda júrgen biziń sáwer yar Bizlerdi saǵınıp sarǵaydımeken...»

Dep arzıwlı yarın alıp ol eske, Shette paxta terer ıńıldap áste.

Gewgim túsip, kesh qalǵansoń atızda, Qanarlastım tergen paxtasın keshte.

«Úsh jıl burın – dedi - usı kúnlerde

Moskvada bolıp, Gorkiy parkinde

Men qosıq aytqanman, ol duwtar shertip, Háwesker talantlar koncert bergende.

Jamǵırda jıǵılıp qaldım bir kúni, Kostyumine orap, kóterdi meni. Oyda joqta «Moskvanıń jamǵırı

Qosqan edi sóytip eki kewildi...

Sol júrgende óz awılın maqtaǵan, Dártli qosıqların arnaǵan maǵan...»

Paxta terip júrip sóyledi uzaq.

Men tıńlaǵan sayın miyrim qanbaǵan.

Tamızıqqa ot ushqını túskendey, Aqıl-huwshım lázzet suwın ishkendey, Tership turǵan tal boyınan kewlime Jupar ańqıp jıllı lebiz eskendey.

Urlanıp qarayman júzde meńine,

Jaqınlasıp demi tiyer demime. Sezbes ol janıma jara salǵanın,

Ózinde ekenin onıń emi de.

Sóyleydi sıńǵırlap esimdi alıp, Qısınaman álle neden uyalıp, Paxta qanarlasar edim biraq ta

Deymen tań atqansha qasında qalıp ...

Qaytıp duwshar etpegey ol kúnlerge: Kúndiz awır miynet zorı - bellerge, Kempir-ǵarrı, bala-shaǵa uyqısız Úyde ǵorek shıǵaramız túnlerde.

Baqırawıq brigadir aǵamız, El jatarda jáne iske shıǵamız:

Ǵorek shıǵarǵanlar uyqlamasın dep, Tań atqansha aynalardı qaǵamız.

Tastay túnek, qara nóser quyıp tur,

Kózlerimde uyqı tası uyıp tur. Kóz ilgitip alıw bolıp ármanım,

179

Aynalardı qaǵıp júrip buyıqtım.

Shútik shıra, oshaqta ot janadı, Qustay qalǵıp kóz ilgitip aladı. Enesi, biykeshi ǵórek shıǵarıp,

Qız náreste appaq kóksin soradı.

Qız awzınan emshegin aladı, Tez qımtanıp, iybe qılǵan boladı.

Sırtta jawrap turǵanımdı sezgendey, Ayna betke setem alıp qaradı.

Deymen «urlap qaraw uyat boladı», Biraq kózim degenine baradı. Uyqlap kettim ayna aldına bas qoyıp,

Túsimde ol sóylegendey boladı.

Sonda qonıshıma súykenip ásten,

Oyatıp jibergen kim eken desem, Melle júnli Muskat eken janıwar, Qanday ǵana jaqsı iytińe shekem...

4

Kolxoz keńsesine bir kúni túste Ǵawır-ǵawır jurt jıynaldı bir páste, Raykomnan kelgen bir qolsız wákil, Ortada tik turıp sóyledi áste.

Ayttı jaǵdaydıń awır ekenin, Qay frontta qıyın, táwir ekenin.

Urısqa atlandırıp júzlegen ulın, Miynet etken bul márt awıl ekenin.

«Jawız dushpan jantalasar búginde,

Qanlı sawash Moskvanıń túbinde. «Qaraqalpaqstan» tank kolonnasın Dúziwimiz kerek tezden biziń de.

Bul tuwralı keshe radiodan Ayttıq, esitpegen joq shıǵar adam.

Kimde qanday usınıs bar, joldaslar, Kimler qanday úles qosadı buǵan ? –

Degende sóz alıp bir ǵarrı diyqan, Ayttı: bárimizde bir tilek, bir jan. Bir sıyır ákeldim kempirim menen, Urısqa ketti keshe ekinshi balam...»

Dep kózin sıpırdı ǵarrı qısınıp, Únsiz qaldı xalıq onı túsinip.

Kekli ǵázep qaynap, kópler sóyledi,

180

Hámme pisetinde barın usınıp.

Kimler pul ákelgen tırnaqlap jıyıp, Kimi mal ákelgen turmıstan qıyıp, Kimler qımbat baha zatın ákelip, Esaptan ótpekte ortaǵa úyip.

Men jetelep, anam aydasıp izde, Bir qızıl baspaqtı ákeldik biz de,

Gitlerdi «iytler» dep qarǵap kempirler,

Balaların aytıp jas alar kózge.

Ayhay, qúdiretli-aw xalıqtıń sanası! Áne keler muǵallimniń anası. Qasında kelini, qolda túyinshik, Barın ayamayjaq ol hám shaması.

Ortada aq jawlıq oramın sheshti, Bir ájayıp zatlar kózime tústi.

«Kesteli kók kóylek, sánli sawkele,

Háykel, óńir monshaq, jarqılıq» desti.

Kelini ákelgen tilla bilezik, Barmaqtan sheshildi periwza júzik.

Qulaǵınan aldı zerli sırǵasın, Jurt eljirep turdı bawırın úzip.

Bir sulıw tábassum muńlı júzinen, Sırlı sáwle taratqanday ózinen, Qara kózi kólge ımırt túskendey, Kete berdi enesiniń izinen...

5

Bazda tań bolaman sarǵayıp atqan, Geyde jolawshıman sharshap kiyatqan, Ne qubılıs bolmas kewil dúzinde, Birde qus bolaman uyada jatqan.

Sonda ásten túsip dáwran atınan, Oylayman «eh, sonsha asqınlar adam»,

Sonda bul keń dúnya qus uyasınday Bir músápirxana kóriner maǵan...

Bir keshe hawanıń ırayı qashqan,

Ǵázep oǵın attı burshaqlı tastan.

Aldı dawıl, keyni jawın degendey,

Jırtıq úzik úydey jawradı aspan.

Ájel sawdaları tústi basına. Palapanın basıp bawır tusına, Urqanatı ushıp ábigerlendi,