Ibrayim Yusupov - Bulbil uyasi, qosiqlar ham poema

151

Qıtıqlap aq baltırdı qos burımıń, Aqtastıń ayasına minseń edi. Aqtas, bul, - tábiyattıń bir balkonı. Aldıńan ashıladı Kavkaz onıń. Qarsıńda uylıǵısıp qarlı tawlar, Talasıp sozar edi-aw saǵan qolın. Palmalar peshanańdı jelpip áste,

Táriplep qubıljıǵan quslar sesti, Bananlar japıraǵın jawıp saǵan, Magnoliya gúlin tógip dáste-dáste; Sımbatlı sárwi tallar qatar dúzep, Shipovnik boyaw súrtip ózin bezep,

Ásirlik tissalar da tas tóbeńnen Tańlanıp qarar edi gezek-gezek. Bultlar kórip seni usı jerde,

Shabısıp shomılǵanda qara terge,

Qızǵanıp iyirilgen appaq duman, Júzine tutar edi juqa perde.

Al sonda pátli qurdım jemtik awlap,

Ayqasıp ash tolqınlar, tınbay shawlap, Íńıranıp ırǵır edi granitke,

Aqtastan alıw ushın seni jawlap … Rafael ózi salǵan suwretine

Ashıq bolıp qalǵanı esińde me?

Gúrildep qol shapatlar edi sonday, Tábiyat sendey sulıw perzentine.

Xosta, 1955-jıl.

SAǴÍNÍW

Sáhár waqta minsem Mashuk tawına,

Kúldi kúnshıǵıstan tańnıń juldızı. Gúmis bulaqlardıń shoq qaynawı da Seni eske saldı, Ámiwdiń qızı.

Tawdan aq bultlardı aydasa samal,

Bılǵap turǵandaysań maǵan oramal. Suw ishiwge kelgen bir arıw maral

Saǵan megzep qaldı, Ámiwdiń qızı.

Asqar taw Elbrus aspanǵa tiygen,

Sımbatlı aq tósin kókshe bult súygen. Báhár bayramında aq kóylek kiygen Turqıńdı yad ettim, Ámiwdiń qızı.

Samal sıldırlatsa japıraǵın taldıń, Seni keldi me dep talay aldandım. Keklik dúrlep ushsa astınan jardıń, Jamalıń elesler, Ámiwdiń kızı.

Kórsem sıńq-sıńq kúlgen suwların saydıń,

152

Tıńlap shopan shertken sestin sırnaydıń, Sonda bir sen bolıp shadlıǵım, qayǵım, Turdıń kóz aldımda, Ámiwdiń qızı.

Narzan bulaqları qanday azada,

Seniń kewliń yańlı tınıq hám taza. Tawlar oyanadı, kewlim biymaza,

Inkarım ózińseń, Ámiwdiń qızı.

Saǵınıshlarıń biylep bar taqatımdı, Tas ústinde turdım oqıp xatıńdı. Jazsam jas emenge oyıp atıńdı, Tawlar yadlap aldı, Ámiwdiń qızı.

Beshtaw munarlanıp turar qasımda, Kókshe bult jelbirer ushabasında. Hár kim yar ıshqında kúyse jasında, Mendey bolıp kúysin, Ámiwdiń qızı.

1953-jıl. Pyatigorsk.

MAGNOLIYA

Qara teńiz jaǵasında jayqalıp, May japıraqlı magnoliya ósedi. Kórgen sayın jas kewlime oy salıp,

Íshqı sezimi mende arta túsedi.

Tereń tamırın juwıp shalqar okean, Tur bálentte sulıwlıqqa talasıp. Jaz tańında qalıń japıraqlarınan

Shıq tamshısın emer túslik quyashı.

Birin ashıp, biri ǵumshasın salıp, Qısı-jazı shashar appaq gúllerin. Pal hárresi balawızǵa qadalıp, Iyisin alıp qashar máwsim jelleri.

Sol siyaqlı júregimde meniń de

Qısı-jazı gúllep jatar muhabbat.

Burqıraǵan magnoliya gúlindey Sap ıshqımdı, sáwer yarım, qabıl et.

1955-jıl, Xosta.

AMIRA AZAPLARÍ

Ta vstrecha kratkaya, zemnaya. I.Bunin.

Keshte oyın kóriwge de qorqaman, Kapron kirpikler, súrmeli kózler

153

Meni kórip, únsiz birewdi izler, Kimdi izlegeni túsinikli maǵan...

Repeticiya tánepisinde

Bul oynaqı kózler boyawsız waqta Meni kórip, kúlimlegen pishinde, Juwırısar edi álle qayaqqa.

Olar dúrkiresip qara quwlarday,

Sulıw qádem taslar jáyran júriste. Shıǵar arasınan suwırılıp talday, Qara trikolı dilbar perishte.

Ónerdiń qaysısı bolsa-da azap,

Júzinde monshaq ter tamshısı menen,- Qatal maestro olardı uzaq

Quwadı muzıka qamshısı menen. Ayaqlar sırqırar, keber erinler,

Qálpe túletkendey jas tuyǵın qusın. Qara trikolı bul nazálimler

Saxnada aqquwday júziwi ushın. Awlaq tanıs skamya bar bunda, (Endi ne nárseler túspeydi eske!) Tiz shógip otırıp onıń aldında. Qanaǵan ayaǵın tańaman áste,

Ol shashlarım menen oynap otırar:

«Aq shash sizge sonday jarasar edi ...» «Usılay kúttirseń, ol-daǵı bolar…» Qızlar bizge urlanıp qarasar edi.

Tánepis qurǵır-da tawsıldı áne, Taǵı zal awzında jalǵız qaldım men, Qatal maestro olardı jáne

Quwadı muzıka qamshısı menen.

** *

Suw boyına barıwǵa da qorqaman,

Gúzgi kesh. Jap tınǵan. Jaǵalaq awlaq. Úsh túyir qıp-qızıl jiyde mashawlap, Usha basta janar.

«Bular ǵarǵadan

Qalay aman qalǵan?» dediń suqlanıp. Men aldım tikenge tırnalıp barıp. Úsh juldız úzgendey aydıń qasınan, Putaqshanı alıp kedim janıńa,

Hám quwandım seniń quwanǵanıńa. Gúmis japıraqların úplep, abaylap. Alıp júrdiń, úzip jemediń biraq.

«Nege ekew emes,... úsh jiyde bular?» «Bálkim, kim bilipti ... úsh balam bolar…»

Dep shadlı ushqınlar oynap kózińde, Kókiregime qoydıń sulıw basıńdı. Umıttım dúnyanı hám-de ózimdi, Qapalıqtı, jekkelikti, jasımdı …

155

GÚLLER AŃLAMAS

Tobınan ayırılǵan torala ǵazdıń Ǵańqıldısın aydın kóller ańlamas, Gúl ıshqıńda kúygen búlbil nalasın Báhárde ashılǵan gúller ańlamas.

Birewge ayralıq, birewge sayran,

Dúnyanıń isine qalarsań hayran. Suw izlep ılaqsa jaralı jáyran,

Ózi suwsap atqan shóller ańlamas.

Qastıń barday sonsha qıynap janımdı, Ayawsız sherterseń kewil tarımdı. Meniń sen dep shekken azaplarımdı, Qudaǵa mıń shúkir, eller ańlamas.

Gúl máwsimi óter báhári - jazı, Biymezgil urmaǵay qazan ayazı. Ashıq Ayaz sen dep pitken bayazıń Biydárt janlar, alshaq diller ańlamas,

TUSÍŃNAN BIR JÁNAN ÓTIP BARATÍR

Aǵańnıń sezine qulaq sal, bala, Bet alısıń jaman ketip baratır.

Zeyni páslik qılmay bir serlep qara,

Tusıńnan bir jánan ótip baratır...

Bilmedim kiygeni qanday tawardan

Sın-sımbatın kórip esten awarman, Hár basqan qádemi bir dártli árman, Sen óziń bil, maǵan ótip baratır.

Gózzallıq dúnyası sonshelli abat,

Sulıwlarda bolar ǵayrı káramat,

Gúlli kóyleginen jelpip aromat,

Júzi mahıy taban ótip baratır.

Nadanlar ashıqlıq lázzetin bilmes, Saz-sáwbetti súymes, oynayıp kúlmes, Sońıra qonıp ket dep jalınsań kelmes Úy tusınan miyman ótip baratır.

Ilhamım yar bolıp, kelse áwmetim, Bir táriypler edim qáddi-qáwmetin, Jaslıq dáwran teń-tayı joq dáwletiń, Tez baqpasań, dáwran ótip baratır.

Sen bolsań janıwsız, gúlxanıń suwıp, Uwızda toymapsań eneden tuwıp.

156

Ákeń jetealmaǵan dúnyanı quwıp Bir ash kózli nadan ótip baratır.

Insanda siz-bizlik hám de miriwbet,

Kózlerińde nur joq, sózińde - lázzet,

Muhabbatıń basqa jurtqa kúyewlep,

Kókirekte árman ketip baratır.

Ashıq názer menen serle, háy, bala!

Jaslıq baǵı solmaydı dep oylama,

Báhár paslı keldi, gúllep aynala,

Taw basınan duman ótip baratır.

Kewil ándiyshesin ayttım mázi men,

Jaslıq dáwran bolmas ózi-ózinen,

Kózińdi ash, juwermek, juwır izinen,

Tusıńnan bir jánan ótip baratır!

Moskva, dekabr, 1988-jıl.

MAZLUMXAN ELINDE KÓRDIM BIR JÁNAN

Mazlumxan elinde kórdim bir jánan, Qıyal etsem, hurden ziyada keldi.

Bir ash búlbil sayrap kewlimde mudam, Qayta bastan tilim góyaǵa keldi.

Júzleri munauwar aspanda aydan,

Ay menen juldızdan bizge ne qayran?

Sup-sulıw ılaǵın ertken bir jáyran,

Jaman kózden awlaq uyaǵa keldi.

Kózlerime ısıq, xojanıń eli,

Jáyhun jaǵasında ırǵalǵan gúli

Qıyalım sol yarǵa kewil bólgeli,

Atın talǵa baylap, piyada keldi

Kiygeni xanatlas, zerbalak lazım,

Hár mıyıq tartqanı bizge lawazım.

Jańadan jalǵanıp úzilgen sazım,

Qaytadan háwijli namaǵa keldi.

Hámirede – Xansayat, Ǵáripte - Sánem,

Miyribanlıq etkey bizge de iyem.

Íshqı dápterine tebiretsem qálem,

Gúldei keyin tilim saraǵa keldi.

Jeri jánnet mákan, miywalı baǵı,

Xoja – seyitlerdiń gózzal urpaǵı.

Bir gúldiń ıshqında janların jaǵıp,

Ashıq Ayaz siziń araǵa keldi.

157

Sentyabr, 1993-jıl.

** *

Men seniń kewlińdi qabartqan kúni Ózimdi sezemen dúzde qalǵanday.

Ráhát jáne taslap ketedi meni, Dalbayǵa kelmegen úrkek tarlanday.

Insan ómiri degen biymaza máwsim,

Olsız da onda az shuwaqlı kúnler. Kewil – aǵıp turǵan bulaq-dı bálkim, Parıqlamay tas atar oǵan hár kimler.

Jańsaq isler ókindirer izinen, Súymesem, men bulay sózlemes edim. Tabılsa dáryanıń bergi júzinen,

Arǵı júzden seni izlemes edim.

Kewil kózgimde tek seni kóremen, Hasla qıyanet joq onda tamshıday. Seni qapa qılsam, jawrap júremen,

Dúzde kúkirt shóbin tawısqan ańshıday.

22-mart 1996-j.

JAŃA DÁWIR BOSAǴASÍNDA

MÚNÁJAT

Táńirim, insap ber óz bendelerińe. Bul barıstan neshik zamana bolar?

Dárt jamalıp kewillerdiń sherine, Dáwir daǵdarıstan awara bolar.

Aqıllar tubalap, bolıp arsarı, Kim ne aytsa, awıp jurttıń ańsarı, Malın pullap biyinsaplıq bazarı,

Hár kimniń kewlinde bir nama bolar.

Kimler hiyle menen shalqıp jatajaq,

Pulǵa ótse joq iymanın satajaq. Miriwbet tańları qashan atajaq? Jurttıń bir ármanı sol ǵana bolar.

Tákabbırlıq illetine shatılıp, Kúshliler ázzige dize batırıp, Arzan sózler qımbatına satılıp, Biyday nannıń izi zaǵara bolar.

Qırmızı qan aǵıp asqar tawlarda,

Abıl-Qabıl túsken pitpes dawlarǵa.

158

Analar perzentin berip jawlarǵa,

Botasız bozlaǵan árwana bolar.

Táńirim, sen bilerseń zamannıń sırın, Peyil azsa, ıǵbal keterler qırın. Kewillerge quysań miriwbet nurın, Insan bir-birine párwana bolar.

Júrek jansa, ıshqı otında jansın,

Ashıqlar uyqısın buzıp oyansın,

Tayansa, analar besik tayansın,

Baldaq tayanǵanlar biyshara bolar.

Otlar jansa, jansın oshaqta gúrlep,

Atlar shabar bolsın bayraqqa terlep,

Kim qolın jılıtsa urıs otın úrlep,

Qarǵısqa ushırap, giryana bolar.

Uslassa, palwanlar jaǵa uslassın,

Taslassa, qoshqarlar gelle taslassın.

Urıssa, qorazlar ǵana urıssın,

Adam urısqan jerler wayrana bolar.

Oktyabr, 1992-jıl.

KÓRSETKEN RÁHÁTLI KÚNIŃ USÍ MA?

(M. Gorbachevqa)

Dana ráhbar bilap saǵan ergende,

Bizdi alıp kelgen jeriń usı ma?

Xalıq isenip saǵan kewil bergende,

Kórsetken ráhátli kúniń usı ma?

Aqıl ayttıń biyik minberden turıp,

Qoldan ot shıǵardıq shappatlar urıp.

Gónergen dúnyanı qaytadan qurıp,

Shaǵlap jasaytuǵın eliń usı ma?

Jańasha oylawdı jurtqa úyrettiń, Óziń góne súrdew jol menen kettiń. Dúnyada bir ullı mámlekettiń Toyların tarqatqan jeriń usı ma?

Jaqsıńdı jasırmay, aytsaq durısın,

Toytardıń dúnyanıń «salqın urısın».

Eski tutımlarǵa qarsı gúresiń

Usap edi dáslep úmit qusına.

Temir perdelerdi juldıń aradan,

Kózin ashsın dediń hár el, hár adam.

Gúrmewli tillerge sen berip ziban,

159

Sóylep-sóylep bolǵan jeriń usı ma?

Oqırayıp qarap millet milletke, Duwshar boldıq awız alalıq illetke.

Kúshliler ázzini qaqbaylap shetke, «Qoy derge xoja jok» degen usı-dá!

Doslıqtı qaslıqtıń qarası basıp, Kópler postı jıllı úyinen qashıp.

Buzıqlar saxnada awiretin ashıp,

Ádep-ikram úyretkeniń usı ma?

«Qawın-qawın» degen oyın bar qızıq, Qayta quraman, dep hámmesin buzıp,

Xalıqtı bos dúkannıń awzına dizip, Kuponǵa úńiltken kúniń usı ma?

Tax talasıp, bir birińe tas atıp, Túrli jolǵa jaltań etip jasatıp, Elcin «erkin baha» iytin bosatıp, Jurttı talatpaqta bazar tusında.

Usap dúzde qasqır quwǵan kiyikke, Bahalar sekirip ketti biyikke.

Paraxordıń mápine kim tiyipti? Ádil zaman ornatqanıń usı ma?

Eń bay eldi ashtan juldız sanatıp, Jurttı jawız mafiylarǵa talatıp, Batısqa qol jayıp, qayır soratıp, Bir masqara qılǵan jeriń usı ma?

Biriń bas sawǵalap qashtıń uzaqqa, Biriń otır seni taydırǵan taxta. Ádilliktiń sotı qurǵan duzaqqa Túspeymiz dep, tapqan sharań usı ma?

Daǵdarıstan shıqsaq daǵıspay aman, Bazarǵa ótermiz, dúzleser zaman.

«Qayta qursaq, bolar bir shadlı dáwran»,

Dep súrgizgen dáwranlarıń usı ma?!

BAZAR JOLÍNDA

Bázergen malısız bazar qızar ma, Kárwan júgin ánjam etiń, jigitler. Endi hámme biz shıǵamız bazarǵa, Bazarıń insaplı bolǵay jigitler.

Kópten beri barmay bazar-osharǵa,

Turmısımız aylanıptı nasharǵa, Sózden dańǵırlatıp aydap bos arba,

160

Aqılgóy bolǵandı qoyıń jigitler.

Bazarladıq Xojelini, Shımbaydı, Biz burında kórgenbiz be bundaydı? Sarsıq sezden qulaǵımız shıńlaydı, Jer júzi gáp eter bizdi, jigitler.

«Shırtım» oynap, shıǵıp qaldıq oyınnan, Qudaydı umıttıq bárha sıyınǵai.

Suw emes, sóz aqtı Túyemoyınnan. Jalǵan wádelerden toydıq, jigitler.

Awızbirshilik qashtı kem-kem aradan,

Hár kim ózin jurttan bilgish sanaǵan. Miy shayılıp ketti «warra-warra» dan, Bunıń aqıbetin bergey, jigitler.

Hár bilgish ózinshe siltep bir joldı,

Basshı aytsa, qosshı quplamas boldı. Bos uslaǵan qamıs qıyǵanday qoldı, Hámme «demokrat» boldı, jigitler.

Piter emes bilgishlerdiń aytısı, Bazar musallatı jurttıń qayǵısı. Bilgir sanap júrgenlerdiń qaysısı, Jol sańlaǵın tabar eken jigitler.

Jılan jalaǵanday dúkanlar kepti, Iygen jelinlerdi suwalıp ketti. Temeki tartqanlar nasbayǵa ótti,

Sawdagerdiń qolı keldi, jigitler.

Jumıs qaldı, aytıs bazarı qızdı, Birew joybarlasa, birewler sızdı. Eplep júrip turǵan mashinamızdı Buzıp taslap, jayaw qaldıq, jigitler.

Kóligi bar eller saltanat tutıp,

Ústimizden ótip atır shańǵıtıp. Jayaw bazarlaymız endi shań jutıp, Bóten ilajı joq bunıń, jigitler.

Biraq endi izge qaytıp ta bolmas,

Attıń basın keyin tartıp ta bolmas.

«Qayda baramız?» dep aytıp ta bolmas, Táwekel qayıǵın mindik, jigitler.

Bul sonday ájayıp bazar bolajaq,

Jáhán sawdasına barın salajaq. Ádalatlıq tárezisin qurajaq,

Biziń bezben dártke aspas, jigitler.