Ibrayim Yusupov - Bulbil uyasi, qosiqlar ham poema
.pdf111
Kekilik qalǵıp ketti tún ortasında.
Túlkiniń awzında ketken jubayı
Jáne qaytıp keldi túsinde sonda …
** *
Qızǵanısh úsh túrli ireńge iye: Qara ireńi - dushpanıńnıń peylinde, Qızǵıshı - doslardıń kúnshilliginde, Aq ireńi -basqalardıń bárinde...
** *
Asıp-tasıw suwǵa ǵana jarasar, Bassınba sen basqalardı tómensip. Ósken sayın tut ózińdi alasa.
«Aǵash miywa pitken sayın tómenshik».
** *
Maqtanshaqlıq - tómenlewdiń girewi. Buwınsız til - maqtanshaqtıń tirewi. Tıńlap kórseq, onnan náhán adam joq,
Ańlap kórseń, sonnan nadan adam joq.
** *
Bir túkten shash bolmas, bir gúrishten as, Bir túpten baǵ bolmas, taw emes bir tas, Biraq quraladı bári birewden,
On eki músheden jámlesken gewdeń.
** *
Qondı bir tamshı shıq pisken almaǵa,
Hám «men - mazmunman» dep kerdi kókirek, Biraq kún shıqtı da onı jalmadı,
Alma tur, Al qayda sol shıqtan dárek?
** *
Ana kirpik bolsa, perzent kóz bolar, Perzent - kepter, ana - zer gúmbez bolar:
«Analıq haqını tolıq ótedim» -
Degen gáp kenewsiz qurǵaq sóz bolar.
** *
Búlbildiń tiykarǵı kásibi - sayraw, Onıń úninde bar sırlı qaytalaw.
Qosıǵımdı bir ret men qaytalasam, O, búlbil, ne ushın jurt kúler maǵan?
112
** *
Salmadan suw aǵıp ótti sıldırlap, Atqulaqlar ósek taqtı bıldırlap. Tek meshin irkilip dedi olarǵa:
«Kim arqalı ósip turıpsız nurlap?»
** *
Gey birewler jas gezinde aq tozadı. Gey bir gúller qartaysa da solmaǵan,
Tán qartaysa - tábiyattıń nızamı, Biraq jaslay jan qartaysa, sol jaman.
** *
Isles bolıp júrip proletar menen, Marks qurallandı zor qural menen.
Hám «qosımsha qunnıń» qulpın buzdı da, Urdı kapitaldı «Kapital» menen.
** *
Kóshe tolı adam baratırǵan eken, Názerleri saǵan qaratılǵan eken ...
Házir mendey seni oylap dóńbekship, Jáne kimler oyaw jatırǵan eken?
** *
Qosıq kózsiz, shıqsa - kókiregiń soqır, Miyden shıqqan sózdi jurt miyge toqır, Kózińe shóp tirep otırıp jazbasań,
Jurt onı kózine shóp tirep oqır ...
** *
Bárha sumlıq oylay berse, aqmaq ta -
Kúshi jeter aqıllını jıqpaqqa. Óytkeni, aqmaq barı - joqlı aqılın Baǵdarlaydı jalǵız qıysıq soqpaqqa.
** *
Ayna tekte kórseter sırt júzińdi,
Sırtqı shıray - sharq urǵan bir shaǵala. Eger tolıq kórgiń kelse ózińdi, Júregimniń aynasınan sıǵala.
* * *
113
Qaptalımnan ótken qızıl kóylekten, Jelpigen lep jeliktirdi jas jandı. Áste ǵana jelpip ótken sol lepten
Júregimde bir dúbeley baslandı ...
** *
Men - gibrid, sabıq nálden kógergen, Pushkin menen Nawayınıń shańınan. Men - taza qan, sap júrekte islengen, Men - Berdaqtıń jalǵız tamshı qanıman.
** *
Qay jerge bolmasın alıp barar jol,
«Jol» dep ataladı sonıń ushın da. Biraq qaysı jerge aparadı ol? Másele sonda ...
SAQLANÍŃ BÚGINGI BUZÍQ HAWADAN
(Shayıra Zulfiyaǵa)
Qattı buzıq kórdim kúnniń ırayın, Janǵa jaǵımsız bir samal ızǵırar,
Úy qasında baǵda kesh túsken sayın, Oyshań qádem basıp shayıra barar.
Japıraqların tógip onıń jolına, Únsiz gúzetedi mıqlı shınarlar, Ǵarǵalar ǵaqıldap anhar boyında, Álle qayda muńlı maynalar jılar.
Gúl máwsimi pitip, ótkenin jazdıń Ókinish soqpaǵında oylap barar ma? Ya erte úzilgen bir sulıw sazdıń Ármanlı hawazı jılap barar ma?
Mudam jaralıdur shayırdıń janı,
Lekin iltimasım, sizden, shayıram:
Umıtsańızdaǵı pútkil dúnyanı,
Saqlań ózińizdi mına hawadan.
Gúz emes, qıs emes, bir iyt awara,
«Bul qay máwsim?» dep - te soramas házir. Isenip bolmaydı bunday hawaǵa,
Kim bolǵanıńa ol qaramas házir.
Jalǵızlıq sazında jalǵız sharxana, Samal súykense de ol jılar bálkim. Ókinish soqpaǵınan qaytıń arqaǵa. Hújdanıńız pákdur, júzińiz jarqın.
114
Dártli lirań menen insanlar baxıtın, Jan kúydirip jırlaysız siz udayı. Gózzallıq gúlshanın, sabır daraqtıń Kewil bostanıńızǵa ekken qudayım.
Biybi Fatmanı men yadıma alsam, Kewlimde húrmetim artadı sizge.
Eger men bir dinshil musulman bolsam, Namaz oqır edim etegińizge.
Sóz bar «saqlanǵandı saqlarman» degen, Bárin ilajlaydı deni saw adam.
Zinhar, sál qımtanıń, ótinemen sizden, Saqlanıń mına bir buzıq hawadan ...
Aprel, 1991-jıl.
ÚSH OQ
(Legenda)
Bajbannıń balası oynar toǵayda, Keklik qus qıshqırıp jılaydı sayda. Izlep tawıp alsa qustıń uyasın,
Bir jılan ol jerde bolıptı payda.
Bala uslap ılaqtırdı jılandı, Palapanın kórip keklik quwandı, Sol waqta ses keldi toǵay ishinen,
Súysindirip qulaq salǵan adamdı:
«Adam ulı, qanday jaqsı balasań! Sıylıqqa sen endi úsh oq alasań. «Attım!» deseń, jıqbaytuǵın jawıń joq, Kózi qattı kózmámbet sen bolasań.
Tiri janǵa aytpa bul sırdı birak, Dus kelgenge atpa oqtı zayalap. Eger aytıp qoysań bunı adamǵa, «Attım» degen oǵıń atılmas onda ...
Bala úybetine qashtı háwlirip. Bir kúni toǵayda jigildik terip,
Qońısınıń qasımker balası menen Tóbelesip qaldı ol oynap júrip.
Sol tawnazar bala bunı sabadı,
Dım qorlıǵı keldi, óksip jıladı. «Attım» dedi sınǵan tisin túkirip, Qońsı bala jar basınan quladı.
Bala úybetine qashtı háwlirip,
115
Erjetti bir qızdı unattı súyip, Kese turdı buǵan bir jigit birak,
„Attım!" dedn. Ol hám kúl bolda kúyip.
Qatınǵa sır aytpas erkek kemde-kem,
Sharap ishken waqta maqtanıp dákeń,
Sırın aytıp qoydı. Qalǵan bir oǵı.
Atqan menen endi kóshpeydi eken.
Barǵan sayın boldı dushpanı mıqlı,
Birisinen biri kúshlirek shıqtı.
Endi ókinip júr jigit ógeysip,
Toǵay piyri bergen essiz ush oqtı ...
Fevral, 1988-jıl.
SALLANA - DOLANA BARAR BIR JÁNAN ...
Keń dalada kewli dáryaday tasıp,
Bir jigit baratır tań sáhár shaǵı.
Shekpeni jelbigey, kókregi ashıq,
Janbasqa shırpıldar qosbaw shashaǵı.
Ózin Berdaq sezer, ózin xan sezer, Sozsa házir qolı jetkendey ayǵa. Kewli keń dalanı sharq urıp gezer,
Ísqırar sayraǵan poshsha torǵayǵa.
Qurashın jelkege súrip bir wakta,
Názerlep ol qarsı aldına qaradı.
Ańlay-ańlay serlep kórse, uzaqta
Sallana-dolana bir qız baradı.
Jigit kórdi anıq anaday jerden:
Qumırısqa suwretli názik bel eken.
Qınama báshpenti tamamı zerden,
Qız eken ándamlı «kelseń-kel» degen.
Qızıl kóylek lawlap barar buralıp, Kim kórgen bunıńday sulıwdı burın! Nazlı ayaqlardan «júr» dep soranıp, Óksheni qamshılap barar qos burım.
Jem kórgen qırǵıyday jigit jutınıp,
Ash názerin tikti suǵı ótkenshe.
Júregi sháwkildep, kózleri tınıp,
Asıqtı sol qızdı quwıp jetkenshe.
Mine, jaqın keldi, esitti hátte
Sırtıldısın jez mıyıqlı gewishtiń.
Jigit qurıjlanıp mindi de pátke,
Jáne asıp tústi bir qırdıń ústin.
116
Jigit sál irkilip sheshti shekpenin, Sol zamatta kózden qız boldı ǵayıp.
«Qız ba ya peri me quwǵanım meniń? Ya ájep! dep jigit turdı ańqayıp.
Jollar qaldı shette, shekpen de qaldı, Qurash qaldı bir tóbeniń basında. Etigin taslap, jeńilteklenip aldı, Essiz qosbaw qaldı shat arasında.
Qız barar sılańlap qızıl túlkidey, Jigit tazı bolıp tústi keynine. Ádira qaldı barlıq shadlı kúlkiler, Topaslanıp pitti aqıl-zeyni de.
Jigit jıynap boyǵa aqırǵı kúshin, Juwırdı kes-keslep qızdıń aldınan. «Ah, qanıńday sulıw, ne degen pishin» Dep ol tuw sırtınan suqlandı oǵan.
«Toqta, háy, qoshshım!» dep haplıǵıp barıp, Tuttı bileginen sahıbjamaldı.
Ham bayǵus jigittiń júzi quwarıp, Lábin tislep, únsiz sileydi qaldı:
Tań azannan keshke deyin quwǵanı Qotır hám shılpıq kóz bir hayal eken. Jigit kewlin kernep dárt-pushaymanı,
«Yalǵanshı dúnya-ay» dep, jılaǵan eken …
IZLENIW
Ómir izleniwden tursa itimal. Izlenemen, kúndiz qolımda shıraq. «Izleseń tabarsań» degen de sóz bar, Durıs-nadurısın sınap kórmedim biraq.
Izleymen jol jurip, kitap aqtarıp,
Jurttıń sózlerine qulaq salaman, Samaldan sorayman shóllerge barıp,
Juldızlarǵa qarap oyǵa talaman.
Izleymen kún boyı bir kómik qazıp, Terim jawırnıma shıqqanǵa deyin. Izleymen tún boyı qosıqlar jazıp, Tańǵı uyqı kelip jıqqanǵa deyin.
Ańshı dúzge shıqsa izleydi tawshan, Tırna jalǵız qalsa tırnasın izler, Qızlar tań sáhárde bulaq basınan, Aqsham túsip qalǵan sırǵasın izler.
117
Hasla taxatım joq, hasla tózbeymen. Joq joyıtkan joqshıday salaman soraq. Ómirim boyı bir nárseni izleymen, Ne nárse ekenin bilmeymen biraq...
1979-jıl
POEZIYA JULDÍZÍNA
Jıllar asaw attay, bizdi uzaqqa
Alıp qashıp barar keshi-kúndizi, Jerde janǵan otlar sóner, biraqta Sen sónbeyseń, Poeziya juldızı.
Insanlar óz dártin gúńirenip júrsin, Dep táńirim saǵan bergendi tilsim, Adam juldızlardıń tilin ne bilsin, Sen bolmasań, Poeziya juldızı?
Tawlar bulaq kózin kómbese eger,
Adamlıq pazıylet ólmese eger, Árman juldızları sónbese eger, Sen sónbeyseń, Poeziya juldızı.
Jasıl japıraq samal menen oynasa,
Ashıqlıq ıshqıdan kewil toymasa,
Gúller ǵumshalansa, búlbil sayrasa, Sen jańasań Pozziya juldızı.
«Ǵalawıtlı hám bul gózzal dúnyanı Tárk etken shaǵda da shayırdıń janı, Biyik kókten sálem jollap mudamı, Jan ústimde, Poeziya juldızı!
Aprel, 1991-jıl.
ÓMIRZAYA JULDÍZÍ
1
Ómirimniń keshinde, gewgim túskende, Tawlar qabaǵında janar bir juldız. Kiyikler urlanıp qaq suw ishkende,
Qápelimde birden sóner sol juldız.
Joǵaltqanday sırlı saqıyna júzik, Bir sulıw ármanlı kózlerin súzip, Hár qaraǵan sayın bawırımdı úzip, Aqsham túslerime ener sol juldız.
Aspan jiyeginde janǵanı nesi,
118
Janıp turıp demde sóngeni nesi? Azaplap bizge pánt bergeni nesi,
Janımdı otlarǵa salǵan sol juldız?
Ayralıq azabın kewlinde giznep, Jawtańlap qarayman men onı izlep. Jasawdan da zıyat bir ǵayrı lázzet Aldap áketken-be? Qáne sol juldız?
Anam aytar edi onıń táriypin,
Ármanlı nashardıń muńlı tariyxın,
Kózden bir-bir ushqan yańlı bar uyqım,
Ómirimniń keshinde sóngen sol juldız.
Mólt-mólt etip muńlı qarar da turar, Birewdi izlegen bolar da turar.
Jel úrlegen shamday sóner de qalar, El awzında ertek bolǵan sol juldız.
2
Panalaǵan kól jaǵasın, taw shıńın, Jalǵız úyi turar edi ańshınıń. Móldir bulaq kólge quyar jıltırap, Órimindey túsip qalǵan qamshınıń.
Jazǵı túnde sol bulaqtı jaǵalap, Bawırıńda náreste bar shaqalaq, Qız juwırar albıraqlap kól betke,
Quwday sıńsıp jılap barar «apa» lap.
Esitkendey apası joq sorlınıń, Qızın hám de emiziwli bir ulın Qaldırıp kóz jumǵan ármanlı ana, Bilse edi ógey sheshe qorlıǵın!
Esitkendey ákesi júr tawlarda, Qulan quwıp, arqar atıp awlawda.
Úyine eki-úsh kúnde bir keler, Qashan kelse úyde qatın shawlawda...
Qız barar úkesin bawırına basıp, Qorqıp, albıraqlap, akıldan sasıp, Qasında bar qaplan iyti ańshınıń, - Tiri jetimlerdiń sadıq joldası.
3
Bul istiń mánisin aytsam men degen, Biykar derseń bul dúnyanı keń degen. Kórgenler jaǵasın uslar, toba dep,
Kórmegenler ertek sóz dep senbegen.
119
Ertek emes, ertede jurt kóripti, Ana bayǵus árman menen ólipti.
Ógey sheshe, sol anadan tuwılǵan Náresteniń júregine jeripti...
Besiktiń janında jatqan qız bayǵus, Shorshıp oyanıptı kórip jaman tús. Peylin ańlap jawız ógey shesheniń, Qashtı óz úkesin alıp asıǵıs.
Aydı joqlap edi, kórindi ay-da, Juldızlar da boldı aspanda payda.
Otırdı qız tańnıń atıwın kútip,
Kóldiń jiyeginde qupıya jayda.
Bir waqta gúwildep bir dawıl esip,
Qamıslar sıpsıńlap, gúwlep sóylesip,
Kól shetine ıǵıp kelipti deydi, Sonda terbetilip bir altın besik.
Qız bayǵus quwandı hawlıǵıp qarap, Úkesin súydi-de jatqızdı orap. Etegin sherbenip suwǵa túskende, Besik ıǵıp ketti sál arraǵıraq.
Besikti tutsam dep háreket etti, Abaylamay tereń iyrimge jetti,
Qápelimde gúrpildegen aq tolqın,
Qızdı kómip, birden battı-da ketti.
Júrek-bawırın nishter tilgendey boldı,
Tús kórip atırıp ólgendey boldı, Bir topar qız átirapında sıńqıldap, Bunı ermek etip kúlgendey boldı.
Suwperiler edi kúlisken bular,
«Peride miyrim joq» degen sóz-de bar. Sheshindirip muzday qolları menen,
Biygúna sulıwdı áketti olar...
4
Iyt jaǵısta shır-pır boldı qańsılap, Bir sumlıq sezgendey janıwar jılap, Ózin suwǵa attı qızdıń izinen, Qutqara almadı iyesin biraq.
Tislep alıp shıqtı kóylegin ǵana,
Táǵdirdiń isine kim turar ara!
Jılap atqan náresteni aylanıp,
Kólge qarap ulıdı iyt biyshara.
120
Kim umıtar bul azaplı kesheni, Qarǵanıp kiyatqan ógey shesheni, Kórgen waqta álle neden seskenip, Iyt júregi qaltıradı desedi.
Dúnyada ne jaman,- jeriklik jaman, Jerik asın jese, qalarmıs amam. Biraq sol tas tuwǵır ógey shesheniń Jawız niyetine shıdamas adam.
Adam tuwe, iytiń janı túrshikti, Shalawıtlap qorǵanıptı, urısıptı. Qızdıń joq bolǵanın bilip quwanıp, Islemekshi oyındaǵı qırsıqtı.
Keldi nárestege juwırıp alıp, Balanıń júregin suwırıp alıp,
Jep mawqın basıwǵa asıqtı sonday, Otqa taplap sál-pál quwırıp alıp.
Pıshaq shıqtı jıltırap jeń ishinen, Sol waqta bas saldı iyt kelip birden.
Qashtı ógey sheshe qanı sorǵalap, Alba-dulba bolıp shıqqanday górden...
5
Sonnan berli bayǵus ańshınıń qızı,- Táńirim ayap, juldız bolıptı ózi. Hár ińirde taw artınan sıǵalap, Qaraydı sol Ómirzaya juldızı.
Essiz sulıw buwlıǵıp kóz jasına, Sıǵalap qaraydı kól jaǵasına, Jawız ógey sheshe ótken aqshamı Keldi me dep úkesiniń qasına.
Jıllar ótpes, kúnler batpas sanasa, Bala oynap otır endi qarasa,
Qaptalında iyti jatır gúzetip,
Torsıq sheke ul bolıptı tamasha.
«Izep bastırmayman hesh bir jawızǵa, Qátirjam bol, sulıw» degendey qızǵa. Qaplan iyt bir ulıp qoyar ińirde, Qarap taw artında tuwǵan juldızǵa.
Shúkir etip táǵdirine baǵınıp, Juldız uyıqlar tún perdesin jamılıp. Erteń jáne qaraw ushın bir zaman, Jerdegi sol jas ómirdi saǵınıp...