Ibrayim Yusupov - Bulbil uyasi, qosiqlar ham poema

101

Qıyqıwın jetkizer jigit aǵası.

«Bárákalla» dep ǵarrılar ırǵalıp,

Jaslıǵın esleydi-aw bilsem shaması.

Bul kúnde baqsınıń qaytqan dáwleti, Estrada, magnitofon náwbeti.

Úyden shıqpay sayrap turar jer jáhán, Hár zamannıń óz sazı, óz sáwbeti.

Dártli kewil biydárt penen oynamas, Taza baǵda «góne búlbil» sayramas. Atlardı qıynamas uzaq aydawǵa, Jurt jıyılıp endi baqsı tıńlamas.

Onnan kóre oynap-kúlgeni abzal, Keshte televizor kórgeni abzal.

Mal kóbeytip, tawıq saqlap, pul tawıp,

Barıs-kelis penen júrgeni abzal.

Jurtqa tańsıq emes bul kúnde baqsı, Dúnya quwıw boldı kewildiń naqshı. Toy berip, pul jıyıp jaqın-juwıqtan, Ulına «Jiguli» alǵanı jaqsı.

Basqa quslar sayrar baǵlarda biziń, «Sanalı geldiń» nen oyanbas sezim.

Ǵárip segbir tartpas Álepshırwannan, Sánemler kóshkiden taslamas ózin ...

Ala moynaǵıńdı alıp qollarǵa, Párlerin titiretip ushır «Tarlandı».

Mashina júrmegen awlaq jollarda

Súrip-súrip alǵıl «Qara jorǵańdı».

Kimseler xosh kórmes, kimge jaǵarsań,

Begligińdi buzba, ınjılma hárgiz, Bálkim sen eń sońǵı baqsı shıǵarsań, Biz hám sońǵı tıńlawshıńız bolarmız ...

Sentyabr, 1986-jıl.

ANA JÚRIGI

(Ráwayat sóz)

Jigit ayttı: «ne deseń de kónemen, Bas alıp ketemen, súymeseń eger.

Bosaǵańa bas qoyıp-aq ólemen, Maǵan hayal bolıp tiymeseń eger».

Mákkár sulıw masayradı jol taslap,

Ayttı: «onda bir shártim bar - tilegim:

102

Anıq meni súygen bolsań ıraslap,

Ákelip ber óz anańnıń júregin» ...

Jarmes jigit úyine tez bardı da, Bel bayladı bejeriwge tilekti:

Kempiriniń basına bir qoydı da, Gewdesinen julıp aldı júrekti.

Jıǵıldı súrnigip ol bosaǵaǵa, Júrek tústi uwısınan ulınıń. Jerde jatqan júrek ayttı: «Abayla,

Awırmadı ma hesh jeriń, qulınım!»

Noyabr, 1989-jıl.

SORSHA

Sonetler

Qapa bolsań aǵın suwdı jaǵala, Tasıp ketseń áwliyeni arala.

Naqıl

1

Barlıq hám joqlıqtıń, shegarası bul,

Usı jerge kelip izler joǵalar.

«Mensiz dúnya joq» dep, asqınǵan kewil Bunda sabasına qayta quyılar.

Bunda kúlki tınar ǵumsha láblerden, Kózge jas juwırar, aqıl albırar.

Dostıń sensiz úyge qaytar bul jerden, Ya ol sen qaytqanda ere almay qalar.

Ólimnen hesh júyrik qashıp qutılmas, Esaptan jańılmas, ol hesh utılmas. Biraq ol qast etip qılsa da hámir, -

Tek te bir kúsh onıń aytqanın qılmas: Saw bolsın gúressheń, sharshamas ómir! Bir shıbıǵı sınsa, mıń bolar sarras.

Ájel qurıǵınan júyrik qutılmas,

Onı oylap qorıqpa, qorıq sen mınadan: Seni sońǵı jolǵa uzatqan adam Kózine almasa bir qatire jas.

Ólimiń dárt salmasa hesh bir kewilge, Joqlamasa seniń ornıńdı ómir:

«Bul da ótip ketti-aw, bayǵus, áytewir» Dep oylasa qoyıp atırıp górge.

103

Otırıspada eske tússeń naǵaybıl, Ismiń tirilmese mısalı bir gúl,

Jaqsıń ilinbese tilge sol gezde;

Túsine engenińde shorshıp túser bir - Bir dos, bir dushpanıń qalmasa izde,- Demek, súrmegeniń jartıwlı ómir.

3

«Ol qayta tirilip kelse edi bir, O, men kirpik bolıp onıń kózine.

Kórmegen izzetin kórsetip ne bir. Sıylar edim shań qondırmay júzine.

Keshikken soldattay, kelse ol kirip, Yarınday aymalar edim-aw sonda» - Der adam adamdı jerlep atırıp ...

Bul biyhuwda ókinish ǵoy shınında.

«Qara xattan» keyin kelgen soldat hám Jat kóriner. Ólik tirilgen gezde,-

Súyiw túwe, jolay almassań oǵan.

Sol ushın suw qaytıp aqpaydı izge, Bos ókinishten kóre, bir-birimizdi Sıylay bilgen ábzel biz tirimizde.

4

Júz eliwge shıqqan bir ǵarrı kórdim,

«Qanday baxıtlı» dep paraz ettim men. Izlep barıp taptım hám sálem berdim,

Álle nege qapa bolıp kettim men:

Beste eken Berdaq tuwılǵan jılı,

Ózi úsh kempirdiń basına jetken, Taras Aral betke quwılǵan jılı, Úsh ul kórip, kólde ol talap etken.

Úshewi de qartayıp óldi biraqta, Zamanlas, dos-yaran ketti jıraqqa.

Ózgerdi áwladlar, ózgerdi zaman.

Ol túnerip qarar ǵarrı daraqqa.

Ǵarrı shınar turar qurt jep quwraǵan, «Gúwlep turdım-aw -dep bayaǵı waqta».

5

Áfándini kórdim qábirstanda,

104

Qádimgishe xoshwaq, ele ólmegen, Eshegin urlaǵan urı da bunda Qansha ańlısa da ele kelmegen ...

Ol jerde Ómirbek, sufı jolıqtı, Piyri menen bir mazardı qarap tur,

«Biziń jay pákize imarat bolıptı,

Endi ne kemis?» -dep onnan sorap tur. «Endi kemisi tek ózińiz, piyrim ..." Degende pir tuwlap, gújireytti iynin.

Sol aytqanday biziń Aǵash quyrıq ta «Qala bolıptı-aw mınaw qoyımshılıq ta» Degen hámeldarǵa: «Awa sen kelseń, Qala hákimi de bolajaq ..." degen.

6

Qulpı tasqa jatqan: «Bul jatqan marhum

Qırıq kún ómir súrgen. Sudya bolǵan» ...

«Qáte oqıp turǵan shıǵarman bálkim?» Dep Áfándi sorar jolawishılardan.

«Qáte emes, bizde bar sonday dástur:

Ólerde hámmesin eske alasań. Ómirińdegi shadlı demlerdi bir bir,

Ózińshe esaplap, shotqa salasań.

Ómirińe esaplar tek sol kúnlerdi ...

Ayttı Áfándi: "Bul danalıq netken! -dep, Naǵaybıl elińizde ólsem men endi,-

Sizden iltimasım, ayıp etpeń tek: Qábirime jazıń: "Bayǵus Áfándi Dúnyaǵa kelmey-aq ólip ketken" dep ...

7

Atomdı keselge em etemen dep, Talay doktor óz ómirin nabıtlar. Dúnyanı adamǵa keń etemen dep, Súngir tuńǵıyıqka kosmonavtlar.

Insan óz aqılına uǵras kelmestey Tilsim menen ashar dúnyanıń sırın. Bazda óz ómirin elestirmesten, Gór awzınan alıp qalar bir-birin.

Adam qanday qıyınlıqtı jeńbes ol! Dúnya biler onıń aqılın, kúshin.

Tek bir nárse ǵana qolınan kelmes, ol:

105

Óz janın, óz ómirin ayay bilmes ol, Sebebi, ózi ushın ómir súrmes ol, Adam ómir súrer adamlar ushın.

8

«Shınar, sen qalaysha bir jerde turıp, Ush juz jıl jasaysań? Úyretshi maǵan!» Dep soradım sayasında otırıp,

Shınar ayttı: «Meyli aytayın saǵan:

Sen meni egeseń haq niyet penen, Al men jaqsılıqqa jaqsılıq oylap, Tek bálentke ǵana umtılıp ósemen, Insanǵa saya hám gózzallıq sıylap.

Millionlaǵan jasıl japıraqlarım Hár tańda kún shuǵlasına shomılar

Hám de bir-biriniń qaǵar shańların.

Pazıylet dáryası tamırımdı juwar. Qálbine ornasa bul aytqanlarım, Adam da kóp jasaw ushın tuwılar.

9

Bir elde kóp tilli ulıslar jasar,

Bári bir anadan tuwılǵan yańlı. Adamlar doslıq dep qushaǵın ashar, Kewiller sút penen juwılǵan yańlı.

Al, siz ekewińiz arazlastıńız, Dushpan siyasatlı eki el qusap:

Shegaraǵa tikenli sım tarttıńız, Ala baǵana kómip, saqshılar uslap.

Tasadan oq atıp bir birińizge, Incidentler bolıp turar arada,

Jábir etpey qısqa ómirińizge, Jarasarsızlar ma siz tirińizde,

Yaki sıyısa almay kep-keń dúnyaǵa, Sıyarsız ba tap-tar qábirińizge.

10

Sawlatlı gúmbez tur qábirstanda, Kún súyip kók shırsha bádiya tasın. Dábdebeli qád kóterip aspanǵa, Túrli oyǵa salar adam balasın.

«Bárekella! Mine, ólige húrmet»,

Dep súysinip qarar gumbezge hár kim:

107

Men, sóytip, ólippen. «Aqıyrı kayır,

Yakshı adam edi» dep jurt aparar, Este qalǵanday bir sóz aytsa shayır, Kimdur sonı ishten gúbirlep barar.

Duxovoy orkestr barar móńirep,

Xalıq degen jaqsı ǵoy, ólini sıylar. Kritigim keler izde mónteńlep, Birewler «ordeni neshew?» dep qarar.

Doslarım kózinen jası sorǵalar, Dushpanım basımda qurday jorǵalar, Qıymılı dım shaqqan, dawısı patlı.

«Abaylań!» dep tabıtımdı qorǵalar, Biraq sońıra ol da ınjılıp qattı, Maydansız márt qusap, salbırap barar …

14

Bazarǵa barsań, adam ólmegendey, Kim ne menen bunda sawda etti eken?

Áwliyege barsań adam qalmaǵanday,

Dúnyaǵa qansha adam kelip-ketti eken?

Hesh kim almaǵandı esaban bunıń.

Tuwılmaq hám ólmek - lazımlı deser. Pıshıq quwıp tawsar nayshanıń jibin. Qaytıp kelmes jolǵa kárwanıń kósher.

Bunda iláhiyat danalıǵı bar: Ólmeytuǵınlıǵın bilse adamlar, Hámme tiri júrse jerdiń júzinde, -

Neshik kesher edi dúnyanıń halı? Bes kún ómir súrgenniń ózinde, Astan-kesten etip atır dúnyanı . . .

TÁJIRIYBE TAMSHÍLARÍ

Tórtlikler

Adam kewli - jolda ósken kók emen,

Sayası mol, bulaq aǵar qasında. Túrli tıyıq penen, túrli qol menen Qoltańbalar kórdim jazılǵan onda.

Dúziw aǵash el mápine kerekli, Shawıp alıp, jayǵa basar sonlıqtan. Jurt aylanıp óter qıysıq terekten, Qıysıq aǵash uzaq jasar sonlıqtan.

108

-Tawdıń qara tası! Jılaysań nege? Kim seni ıdırattı, kim qapa qıldı?

-Tas bawır birewler jańa bul jerde Birewdi ayamay tas penen urdı ...

* * *

Dúnya az waqtında bárine jeter, Insap paqır azǵa qánáát eter.

Dúnya bolǵan sayın Nápsi degen iyt Shınjırın julqılap, qutırıp keter.

** *

Aqılǵa uǵras kelmes bul úlken dúnya, Ayı, kúni hámmelerge teń dúnya. Insan peyli tarılǵanda biraqta,

Eki adamǵa tarlıq eter keń dúnya.

** *

Apat keltirywshi qurallar jasap,

Baǵındıra almaw múmkin adamdı.

Hazarsız kishkene qálem menen aq,

«Jawlap» alıw múmkin pútkil jáhándı.

** *

Bir gezde waqıttan arzan nárse joq, Vokzalda otırsań hesh waqıt ótpes. Bir gezde waqıttan qımbat nárse jok,

Poezdǵa minerde bir minut jetpes.

** *

Kórdim Monamaxtıń muzeyde bórkin. Ol dım awır deydi (durıs shıǵar bálkim). Biraq onı, moynı sınıp ketse de,

Bir kiyiwdi árman etedi hár kim ...

** *

Astan-gesten oynap bolsa balalar,

Hár zattı ornına qoyar analar.

Sol sıyaqlı, kimler dana, kim shala, -

Waqıt bárin ornı-ornına qoyar ...

** *

Uqtım seni tiliń basqa bolsa da, Másele tilde emes, bálkim - kewilde.

109

Bazda qaraqalpaqsha sóylep tursa da,

Birewlerge túsinbeymen ómirde ...

** *

Islemegen bastı qıynap terleme,

Atlarǵa urmasın eshektiń shańı. Alma túsken menen aqmaq gellege,

Ashıla bermeydi Nyutonnıń zańı.

** *

Qońısı bolıp jasar til menen qulaq. Biri birin onsha jaqtırmas biraq.

Til aytar: «Bilemen, meni súymeyseń»,

Qulaq aytar: «Oǵırı kóp sóyleyseń».

** *

Xalıqtıń júregine barar soqbaqtı

Tapqanlar siltewish belgi qaqbaptı. Mashaqatlar shegip, sol soqbaqtı men Taw, dúz qoymay ele izlep júrippen.

** *

Qaralıq tileymen hámme qazanǵa, Qaralıq tileymen qara kózlerge. Jasıllıq - japıraqqa, qızıllıq - qanǵa

Adam kewli, aqlıq tileymen sizge!

** *

Shert, bashqurt, sıńsıtıp quwrayıńdı sen! Duz samalı, shopan qıyalı menen

Sırlasqan usı bir qodireń shópten

Baslanar qudiretli Mocart hám Shopen.

** *

Hámme aǵzań tozar, til tozbas biraq,

Múshelerdiń mıqlısı til der edim. «Tilim awırdı» dep doktorǵa qatnap, Ukol alıp júrgen adam kórmedim ...

** *

Hár kimniń ózinshe ólshew tası bar,

Salmaǵıń ol tasqa tuwra kelmeydi.

Jeńil kelseń, ol kúliwge asıǵar, Awır kelseń, jaqtırmaydı, kúnleydi.

110

** *

Kewlińniń ózinde quyash bolmasa, Kóktegi kún onı jılıtpas hasla, Kewliń suwıq bolsa, ıssılarda da Kimdur berewlerdi tońdıra baslar.

** *

Bir jaqsı adamǵa kúnde irkilip, Sálemleser edim. Kórmedim búgin …

Sonday kimdur bizdidaǵı bir kúni

Bul joldan tabalmay, joqlawı múmkin.

** *

Ómir kitabı! Kóp jerińdi túsinbey, Sezip júrmen shala oqıǵanımdı. Algebranıń qıyın máselesindey, Kóp sawal qıynap júr endi janımdı.

** *

Bazda-bazda bul qızıqlı dúnyaǵa Ullı adamlar da kelip ketedi, Jurt jıynalıp ornın basalmasa da, Bir adam ornına ólip ketedi.

** *

Jat jurtlarda óldi Ovidiy Nazon, Watan ayralıǵı shayırdı jıqtı.

Zer ya gáwhar emes, qaltasınan soń Túyiwli bir qısım topıraq shıqtı.

** *

Ázelden dúnyanıń isi arasat, Patsha - patshalarǵa keltirer apat. Tek seni áyemgi altın taxtıńnan

Taydırarlıq kúsh joq, gózzal muhabbat!

** *

Bazardan birewdi qıdırǵanımday, Men ózimdi geyde izleymen tınbay. Bazda óz-ózimnen qashaman zımırap, Qashıp qutılmassań ózińnen biraq.

** *

Samal guwlep, bulaq aǵıp qasımda,