Muratbay Nizanov Tanlamali shigarmalar_roman_gurrinler_drabller

QAŃǴÍMAY QORAZ

(Rustem Ummatovtan)

Qundız túni menen tolǵanıp shıqtı, jambası jer iyiskemedi.

—Men qatın emespen be?! — dedi bajıldap. — Ya qatınshılıqqa jaramay qaldım ba? Qashanǵa deyin hadal tósegimdi bılǵaydı?

Ol qolındaǵı oqlaw menen terezeni urıp, ayna kózlerdi shilpárshe etti. Usı waqta kirip kelgen Tursınbay kózi qanǵa tolǵan hayalınıń qolına asıldı.

—Deniń saw ma, uyat boladı-ǵo.

—Uyat?! — Qundızdıń dawısı burınǵıdan eki-úsh perdege joqarıladı. — Sen ele uyattı da bileseń be?!

—Jinli boldıń ba, bereket tapqır? Keliniń esitse…

—Esitsin? Bir esitip qoysın, — ol dawısınıń barınsha ba-

jıldadı. — Háy, qızım.

— Lábbay, ene!

Tursınbay ábden bir qısım boldı. Qundız kelindi shaqırıwǵa shaqırdı da, kelgen soń gáp taba almay tordıń ishindegi qorazǵa kózi tústi.

— Ana jer jutqırdı uslap ákel.

Tań atpay baslanǵan shawqımnan shorshıp, ele shaqırıp ta úlgermegen qoraz bayǵus, qanına toyıp turǵan qatınnıń qolında pıtırladı.

—Qoraz degen barıp turǵan qańǵımay maqluq boladı, — dep, kúyewine jinkózlenip qarap alǵan hayal kelinine túsindire basladı. — Qayshını-ám ákelip ber, bereket tap. Eger qorazım qańǵırıp ketpesin deseń jer jutqırdıń quyrıǵı menen qanatın

kesip qoyasań. Túsindiń be, qızım?

Bunday qańǵımay qoraz sawdası ele basına túsip kórmegen kelin bayǵustıń ańı ushıp ketken edi. Ol gá qáyinenesine, gá qáyinatasına jaltaq-jaltaq qarap bas iyzedi.

—Ájep boladı, ene!

Ótkir qayshı shart-shart etti de, jańa ǵana tawıstay tawlanıp turǵan qorazdı jupını bir maqluqqa aylandırdı. Oǵan rehimi kelgen Tursınbay qorazdı qolına almaqshı bolıp edi, bata almadı. «Óy, biyshara, óy biyshara» dey berdi náylaj.

Báribir qorazdıń bul turısı da Qundızdıń háwirin basa almadı.

—Kúyewińe ayt, — dedi, qáyinene kelinine buyırıp. — Dárriw soyıp taslasın. Jaqsılap tazalań. Túslikke sorpa qılamız. Qalǵan jaǵın qazanda qańǵıradı.

Tursınbay hayalına muńayıp qaradı.

—He, nege mólereseń? — Hayalı oǵan better záhárin jaydı.

—Keselden turǵanday, hal-dimardan qalıpsań-ǵo. Bar, ana tósegińe kirip jatıp al.

—Bir awız mennen-ám gáp esit!

—Nesin esitemen? Dálildi qashan toqıp qoyǵansań-ǵo. Tilińám tańlayıńa jabısıp qalmaydı eken, mudam bahana, mudam jalǵan.

—Eger jalǵan aytqan bolsam.

—Endi ant ishiwge qaradıń ba? — Tawıq tazalap atırǵan kelinine bir qarap aldı da, hayal jer toqpaqlay basladı. — Ilayım, ant urǵay seni, ant urǵay!

—Aqırı, Qulmurattıń úyine miyman kelip…

—Qáne, kettik,-dedi hayal oqlawdı qattıraq qısımlap.

—Qayaqqa?

—Qulmurattıkine! Aldıma tús, bol!

—Qundız bul gápti sonday qáhár menen ayttı, eger Tursınbaydıń ornında Aflatun bolǵanda da gewishiniń sirisinen basıp jorǵalaw menen bolar edi.

—Xojeyin Samarqandqa ketip edi, — dedi olardı bosaǵada kúle shıray menen qarsı alǵan Qulmurattıń hayalı.

—Aqırı, keshe keshte birge otırıp edik-ǵo, — dedi, urqanatı ushqan Tursınbay.

—Yarım aqshamda qońıraw bolıp qaldı.

—Toqta! — Qundız bir adım alǵa ótip Qulmurattıń hayalınıń shashına pánje salıwǵa qayımlastı. — Kúyewińiz joq bolsa, Tursınbaydı nege túni menen alıp qaldıńız?

Qulmurattıń hayalı ashıwdan dirildep ketti. Házir ǵana kúlip turǵan kózlerine jas kólegeyledi. Soń bir awız úndemesten dárwazanı tars ettirip japtı da báláátlep ketti.

—Qudaydan tapqaysań! Azan menen haq adamǵa jala jawıp. Seniń bayıń meniń ne jarama em edi?

—Bolar is boldı, shaytanǵa hay ber, — dep hayalına jalına baslaǵan Tursınbay basına dónip kiyatırǵan oqlawdı kórip tura qashtı.

—Way-way, — dep, joldan ótip baratırǵan biytanıs birew onnan shorshınıp ketti.

Jan aybatta qashıp baratırǵan jigit penen oqlaw kótergen hayal kóshede oqtay atılıp barar edi.

MALDAS

(Rustem Ummatovtan)

Kópten beri óz teńin taba almay júrgen Qoshqar ata «jas hayal erkekti jasartadı» degendi esitip qaldı. Sol-sol eken, baqshanıń baslıǵı bolıp isleytuǵın qıpsha belge kewli ketti.

—Bir awız qulaq-qaǵıs etip kór, — dedi inisine. — Háwliniń yarımın atına ótkerip beremen.

Qız Qoshqar atanıń ortanshı qızı menen birge oqıǵan edi.

—Meyli, — dedi ol jawshını naúmit qılmay. — Biraq, bir shártim bar, aǵańız maldas qurınǵan ornınan qolın tayanbay túrgep ketsin, bolǵanı.

—Aqırı, ol adam…

—Gáp sol! Qashan, qáyerde, maǵan aytsańız, men tasaraq jerden baqlap turaman. Shártimdi orınlasa klasslasıma ana bolǵanım bolsın.

Qoshqar ata shınıǵıwdı basladı. Kempiri sırıp bergen gónetoz kórpesheni tósep mıń márte maldas qurdı, mıń márte domalap tústi. Súyekleri sırqırap, beli qaqsadı. Keshqurın kirip kelgen

inisi sońǵı márte awnap túskenin kórip, ishek-silesi qatıp qaldı.

—Kúlme, — dedi ǵaybana «ashıq» — Ele kóreseń!

Kúnler zımırap ótip atır, shınıǵıwdan nátiyje joq. Bir aydan keyin jawshı endi bunı qıstastırdı.

—Sınaqtan ótiwge baramız ba, joq pa? Qoshqar ata salpawsıdı.

—Áy, kelispey atır, inim. Shártin orınlay almaspan-aw…

—Ha-aw…

—Bel tamam bolǵan eken. — arrı moynına aldı. — Qartayǵanda elge kúlki bolmayın, ózim teńi kempir-sempir bolsa qarastıra-

ǵo…

Hayal gúlge uqsaydı. Erkek názer awdarǵan sayın jadırap ashıla beredi.

Hayal kirpitikenge uqsaydı. Jaqtırmaǵan adamına tikenlerin hárriytip aladı.

Hayal ilimiy kitapqa uqsaydı, ómir boyı oqısań da úyrenip bolmaysań.

* * *

Hayal yaratqannan kúndestiń payda bolmawın (jasırın bolsa da), abısınına isi túspewin, qáyin enesiniń tezirek qartayıwın tilep, ishinen awmiyin etedi.

HAYALLAR SÓYLESKENDE

—On jeti orınlıq «Gazel»ge qırıq segiz adam sıya ma?

—Sıyadı, quda shaqırıq bolsa!

—He-e, onda durısın aytqan eken-aw, men ójetlesip júrmen…

** *

—Uyalı telefonnıń ústinen arız etejaqpan.

—Kimge?

—Baslıǵına.

—He?

—Haw, sóylesip atırsań óship qala beredi, óship qala beredi. Abısın menen bir saat sóyleskenniń ózinde úsh ret óshti.

—Jaz! Men-ám qol qoyaman!

** *

—Jıltır, qımbat kóyleklerdi basqa ellerde tek saxnaǵa kiyedi eken-ǵo.

—Olardıń abısını joq tá!

* * *

—Qońsı qatın menen urısıp qaldım, lágen tókkenniń ústinde?

—Juldıń ba?

—Yaq. Biraq awzıma kelgenin qaytarmadım.

—I-iy, julsań boladı-ǵo!

—Jaqında gilem juwaman. Sonda sóylep kórsin, julmaq túwe pıt-shıtın shıǵaraman!

URÍSQANDA

—Adamlar meni biyhaya deytuǵın qusaydı, sırtımnan. Men sirá kisi menen urısıp bilmeymen.

—Onıń nesin jasırasań, betińe shıǵıp tur-ǵo!

—Neǵıldediń?! Há, jáhándi qurtqan sallaqı seniń! Zuhra-a! Qayaqtasań, jer jutqır! Maǵan ana pol juwǵısh tayaqtı ákelip ber!

KÚYEWIN MAQTAǴANDA

—Biziń úydegi so-onday duwpiyaz, kóyleginiń jaǵası pıshaqtıń qırınday bolmasa kiymeydi. Tufliyin aq oramal menen sıpırıp kóredi. Aynımaǵan meniń ózim!

—Biziń kisi qazan-tabaqtıń piri! Pisirgen tamaǵın jep toymaysań! Meni asxana betke jaqınlatpaydı — júzińe awqattıń puwı uradı deydi.

—Biziń shabaz bala baqqanda aldına adam salmaydı! Áytewir ózim jeti bala tuwıp, birewin túnde turıp tosıp kórgenim joq.

Ózi tosadı, ózi uyqılatadı. Aǵam menen ekewiniń topıraǵı bir jerden alınǵan.

KÚYEWIN JAMANLAǴANDA

—Usı qudaydan tapqırǵa tiygeli etim ketip súyegime taqaldı. Kúnde iship keledi. Esikten dúziw kirip kelgen kúni joq. Araq zawıtqa ot berip jiberer edim, qáyerde ekenin bileǵoysam!

—Biziń sobılıqtıń jeti jini meniń tórkinim. Úybetten kelip bir tuwısqanım nan awız tiyse jeti kún urıs shıǵaradı.

— «Sen similtirge qatın bolıp otırǵan men. Bolmasa eki dizeńdi qushaqlap taq óteseń» desem úndemeydi. Biledi óziniń shamasın!

HAYAL MENEN QALAY OŃÍSÍWǴA BOLADÍ?

Ol qızıp ketken waqıtta sen pásińe qaytasań. Abısınların jamanlap atırǵanda qosılıp jamanlaysań. Tórkin betinde shaqırıq bolsa mol-molaqay jazılasań. Izińe adam ertip kele bermeyseń.

Aylıǵıńnan pıstırmalap qalmaysań.

erkekler

—Erkekler kimge usaydı?

—Túyetawıqtıń shójesine.

—Nege?

—Jıǵılsa ózi tura almaydı.

** *

—Erkek qudaydan keyin kimnen qorqadı?

—Hayalınan.

** *

—Erkekke jaǵımsız nárse ne?

—Qáyin jurttaǵı shaqırıq.

** *

—Erkek qay waqta quwanadı?

—Ayaq astınan otırıspa tabılsa.

—Qay waqta qapa boladı?

—Tost túwesilip qalsa.

** *

—Erkektiń wádesi qanday?

—Bir maydanlıq.

—Nege?

—Azanda sóz berip, tústen keyin buzıp qoyadı.

** *

—Erkek ósek quwalay ma?

—Quwalaydı. Lekin, hayallarǵa jete almaydı.

** *

—Erkek balasına qáytip aybat shegedi?

—«Apańa aytıp beremen» dep.

ERKEKTI XOSHAMETLEYTUǴÍN MAQALLAR

Esersoq bolmay er bolmas.

Erkek tananıń bası artıq.

Tóbeleste tentek jeńedi.

Baqırawıq túyeniń barı jaqsı.

Bay ǵayratlı bolsa qatın uyatlı boladı.

HAYALǴA ǴÁREZLI QÍLÍP QOYǴAN MAQALLAR

Erkektiń atın qatın shıǵaradı.

Erkekti er etetuǵın da qatın, jer etetuǵın da qatın.

At aylanıp qazıǵın (hayalın) tabadı.

Hayal awzıńa shóp ólshep aladı.

Balań jaqsı bolǵansha, keliniń musılman bolsın.

ERKEK PENEN QALAY OŃÍSÍWǴA

BOLADÍ?

Atqan adımın qadaǵalap barasań.

«Saǵan tiyemen dep baxtım ashılmadı» degen gápti tez-tez esine salıp turasań.

Iship kelgen kúni tamıńa kirip jatıp qalasań, shayın ózi demlep ishse ishkeni, ishpese ash jatadı.

Keńsesine barıp qolına tiyetuǵın aylıǵın bilip alasań. Qazan-tabaqtan basqa úy jumısların moynına qoyasań. Urıssa «jaydı atıma ótkerip alaman, qańǵırıp dalada qala-

sań» deyseń. Yurist tanıslarıń bolsa buyaǵın da oylasıp qoyasań.

drabbller

BIZIŃ ÚYDEGI SÍLBÍR

Sápiwranıń kúndegi áńgimesi «biziń úydegi sılbır»dan baslanadı. Bismillası sol. Hayallar onı tıńlap, ya kúyinip aytıp atırǵanın, ya súyinip aytıp atırǵanın túsinbeydi.

—Mańlayıma ayamay-ashımay usı sılbırdı jazǵan-ǵo. Ózliginen ish kiyimin satıp alıp kiye almaydı. Baladay, men ápersem kiyedi, ápermesem jalańput júriwge qayıl.

—Qoyshı, qapıltpay!

—Haw, awa deymen! Basına telpek kiygen menen bári erkek bola bermeydi eken-ǵo...

—Azanda bazardan soyıslıq ákeldim. Áke-shesheme quran shıǵartayın dep niyet etip edim. Kelsem, biziń úydegi sılbır ele uyqılap atır.

—Ózin nege jibermediń bazarǵa!

—Haw, kók túynek satıp ala almaytuǵın sılbırǵa, soyıslıqtı

isenip bola ma? Erkek súmek qıstırǵannıń bári erkek bola

bermeydi eken-ǵo...

—Keshe iyis shıǵarayın dep qarasam, úyde bir shılım un qalmaptı. Úydegi sılbırdı jibersem, dúkan ashıq emes dep kelip tur.

—Kúyip ketken shıǵarsań?

—Kúymek túwe part boldım! Úyden jótelip kirip-shıqqan menen erkek bola bermeydi eken-ǵo...

Bir kúni ol hayallardıń birine jılap qońıraw etti.

—Biziń úydegi sılbır.. hi-hi...

—He, ne boldı sılbırıńa?

—Birew menen júredi eken.

21.07.2017-j.

MÚSÁPIR

Jigit ishten ruwxı túsińkirep, anıǵıraǵı, albırańqırap shıqtı. Qatar tekshelerden tez-tez júrip tústi de mashinaǵa keldi. Esikke endi qol soza bergeni, tórt qapı birden shırt etip ja-

Olar barmaq búgip jeter jerdegi tamır-tanıslarınıń qızların birme-bir «elekten» ótkerdi, lekin, bári «kepek» bola berdi, maǵızı barı shıqpadı.

—Usı zamanda durıslı nashardıń ózi qalmaǵan, — dedi kempir gúrsinip. — Balam biyshara sóytip júrip dus kelgen bir shúyke basqa tap boladı dá!

Farrı otırıp-otırıp, mırs-mırs kúldi.

—He, nege kúleseń? — dedi kempir qabaq shıtıp. — Ya qáte me meniń aytıp otırǵanım?

—Durıs-ǵo, — dedi ǵarrı murtınan kúliwinshe. — Anam biyshara esime túsip ketti. Maǵan qız tańlaǵanda da ákeme sóydep atırǵanın esitip edim.

30.06.2017-j.

QORQÍNÍSH

—Qurdas, óziń kelip biziń hayaldı aqıllandırmasań, hesh aytqandı tıńlamaydı, — dedi jigit jorasınıń hayalına telefonnan shaǵınıp. — Hámleni aldırıp taslayman deyberedi. Bes emes, on emes, jalǵız ǵana perzentimiz bar ózi.

—Sen ruqsat qılma! — dedi qurdası.

—Qulaq aspaydı. «Meni ańlıp otırsań ba, sen jumısqa ketkende aldırıp taslayman» deydi.

—Yaqshı, sońıraq barıp sóylesemen ol qatın menen.

Túste kelse qurdası menen usı temada sóylesip otırǵanınıń ústinen shıqtı.

—Yaq, qoy, basımdı awırtpa! — dep atır hayal sádderdey qaǵıp.

—Aldırıp taslayman!

—Haw, nege aldırasań, qatın? Ul tuwsań balańa qosshı boladı, qız tuwsań qıdırıp barar jeriń.

—Qorqaman! Túsineseń be, qorqaman!

—Qoyshı! Nesine qorqasań? Tolǵaqtan ólip atırǵan qatın bar

ma?!

—Tolǵaqtan qorqıp atırǵanım joq.

—Endi ne?

—Ákesine usap qalama deymen.

—Nesi bar usasa!