Muratbay Nizanov Tanlamali shigarmalar_roman_gurrinler_drabller

GÚRRIŃLER

OTÍZ MÍŃ BIRINSHI OPERACIYA

Biytaptıń awhalı júdá awır edi. Qarın boslıǵındaǵı qattı awırıwdan kózlerin qattı jumıp, qasların shımırıp, misli dem

alısı toqtap qalǵanǵa uqsap keter edi. Sondayda peshanasınan muzday ter quyıladı. Doktorlardıń soraǵanlarına juwap beriwge shaması kelmey qaladı. Sawallardı durıslap qabıl ete almaydı da.

Professor Naǵmet Sadullaev endoskoptıń juwmaqların jáne bir márte kózden ótkerip, aqırǵı sheshimge keldi. Tezden operaciya islew kerek. Keshiktirilgen hár bir minut nawqasqa qımbatqa túsiwi múmkin.

Ol assistenti menen birge biytaptıń janına keldi. Bul waqta biytap shanshıwdıń tásiri menen biraz tınıshlanǵan edi.

—Qalaysız? — dedi professor orınlıqtı nawqas jatırǵan krovattıń janına jaqın qoyıp otırıp.

—Jaman emes, — dedi nawqas.

—Jaman bolmawı kerek, — dep kúlimsirep qoydı professor. Ol bunıń menen az da bolsa nawqastıń kewlin tınıshlandırǵanday boldı.

—Bala-shaǵadan bar ma? — dedi soń.

Jası eliwlerge barıp qalǵan adam ushın bul sawal ersilew kóriner edi, lekin, biytap ózine berilgen bul sawalǵa tańlanbadı.

—Bar, dedi áste ǵana.

—Perzentlerden neshew?

—Úshew.

—Jaqsı eken, — dedi professor nawqastıń tamır urıwın kórip turǵan qolın qattıraq qısıp. — Mende de úshew... neshewi ul, neshewi qız?

—Úshewi de ul.

—Úy-jaylı bolǵan ba?

—Yaq, ele jas.

—Áne, kórdiń be, sen endi perzentleriń ushın jasawıń kerek.

—Keshirersiz, doktor, siziń perzentlerińizdiń neshewi ul, neshewi qız?

Doktor biytaptan bul sawaldı kútpegen edi. Iynin kóterip, tereń dem aldı.

—Úshewi de qız, — dedi birazdan keyin. — Hámmesi de úyjaylı bolıp ketken. Kempir ekewmiz qalǵanbız úyde.

Soń awır qozǵalıp, ornınan turdı. Doktordıń bergen juwabı da, ornınan awır qozǵalıwı da, biytapqa bir qıylı tásir etti. Orınsız bergen sawalına ózin qolaysız seze basladı.

—Operaciya islewimiz kerek, — dedi professor nawqastıń

kózine tik qarap. Soń assistentke júz burdı. — Usı búgin-aq! Tezden operaciyaǵa tayarlań.

Naǵmet Sadullaev palatanı tárk etti. Bosaǵan orınlıqqa assistent diz búkti.

—Hayalıńız yaki balalarıńız usı jerde me? — dedi biytapqa.

—Yaq, — dedi biytap.

—Shaqırta alasız ba?

—Ne ushın?

—Operaciyaǵa ırazılıq alıwımız kerek.

—Írazılıqtı ózim beremen, — dedi biytap isenimli túrde.

—Olar búgin jetip kele almaydı, awıl alıs.

Assistent saatına qaradı.

—On eki bolıptı. Saat úshke operaciya. Házir medsestralarǵa tártip beremen. Operaciyaǵa tayarlaydı.

—Operaciyanı kim isleydi?

—Professordıń ózi.

Biytap únsiz qaldı.

—Basqa doktor joq pa? — dedi assistent turıp baratırǵanda. Assistent irkilip qaldı.

—Nege onday deysiz?

—Máselen dá…

—Doktorlar kóp, lekin, bunday qıstawlı hám awır operaciyanı professordıń ózi islegeni maqul.

—Eger men ırazı bolmasam she?

—Nege?! — Assistent hayran bolıp qaldı. — Operaciyaǵa ırazı emessiz be?

—Professordıń operaciya islewine ırazı emespen!

—Túsinbedim. Basqalar «professordıń ózi islesin» dep ótinish etedi. Al, siz…

—Olay bolsa, usı retki operaciyańızdı assistentińizge beriwińizdi ótinish etemen.

—Nege?!

—Shákirtińizdi sınap kóriń!

— Bir bet qaǵaz? — dedi professor direktordıń stolına qolın sozıp. Direktor bir bet aq qaǵaz usındı.

Doktor oǵan sıtırlatıp eki qatar sóz jazdı da, aldına qoydı. Bul, jumıstan bosaw haqqında arza edi. Sóytti de, áste ornınan turdı.

—Nege bunday etip atırsız? — Direktor professor menen qosıla tikeydi.

—Men bir waqıtları óz aldıma shárt qoyǵan edim, qashandúr maǵan isenimsizlik bildirilse, sol kúni jumıstan ketiwim kerek, dep. Búgin mine sol kútken kún keldi. Jaqsı qalıń!

—Toqtań, ustaz! — Direktor shaqqanlıq penen professordıń qolın tuttı. — Meni keshiriń. Sizge isenimsizlik bildiriwge haqım joq.

Ol usını ayttı da, qolındaǵı arzanı bir neshe bóleklerge bólip jırtıp, taslandı salınatuǵın tor shelekke tasladı.

Professor jaqsı ya jaman demedi. Shıǵıp ketti. Direktor ishki telefonnan assistentke tawladı.

—Biytaptı tezden operaciyaǵa tayarlań. Oǵan aytıń, operaciyanı direktordıń ózi isleydi deń.

Sanawlı minutlardan keyin operaciya baslandı. Biytaptıń awırıw zonası ashılǵannan keyin endoskopta kóringen ishekten basqa, ekinshi ishekten de qan kete baslaǵanı málim boldı. Onıń ústine soqır ishegi de jarılıp ketken, organizm záhárleniw procesin bastan keshirip atırǵan edi.

Operaciya naq tórt saat dawam etti.

Nátiyje kútilgennen de aǵla boldı. Biytaptıń ómirine tuwıp turǵan qáweter izde qaldı.

Úsh kúnnen keyin biytap palatada, soń koridor boylap júre basladı. Eki hápteden keyin tolıq sawalıp, qaytıwǵa ruqsat berildi.

—Direktor ózinde me? — dedi ol kesellik tariyxınan kóshirme usınǵan assistentke. — Operaciya ushın raxmet aytpaqshı edim.

—Direktor bir háptelik seminarǵa ketti. Lekin, operaciya ushın raxmetti professorǵa aytıwıńız múmkin, — dedi assistent.

—Maǵan kim operaciya isledi?

—Professor.

—Aqırı… siz maǵan direktor operaciya etedi degen edińiz?!

—Siziń kewlińiz qáterjam bolıwı ushın solay dewime tuwra

keldi.

Biytap qolına berilgen kóshirmeni qaltasına salıwdı da umıtıp, ar-sar bolıp turıp qaldı.

—Keshirersiz, eger sır bolmasa, — dedi assistent pursattan paydalanıp. — Nege siz professordıń operaciyasına qarsı boldı-

ńız?

—Meniń ornımda bolǵanıńızda siz de sóyter edińiz. — Biytap

bir zaman únsiz qaldı. — Esińizde me, «bala-shaǵadan bar ma?»

— dep soradı. Ol meni tanıǵan edi. Meni úy-jaylı boldı ma eken dep, biliwge qızıqtı. Soń oǵan perzentleriniń neshewi ul, neshewi qız ekenligi haqqında bergen sawalım, onıń júregindegi qara qotır bolǵan jarasın qaytadan qanatıp jiberdi. Professor «úshewi de qız» dep juwap berdi. Lekin, onıń ul perzenti bar edi. Eń tuńǵısh perzenti ul edi. Bunnan jigirma jıl aldın onıń sol tuńǵısh perzentin jigirma eki jasar waqtında men jawızlıq penen óltirgen edim.

Sud zalında oǵan sóz berildi: Ótken aqsham men ulımdı túsimde kórdim, — dedi ol. — Sonda balam maǵan úmitli kózleri menen telmirip, «aǵa, meni óltireyin dep atırǵanda siz qayda edińiz?» dep soradı. Men uyqıda jatırsam da óksikten kókiregim tıǵılıp, tilim sóylewge kelmedi. Aqırı, óz perzentine qalqan bola almaǵan áke — áke me? Meniń moynımda ulımnıń perzentlik haqı qalıp baratır! Eger nızam kótergende edi, men bul qan isher jınayatshını tikkeley usı jerde atıp óltirgen bolar edim… Átteń! Átteń! Endi meyli, qolıńızdaǵı kitabıńızǵa júginip, ózlerińiz jaza tayınlay beriń.

Maǵan ómirlikke qamaq jazası berildi. Biraq, ol keyinirek on eki jıl menen almastırıldı. Bunnan onıń xabarı joq edi.

Táǵdir meni jigirma jıldan keyin quralsız tutqınday etip onıń aldına alıp keldi. Men operaciya stolınan shıqpay qalǵa-

nımda da, oǵan hesh qanday nızam shara kórmes edi. Ol erkine berilgen, nızam kóteretuǵın múmkinshilikten de paydalanbaptı.

Nawqas moynı tómen salınǵan halda esikke betledi.

Assistent bul qısqa áńgimeden birazǵa deyin ózine kele almadı. Professordıń olay ete almaslıǵın, kásibi aldında bergen

antına muwapıq hátte dushpanın da emlep ayaqqa turǵızıwǵa minnetli ekenin aytıw qıyalı tiliniń ushında qaldı.

Bul waqıtları biytap koridordan shıǵıp ketken edi.

22.10.2017-j

«BIR GÚZE ALTÍN TAPTÍM»

Tóp tirajlı gazetalardıń birinde usınday at penen meniń maqalam járiyalandı. Írasın aytqanda bul temanı men qoymadım. Jurnalist penen sáwbetlesip otırıp «jańa shıǵarmamdı jazıp tamamlaǵan túni, bir gúze altın tapqanday quwanıp ketemen» dep edim. Sol gápimdi ol tema qılıp alaǵoyıptı.

—Bul qolaysız emes pe? — dedim meniń razıshılıǵımdı alıwǵa kelgen jurnalist qızǵa.

—Nege qolaysız? Redakciyadaǵılardıń bári temasın kóriwden quwanıp ketti, — dedi ol. — Hátte redaktorımız sáwbetti járiyalamastan aldın maqala haqqında anons beremiz, adamlar

gazetamızdıń kelesi sanın tún sanap kútip júredi, — dedi. «Usı sáwbetten keyin gazetanıń tirajı keminde mıń nusqaǵa artadı» dedi juwaplı xatker. Solardıń maqtawınan ilhamlanıp, aldıńızǵa qustay ushıp keldim.

sháwkildep júrgen jurnalist qızdı ayadım. Redaktorı menen juwaplı xatkeriniń de boljawları jalǵan shıqpasa bolar edi.

Eki túnnen keyin, endi uyqıǵa jatayın dep atırsam telefon shır-r ete qaldı. Quwanıp kettim.

—Ózińbiseń? — dedi awıldaǵı ózimnen úlken aǵam.

—Assalawma aleykum. Ózimmen, aǵa!

—Bayaǵı Jollı ólip qaldı ya? — dedi ol.

—Awa, bes-altı ay boldı.

—Keyin kúshik-púshik alıp saqlamaǵan shıǵarsań?

—Yaq.

—Endi saǵan iyt kerek boladı. — Altın tawıp alǵanıńdı gazette oqıǵannan keyin qalanıń gázzapları úyińdi ańlıydı. Talay ayttım, iytsiz bolma, dep.

—Kim ayttı meni altın tawıp aldı dep?

—Óziń gazette jazǵansań ǵo, bir gúze altın taptım dep. Hámmeniń awzında sol gáp.

—Túsinbegen ǵoy, onday emes...

—Gápimdi bólmey tur, mınańqara, Házir qıstıń túni, kúshik taba almaysań, mal-ám, qoy-janlıq-ám báhárde tuwadı. Iyt te haywannıń tuqımı. Oǵan deyin sen bılay et, bazardan bir ǵaz satıp al. Ǵaz júdá setemshil boladı. Biysáwbet adam jaqınlap ketse, dárhál ǵańqıldap belgi beredi. Taǵı bir óziń shıǵıp júrme sırtqa, qasıńa kelindi, ya ballardı ertip shıq. Kelgen adam jaraqsız kelmeydi.

—Aǵa, men altın tawıp alǵanım joq...

—Qoy, men saǵan dushpanman ba? Tawıp alsań ala ǵo! Xojalıǵıńdı kóterip al. Jazǵa shıqsań, jayıńa bir zal, bir dáliz qos.

Men sennen qarız sorayın dep atırǵanım joq. Tek saq bol dep atırman.

—Yaqshı, saq bolaman, — dep zorǵa trubkanı japtım.

Sol túni túni menen túsime urılar enip shıqtı. Bir waqta áynekti sabalap atırǵan sesten shorshıp oyandım. Aǵamnıń «bir óziń shıqpa» degeni esime túsip, sál tıń tıńlap edim, qudayǵa shúkir, urılar emes, burshaq jawıp atır eten.

Erteńine taǵı bir qońıraw boldı.

—Tanıdıń ba? — dedi qarlıqqan bir erkek dawıs.

—Yaq, tanımadım.

—Tuwrı ǵo, tanımaysań. «Altınnıń ústinde uyqılaǵan tıshqan pıshıqqa aybat shegedi» dep edi bayaǵıda ákem.

—Sol ákeń bar ma házir?

—Deniń saw ma? Usı waqqa deyin ákemdi qaqlap qoyaman ba?! Ózim jetpiske keleyin dep turman.

—Kimseń endi, ayt, tanımay turman.

—Instituttı birge pitkerdik-ǵo, sırttan. Sen armiyadan kelip, qaytadan úshinshi kurstan basladıń, men tórtinshige óte almay, úshinshi kurstı qaytadan oqıdım. Esińde me, Sadulla qosıq muǵallim, maǵan «garzovoy» deytuǵın edi ǵo, qosıq ayttırıp kórip.

—He-e, Qoshqarbayman dese!

—Tanıdıń ba áytewir...

—Al, ne gáp, pitirgenimizge qırq jıl boldı, neǵıp meni eslep qaldıń, telefonımdı qaydan tawıp alaǵoydıń?

—Buyaǵı kóp gáp, onı aytıp waqtıńdı almayın. Seni izlegendegi maqsetim genjetay balamnıń úylengenine eki jıl bolıp edi, qolım keltelik etip toyın bere almay júrmen. Soǵan bir jetisegiz million som qarız berip tursań. Taba tura tóley beremen. Toy ózin-ózi jawıp, awısa ketse júdá bárekella, onda keshiktirmey qutılaǵoyaman.

—Aytqanıń bóten emes jora, biraq, sol jeti-segiz million qayaqta?

—Áy, sen-ám, «Kózli de jılaydı, kózsiz de jılaydı» degen. Biziń awılda duw-duw gáp. «Jorań bir gúze altın tawıp alıptı» dep meni qutlıqlaydı. Sol altınıńnan qosıwıs emes, bir uwıs berseń de jetip atır. Ózim pullap alaman. Neshe somǵa satqanımdı jasırmay aytaman ózińe.

Oǵan maqaladaǵı gáp obrazlı aytılǵanın, ol altın emes

— shıǵarma ekenligin qansha maydalap túsindirsem de inanbadı. Aqırı, «sendey dostı ılaydan soǵıp alǵanım jaqsı» dep telefonın óshirdi.

Bunnan keyin Babanazar degen tis texnik joramız bir ayda tawıp beriw shárti menen úsh júz gramm altın soradı. Oǵan da «bere almadım». Qayıpbergen degen uzaǵıraq jiyenimiz bar edi, balasınıń kontrakt pulın tóley almay atır eken, «ózim sorasam bermeydi» dep qartayǵan apamızǵa soratıptı. Ol bayǵustıń-ám qulaǵı tas qamal bolǵan eken, tamaǵım jırtılǵansha baqırıp zorǵa túsindirdim. Írasın aytsam, apamız túsingen joq, Qayıpbergenge qarata «áy, balam-áy, xanalas bolmaǵannan keyin gápiń óte me?» dep telefonın balasına qaytıp berdi.

Hayranman, adamlar temasın oqıwdan háwlirip kete me, nege maqalanıń ishin oqımaydı eken?

Jurnalist qızǵa qońıraw ettim.

—Sorama aǵa! — dep ol da jarılıp qoya berdi. — Bir kisi qońıraw etip «sensaciya dep qıyalıńızǵa ne kelse sonı jaza beresiz be?» dep aytpaǵan gápi joq. «Bir gúze altındı Xiywanıń dógeregin qazıp tawıp almasa, biziń bul dógerekte onday bay bolmaǵan» — deydi.

—Adamlar ózi temasın kórip, ishin oqımay qoyaǵoyama deymen!

—dedim onıń kewlin almaqshı bolıp.

—Ya-aq, aǵa, adamlarda gina joq, — dedi ol. Korrektorımız sol

kúni bir toydan shıǵıp kelip «jańa shıǵarmamdı jazıp bolǵan kúni bir gúze altın tawıp alıp, quwanıp kettim» dep jiberipti. Sáwbettiń sońǵı jaǵında bolsa «altın» haqqında ulıwma basqa gáp joq edi.

Jurnalist qızdan qısınǵanımnan, ne juwap aytarımdı bil-

mey qaldım. Sebebi, men de sáwbettiń tek temasın oqıp qoyaǵoyıp edim.

22.12.2017-j

AYTPAY JÚRGEN ÓTIRIGIM BE?

Maǵan birinshi klassta partada qáytip otırıwdı, ruchkanı qáytip uslawdı muǵallim úyretti. Muǵallimniń aytqanın buljıtpay orınladım. Yarım jıldan keyin «Álipbe» bayramı boldı.

—Saǵan hárip tanıwdı kim úyretti? — dedi «Álipbe» muǵalimmi.

—Ájaǵam, — dedim men.

Muǵállim shorshıp tústi.

— Hámme ata-analar jıynalıp, bayram ótip atırǵan waqıtta óydeme, maǵan hámme háriplerdi «Álipbe muǵallimi úyretti» de. Yaqshı ma?!

Sóydep ayttım. Negizinde men mektepke úydegi ájaǵam, ájapamlardan hámme háriplerdi úyrenip, hátte «aǵa, apa» dep jaza alatuǵın bolıp barıp edim. Biraq, onı aytıwǵa bolmaydı eken.

Altınshı klass waqtımda mektepte quslar bayramı ótetuǵın boldı. Maǵan ópepek haqqında aytasań dedi. «Biziń awılǵa ópepek erte báhárde keledi, men onı birinshi márte jeti jasımda kórdim. Onıń basında tajı bar, qanatı qızıl ala, hámme quslardan burın keledi» dep baslanatuǵın edi sózi.

—Muǵallim, men ópepekti kórgenim joq ǵo, — dedim men.

—Nege? — dedi muǵallim tańlanıp.

—Qalaǵa ópepek kelmeydi.

—Sen házir qalanıń balası emes, awıldıń balası bolıp sóy-

leyseń.

Awıldıń balası bolıp sóyledim. Kórmesem de ópepekti kórgennen beter etip táriyipledim. Sózin muǵallim jazıp berdi.

Mektepti pitkerip atırǵan waqtımda maǵan attestat alıwshılar atınan shıǵıp sóylewdi tapsırdı.

—Bilim bergen mektebime, ustazlarıma hám mektep direktorı Pálenshe Tólensheevqa tereń minnetdarshılıq bildiremen, — dep aytasań dedi klass basshımız.

—Haw, direktorǵa ne dep aytaman, ol jaqında kelgen joq pa?

—Sonıń ushın aytıp ótpeseń bolmaydı. Ol úlken lawazımnan bosap, jaqında bizge keldi. Qapa bolıp júr, kewli kóterilip qalsın.

Tanımasam da tereń minnetdarshılıq bildirip, direktordıń kewlin kóterdim.

Institutta jańa birinshi kurs bolıp, oqıw baslap atır edik, dekan shaqırttı.

—Sen kurslaslarıńnıń arasında estiyarlılaw kórineseń, instituttıń gazetine baslama kóterip maqala jazıp ber, — dedi ol.

—Ne dep baslama kóteremen?

—Biz ázeliy diyqannıń balasımız...

qan balasımız. Sonlıqtan, xalqımızdıń ırısqı-nesiybesi bol-

ǵan ǵawasha tárbiyasına nál kógerip shıqqannan baslap belsene qatnasamız hám gúzgi jıyın-terimde hasıldı jawın-shashınǵa qaldırmay jıynap alamız. Studentlik — biziń aq altın dáwiri-

miz» dep jazasań.

Ádebiyat muǵallimi aytıp turdı, men jazıp turdım. Eki kún-

nen keyin gazetada kórpeshedey maqalam jarq ete qaldı. Hámme balalar meni báledey kórdi, lekin muǵallimler hám dekan marapatlap, arqamnan qaqtı. Sebep penen rektor da tanıdı meni.