Kishkene Shahzada

Demek, juwmaǵı bes júz bir million altı júz jigirma eki mıń jeti júz otız bir.

–Bes júz million – ne?

–Á-á... Sen ele tursań ba? Bes júz million...

ne ekenin de bilmey qaldım-aw... Jumıstan basım qattı! Men saldamanlı adamman, qısır gápke waqtım joq! Ekige besti qosamız – jeti boladı.

– Ne bes júz million boldı? – dep qaytalap soradı Kishkene shahzada: ol eger birewden bir nárse tuwralı sorasa, qashan juwap almaǵansha tınshımas edi.

Isbilermen adam basın kóterdi.

61

–Men bul planetada eliw tórt jıldan beri jasayman, usı dáwir ishinde basqalar úsh márte esapsanaǵıma kesent berdi. Birinshi ret, jigirma eki jıl burın, álleqaydan saratanqońız ushıp keldi. Ol sonday etip shırıldadı, men esap-sanaǵımda tórt qáte jiberdim. Ekinshi márte on bir jıl burın ayaqqolımdı alalmay qaldım – revmatizmim bar. Bul bárha otırıp jumıs islegenniń kesiri. Ayaq jazıp júriwge mursa joq. Men saldamanlı adamman.

Úshinshi márte... sen kelip tursań! Solay etip, bes júz million...

–Neniń millionları?

Isbilermen adam, eger juwap bermese, mına bala izinen qalmaytuǵının túsindi.

–Bes júz million sonday kishkentay zatlar–olar- dı geyde hawada kóriwge boladı.

–He shıbınlar ma?

–Yaq, kishkentay, jıltıraq zatlar.

–Hárreler me?

–Yaq dep atırman ǵo. Júdá kishkentay, altınday

zatlar, hárqanday jalqaw adam olardı kórse, qáytip paydalansam eken-áy, dep, qıyalları ılaǵıp ketedi. Al, men saldamanlı adamman. Meniń qıyal súriwge waqtım joq.

–He, juldızlar ma?

–Awa-awa. Juldızlar.

62

–Bes júz million juldızlar? Sen olardı ne qıla-

sań?

–Bes júz bir million altı júz jigirma eki mıń

jeti júz otız bir. Men saldamanlı adamman, men anıqlıqtı súyemen.

–Solay etip, sen bul juldızlardı ne qılajaqsań?

–Ne qılajaqpan?

–Awa.

–Heshteńe de qılmayman. Men olarǵa iyelik

etemen.

–Juldızlar seniń iyeligińde me?

–Awa.

–Biraq, men bir patshanı kórdim, ol da...

–Patshalar hesh nársege iyelik etpeydi. Olar

tek húkim súredi. Bul pútkilley basqa nárse.

–Saǵan bunsha juldızlarǵa iyelik etiwdiń ne keregi bar?

–Bay bolıw ushın.

–Bay bolıw ne ushın kerek?

–Eger birewler jańa juldızlardı ashsa, sol

juldızlardı satıp alıw ushın.

«Bul da ana máskúnemdey bolıp pikirleydi eken», –dep oyınan keshirdi Kishkene shahzada.

Jáne-taǵı onı sorawǵa tuttı:

–Juldızlardı qalay iyelew múmkin?

–Juldızlar kimdiki?–dep dońırayıp soradı isbi-

lermen.

63

–Bilmeymen. Heshkimdiki emes.

–Demek, olar meniki, sebebi, men birinshi

bolıp olardı menshiklestiriwdi oyladım.

–Usı jetkilikli me?

–Álbette. Eger sen almaz tawıp alsań, onıń

iyesi shıqpasa, demek, ol seniki boladı. Sen bir atawdıń ústinen shıqsań, onıń iyesi bolmasa–ol seniki boladı. Eger seniń basıńa qanday da bir ideya kelse, sen oǵan patent alsań–ol seniki.

Meniń juldızlarǵa iyelik etiwge huqıqım sol, maǵan deyin heshkim olardı menshiklestiriwdi qıyalına keltirmegen.

–Bul aytqanıń durıs,–dedi Kishkene shahzada.

–Al, endi, sen olardı ne qılasań?

–Men olarǵa iyelik etemen,–dedi isbilermen.

–Olardı sanap turaman, qayta sanaq ótkeremen.

Bul júdá qıyın. Biraq men saldamanlı adamman.

Biraq Kishkene shahzada bul juwapqa qanaatlanbadı.

–Eger meniń jipek oramalım bolsa, men onı moynıma baylap júremen,–dedi ol.–Eger meniń gúlim bolsa, men onı úzip, ózim menen birge alıp ketemen. Sen juldızlardı óziń menen birge alıp kete almaysań ǵoy!

–Yaq, biraq, men olardı bankke qoya alaman.

–Qalayınsha?

64

–Bılayınsha: qaǵazǵa neshe juldızım bar ekenin jazaman. Sol qaǵazdı qutıǵa salaman hám onı qulıplayman.

–Bolǵanı ma?

–Usı jeterli.

«Tamasha!–dep oyladı Kishkene shahzada.–Bul bir shayırana talap eken. Biraq, bul aytarlıqtay saldamanlı is emes».

Ne saldamanlı, ne saldamanlı emes–bunı Kishkene shahzada ózinshe túsiner, onıń túsinigi úlkenlerdiń túsiniginen alıs edi.

– Meniń gúlim bar,–dedi ol,–men hár kúni azanda onı suwǵaraman. Meniń úsh vulkanım bar, men hár háptede olardı tazalayman. Úshewin de tazalayman, hátte, sónip qalǵanın da. Ne bolıp qaların kim biledi. Meniń vulkanlarıma da, meniń gúlime de meniń iyeligimde bolıw paydalı. Al, juldızlarǵa seniń iyeligińde bolıwdan heshqanday payda joq...

Isbilermen bir nárse aytajaq bolıp, awzın jasqap atır edi, biraq aytarǵa sóz tabalmadı. Kishkene shahzada bolsa arı qaray jolın dawam etti.

«Áy, haqıyqatında da úlkenler túsinip bolmaytuǵın adamlar»,–dep sadalıq penen oylap qoydı ol jol ústinde.

XIV

Besinshi planeta júdá qızıq edi. Ol barlıǵınan kishi bolıp shıqtı. Oǵan tek shıraq hám shıraqshı jayǵasqan edi. Kishkene shahzada bul qurtaqanday, aspannıń tórinde zorǵa kórinetuǵın, ya úyler joq, ya adamlar joq planetada shıraq penen shıraqshınıń ne ushın zárúrligin túsine almadı.

Biraq ol bılayınsha oyladı.

«Bálkim, bul adamnıń talabı ersi shıǵar. Biraq patsha, dańqparaz, isbilermen hám máskúnemdikindey ersi emes. Onıń jumısında qanday da bir máni bar. Ol óziniń shıraǵın jaqqan waqıtta – taǵı bir juldız tuwılǵanday yaki gúl kógergendey boladı. Al ol shıraǵın sóndirgen waqıtta – juldız yaki gúl uyqıǵa ketkendey boladı. Jaqsı talap. Bul haqıyqatında da paydalı, sebebi bul – shıraylı ámel.

Ol bul planeta menen teńlesip, shıraqshıǵa izzet penen tájim etti.

–Qayırlı kún,–dedi ol.–Nege sen házir shıra-

ǵıńdı sóndirdiń?

–Kelisim sonday, – dep juwap berdi shıraqshı.

–Qayırlı kún.

–Qanday kelisim?

66

–Shıraqtı sóndiriwge. Qayırlı kesh.

Ol jáne shıraqtı jaqtı.

–Nege onı jáne jaqtıń?

–Kelisim sonday, – dep qaytaladı shıraqshı.

– Túsinbeymen,– dep moyınladı Kishkene shahzada.

–Túsinbestey heshteńe joq, – dedi shıraqshı.

–Kelisim – bul kelisim. Qayırlı kún.

Hám shıraqtı sóndirdi.

Bunnan soń ol qızıl shaqmaq oramalı menen mańlayındaǵı terdi súrtip, ayttı:

–Meniń talabım ańsat emes. Bir waqları bunıń mánisi bar edi. Men azanda shıraqtı sóndirip, keshte qaytadan jaǵar edim. Kúndiz demimdi alatuǵın edim, túnde uyqılaytuǵın edim...

–Sońınan kelisim ózgerdi me?

–Kelisim ózgermedi, – dep juwap berdi shı-

raqshı. – Másele sonda bolıp tur! Meniń planetam jıldan-jılǵa tezirek aynalıp atır, al, kelisim burınǵısınsha qaldı.

–Endi ne qılıw kerek? – dep soradı Kishkene shahzada.

–Bul mınaday boldı. Planeta minutına bir

márte óz kósherinde aynaladı hám meniń dem alıwǵa bir sekund ta waqtım joq. Hár minutta shıraqtı óshiremen hám qaytadan jaǵaman.

67

–Áne tamasha! Demek, seniń kúniń tek bir minut dawam etedi eken ǵoy!

–Bunıń hesh tamashası joq, – dep qarsılıq bil-

dirdi shıraqshı. – Mine, seniń menen bir aydan beri sóylesip atırmız.

–Bir ay?!

–Awa. Otız minut. Otız kún. Qayırlı kesh!

Ol jáne shıraqtı jaqtı.

68

Kishkene shahzada shıraqshıǵa háwes penen qarap turdı, bul óz sózinde turǵan adam oǵan barǵan sayın unap baratır edi. Kishkene shahzada

óziniń planetasında quyashtıń batqanın jáne bir márte kóriw ushın otırǵan gúrsisin bir jerden ekinshi jerge jılıstırıp qoyatuǵının yadına aldı. Ol bul jańa dostına járdemleskisi keldi.

–Sen meni tıńla, – dedi ol shıraqshıǵa. – Men bunıń jolın bilemen: sen qálegen waqtıńda dem alatuǵın bolasań....

–Meniń bárqulla dem alǵım keledi, – dedi shıraqshı.

Álbette, sózińde turıw hám sonıń menen birge jalqaw bolıw da múmkin ǵoy.

–Seniń planetań kishkentay ǵoy, – dep dawam

etti Kishkene shahzada, – úsh atlasań onı aynalıp shıǵasań. Sen sonday tezlikte júr, hámme waqıt ústińe quyash túsip turatuǵın bolsın. Dem alǵıń kelgen waqıtta sen júre ber, júre ber... sonda kúndizgi waqıt sen qálegenińshe dawam etetuǵın boladı.

– Áy, bunnan payda joq-aw, – dedi shıraqshı.

– Men dúnyada bárinen beter uyqılaǵandı jaqsı kóremen.

– Onda seniń awhalıń shataq eken, – dep ayanısh bildirdi Kishkene shahzada.

69

adamdı hámme pás kóriwi múmkin – patsha da, dańqparaz da, máskúnem de, isbilermen de. Biraq solardıń barlıǵınıń ishinde tek usı adam, menińshe, ersi is penen shuǵıllanbaydı. Bálkim, bul onıń tek ózi haqqında qayǵırmaytuǵınlıǵı sebepli shıǵar».

Kishkene shahzada bir gúrsinip aldı.

«Usı adam menen doslasqanda edi, – dep oyladı ol jáne, – biraq, onıń planetası alaqanday. Ol jerge eki adam sıymaydı...»

Bul planetada jigirma tórt saattıń ishinde quyashtıń batıwın bir mıń tórt júz qırq márte tamashalawǵa bolar edi! – eń baslısı, usı sebepli bul planetada jasawdı qálep turǵanın ol bul waqıtta moyınlaǵısı kelmedi.

XV

Altınshı planeta aldınǵı planetadan on ese kishi edi. Onda kópshiktey qalıń kitaplar jazıw menen bánt bir ǵarrı jasaydı eken.

70