Kishkene Shahzada

soraydı. Usı sorawlarına juwap alǵannan soń ǵana ol adam tuwralı barlıq nárseni bilip aldıq, dep esaplaydı. Eger de sen úlkenlerge: «Men qızǵısh gerbishten salınǵan sulıw jay kórdim, aynalarınıń aldında túbekte geran ósip tur edi, tóbesinde kepterler qonıp tur edi», dep aytsań – olar bul jaydı kóz aldına keltire almaydı. Eger de olarǵa:

«Júz mıń frank turatuǵın jay kórdim!» deseń – olar «Uwh, qanday ájayıp!» dep tańlayların qaǵadı.

Tap sonday, eger de olarǵa: «Mine, dálillerim,

Kishkene shahzada haqıyqatında da boldı–ol júdá ájayıp bala edi, ol shaqalaq atıp kúletuǵın edi, hám onıń qozı menen oynaǵısı keler edi. Qozı menen oynaǵısı kelgen bala, shubhasız, bar bala»,– dep aytsań, olar tek iyinlerin qısadı hám saǵan qundaqlawlı gódekke qaraǵanday etip qaraydı. Al, endi, olarǵa: «Bala B-612-asteroid dep atalatuǵın planetadan ushıp keldi», deseń, bul olardı isendiredi hám bunnan soń olar artıqsha tergestirip mazańdı almaydı. Mine, úlkenler usınday túsiniw qıyın adamlar. Úlkenlerge ókpelewge bolmaydı. Balalar úlkenlerge keń peyillik penen qatnas jasawı kerek.

Biraq, bizler, ómirdiń ne ekenligin biletuǵın bizler, álbette, nomerler hám sanlardıń ústinen kúlemiz! Men bul áńgimeni sıyqırlı ertek sıpatında baslaǵım keler edi. Men onı bılay baslar edim:

21

«Burınǵı ótken zamanda bir Kishkene shahzada bolǵan eken. Ol ózinen sál ǵana úlkenirek planetada jasaytuǵın edi hám ol dosqa mútáj edi...» Ómir ne ekenligin túsinetuǵınlar bul áńgimeniń haqıyqatlıqqa júdá jaqın ekenin kórer edi.

Sebebi, men bul kitabımdı ermek ushın oqıwların qálemes edim. Maǵan bul waqıya tuwralı eslew awır hám onı aytıp beriw qıyın.

Mine, meniń dostımnıń qozısı menen birge meni taslap ketkenine altı jıl boladı. Men sol dostımdı umıtıp qoymaw ushın ol tuwralı aytıp berejaqpan. Doslardı umıtıp qoyıw – bul jaqsı emes. Hárkimniń de dostı bola bermeydi. Men sanlardan basqa hesh nársege qızıqpaytuǵın úlken adamlarday bolǵım kelmeydi. Sonıń ushın men boyawlar salınǵan qutı hám túr qálemler satıp aldım. Meniń jasımda qaytaldan súwret salıwdı úyreniw ańsat emes – aqırı, men tek altı jasımda úlken jılandı sırtqı hám ishki táreplerinen salıwdı ǵana úyregen adamman! Álbette, men dostımdı ózine uqsatıp salǵım keledi. Biraq, bul qolımnan kele qoyadı-aw, dep de isene almayman. Bir portret uqsas bolıp shıǵadı, ekinshisi hesh uqsamay qaladı. Dostımnıń boyın da hár túrli etip salıppan: bir súwrette shahzada júdá úlken bolıp ketken, ekinshisinde – dım kirttay bolıp

22

qalǵan. Házir men onıń kiyiminiń reńin de esley almayman. Sonlıqtan, men onıń súwretin birese bılay, birese olay etip, dusmallap salıp atırman. Bálkim, men onıń ayırım belgilerin qáte súwretlep atırǵan shıǵarman. Bunıń ushın meni ayıplamawıńızdı sorar edim. Dostım maǵan hesh nárseni túsindirmegen edi. Múmkin, ol meni de ózindey dep oylaǵan shıǵar. Biraq men onday bolıp jabıq sandıqtıń ishindegi qozını kóre almayman. Bálkim, men kóbirek úlkenlerge uqsas shıǵarman. Kim biledi, bul meniń qartayıp baslaǵanımnıń belgisi bolar.

V

Hár kúni men dostımnıń planetası, qalay ol planetasın taslap ketkeni hám sayaxat etip júrgeni tuwralı bile basladım. Ol bular tuwralı gáptiń iyni kelgende az-azlap aytar edi. Solay etip, tanıslıǵımızdıń úshinshi kúni baobablar menen júz bergen hádiyse tuwralı esittim.

Bul da qozıdan kelip shıqtı. Kishkene shahzada awır oyǵa shúmip otırıp, birden sorap qaldı:

–Aytıń, qozılar putalardı jey me?

–Awa, jeydi.

–Júdá jaqsı!

23

Men qozınıń putalardı jeytuǵınınıń nesi áhmiyetli ekenligin túsinbedim. Biraq Kishkene shahzada bılay dep qosıp qoydı:

– Demek, olar baobablardı da jeydi ǵoy? Men oǵan baobablardıń puta emes, minaraday

biyik úlken aǵashlar ekenligin ayttım, ol, hátte, pillerdiń pútin bir padasın ákelip jiberse de, olar barlıǵı jıynalıp bir baobabtı jep tawısa almaydı.

Piller tuwralı esitip, Kishkene shahzada kúlip jiberdi:

– Olardı bir-birine mingestirip qoyıwǵa tuwra keler edi...

24

Sońınan parasat penen ayttı:

–Baobablar dáslep kirttay boladı, sońınan úlkeyedi.

–Bul aytqanıń durıs. Biraq, ne ushın seniń qozıń kishkentay baobablardı jewi kerek?

–Sonı da bilmeyseń be? – dep qıshqırıp jiberdi ol, gáp tap bir dım ápiwayı nárseler tuwralı baratırǵanday.

Maǵan máseleniń tórkini nede ekenligin ań-

ǵarıwım ushın shıntlap bas qatırıwıma tuwra keldi.

25

Kishkene shahzadanıń planetasında, basqa planetalardaǵıday, paydalı hám zıyanlı shópler ósedi. Demek, ol jerde jaqsı, paydalı shóplerdiń tuqımları bar hám jabayı, zıyanlı shóplerdiń tuqımları bar. Tuqımlar kózge kórinbeydi ǵoy. Olar topıraqtıń astında jatadı, sonnan bir kúni birewi kógerip shıǵadı. Áwele iynedey bolıp jerden boy kórsetken nál kem-kem ulǵayıp, súp-súykimli hám biyazar bolıp quyashqa umıladı. Eger bul redistiń yaki roza gúliniń náli bolsa, máyli, ol

óse bersin. Biraq, ol zıyanlı shóp bolsa, onıń zıyanlı shóp ekenligin tanıwdan, sol zamatta onı tamırı menen julıp taslaw kerek. Solay etip, Kishkene shahzadanıń planetasında jaman, zıyanlı tuqımlar bar... olar baobabtıń tuqımları. Pútkil planetanıń topıraǵı baobabtıń tuqımları menen zıyanlanǵan. Eger baobabtı jerdiń betine shıqqan waqıtta tanımasań, sońınan olar kúsh bermey ketedi. Baobablar pútkil planetanı iyelep aladı. Tamırları planetanıń bir jaǵınan kirip, ekinshi jaǵınan shıǵadı. Eger planeta kishkentay bolsa, al, baobablar kóp bolsa, olardıń tamırları planetanı ilme-tesik etip taslaydı.

26

keltirip alǵannan soń, dárhal óz planetańdı tártiplestirip alıwıń kerek. Hár kúni shártli ráwishte baobablardıń nállerin julıp taslaw kerek – olar jańa kógerip shıqqan waqıtta baobab penen rozanıń nállerin bir-birinen ayıra almaysań, bir qarıs ósip shıqqanınan soń ayırıwǵa boladı, usı waqta baobabtıń nállerin julıp taslaysań. Álbette, bul zerigerlik is, biraq, qıyın emes.

Bir saparı dostım maǵan, biziń planetanıń balaları da bul zárúrlikti túsinip alıwı ushın, mınaday kartinanı salıwdı másláhát etti.

Eger de olar bir waqları sayaxat eter bolsa, – dedi ol,–bul bilimi olardıń aldınan shıǵadı. Basqa jumıslardı qoya turıwǵa boladı, onnan júdá bir zıyan kelmeydi. Biraq baobablardı waqtında qurtpasań – basıńa bále boladı. Men bir planetanı biler edim – onda bir jalqaw jasaytuǵın edi. Ol

úsh náldi waqtında julıwǵa erindi...

Kishkene shahzada bul tuwralı maǵan tolıq táriyiplep berdi hám men planetanıń súwretin saldım. Men adamlarǵa násiyat aytıwdı xosh

túsken adamlar ol baobablardan keletuǵın qá-

27

lar!–deymenmen.–Baobablardan saqlanıń!» Men

ózimniń doslarımdı álleqashannan beri olarǵa dónip turǵan qáwip tuwralı eskertkim keledi, meniń burın bul qáwip tuwralı bilmegenimdey, olar da bul qáwipten biyxabar. Mine, usı sebepli men hálekshilikke túsip, bul súwretti saldım hám jumsaǵan miynetim ushın qıynalmayman. Bálkim, sizler ne ushın bul kitapta usı baobablardıń súwretinen basqa tásirli súwretler joq, dep sorarsızlar? Juwabım dım ápiwayı: men basqa súwretlerdi de usınday tásirli etip salıwǵa háreket ettim, biraq, bul háreketlerimnen nátiyje shıqpadı.

Al, baobablardıń súwretin salıp atırǵan waqıtta, adamlarǵa baobablardıń qáwpi tuwralı eskertiwdiń júdá áhmiyetli hám utırlı ekeni tuwralı túsinik meni ruwxlandırıp turdı.

VI

Wa Kishkene shahzada! Men áste-aqırın seniń

ómirińniń qanshelli muńlı hám zeriktirerlik bol-

ǵanlıǵın túsine basladım. Uzaq waqıt dawamında seniń tek ǵana bir ermegiń boldı – sen keshte quyashtıń batıwın tamashalar ediń. Bul tuwralı men tanıslıǵımızdıń tórtinshi kúni azanda bildim.

29