Muratbay Nızanov Jat jurttaǵı jeti kún

atalıp jana lampochka janadı. Ol lampochka sol adamnıń jeke juldızı bolıp qaladı. Esaplaw shkalası usılay ósip bara beredi.

-Al, ólgenler qalay esaplanadı?

-Bul da tap jańaǵı aytqanımday. Esaplaw orayındaǵı hór bir adamnıń jeke juldızı, onıń jas ózgesheligine qaray shártli reńlerge ózgerip turadı. Eger birewi óshse - onda bir adam ólgeni.

-Onı esaplaw orayı qalay qabıllaydı?

Menin ornıma bir fizik kelgende búytip miyin qatırmas edi. Men túsinbesem qayteyin.

-Adamda elektr maydanı boladı, dedi Em. - Bul elektr maydanınan taraytuǵın kórinbeytuǵın nurlardı esaplaw orayı qabıllap aladı. Adam ólgen waqıtları ondaǵı elektr maydanı da joǵaladı.

-Al, adamlardıń ortasha jası qansha?

-Úsh júz-úsh júz eliw jas. Bes júzge shıǵıp atırǵanlar da bar, biraq olar dım siyrek.

Tanlanǵanım túrimnen-aq bep-belgili edi. Biraq, sır bermedim.

-Bizlerdegidey eken-ǵo, dedim biypárwa.

Piyadalar ushın arnalǵan jol menen júrip kiyatırmız. Jol mármer tastan islengen sıyaqlı. Biraq, júyi joq. Óne boyına quyıp taslanǵan. Muzday bolıp jaltırap atır. Soǵan qaraǵanda qalanıń ózi mármer tawınıń ústine salınıp, biz júrip kiyatırǵan jollar ótkir zat penen jonıp shıǵılǵan bolsa kerek.

Jol boyı hár jaqqa jaltańlap qarayman. Biraq, men izlegen nárse kórinbeydi. Aqırı, soradım.

-Sizlerde dúkanlar bolmay ma, máselen, kiyim-kenshek, azıq-awqat satatuǵın jer?

-Bizde onı úylerge aparıp beredi, dedi Em. Baǵana azandaǵı eki adamdı kórdińiz be, solar biziń toparımızǵa belgilengen adamlar, jeti kúnde bir márte bes júz xojalıqqa azıq-awqat taratıp shıǵadı. Kelesi jeti kún ushın keregińdi jazıp aladı. Kiyim de, azıq-awqat ta usınday buyırtpa menen islenedi?

-Onı qalay esaplasasız?

-Kim menen?

-Húkimet penen.

-Biz esaplaspaymız. Hár kim óziniń uqıbına qaray jumıs isleydi. Onıń esesine mámleket bizdi kiyindiredi, awqatlandıradı.

-Onda sizlerde aqsha quralı da jok ǵoy?

Ulıwma bizde qural joq.

-Yaq, onday suwıq qural emes, zat alıp, ornına awmastıratuǵın qaǵaz.

-Yaq, joq onday nárse.

-Durıs etkensiz. Burın bizlerde bar edi, jaqında biz de onı saplastırıp jiberdik.

Usınnan keyin taǵı da tım-tırıs qaldıq. Kóp sóylese bersem sır aldırıp qoyatuǵın túrim bar. Em biziń tilimizdi shala-sharpı bilgeni menen, úrpádetimizdi, káspi-kárimizdi, ulıwma Jer ústinde qansha dúzim bar, onıń birbirinen parqı qanday ekenligin bilmeydi eken.

21

Bir waqıtları joldıń boyında turǵan bes qabatlı jay ózinen-ózi ońǵa qaray burılıp júre basladı. Anıqlańqırap qarasam, jaydıń astına asfalt soǵatuǵın traktordıń dóńgelegindey katar temir dóńgelekler ornatılǵan eken. Usı dóńgelekler menen ol áste háreket etip, bir baǵdarǵa qaray ketip baratır. Onıń izine ekinshi, úshinshi jaylar erdi.

-Jaylar qayakka baratır? dep soradım Emnen.

-Bul jerde on eki kúnnen keyin kúshli silkiniw boladı, soǵan deyin qalanıń usı bóleǵin qáwipsiz orınǵa kóshirip atır.

-Eger jer silkiniw bolmay qalsa she?

-Bolmay qalıwı múmkin emes. Házirshe bul máselede qátelesip kórgenimiz joq.

Úndemedim.

Dem alıs baǵında adamlar onsha kóp bolmaydı eken. Yamasa, kórmegen de shıǵarman. Sebebi, ondaǵı tereklerdiń qalıńlıǵı sonday, eki metr jerden arjaǵın kóre almaysan. Baǵ aralap júrip quwraǵan ya sarǵayǵan japıraq taba almadım. Eger tabaǵoysam, Jerdegi «aqırzamandı bir eli ákeletuǵın» ilimpazlardıń qolına uslataǵoyayın dep edim. Kórsin, quwraǵan terekler tek biziń awılda emes, bóten planetada da bar ekenin.... Átten, «asıqqanda lábbay tabılmas» degendey, izlegende taptıra ma, joq!

Aq terek sıyaqlı kók qabırshaqlı bir daraqtıń qasına kelgende irkildim. Qıyal tawladı. Ózim Jerdey úlken bir planetadan kelgen birinshi Adam bolsam, nege estelik qaldırmayman? Qaldırıwım kerek!

Kisemnen shaqqı aldım da, terektiń qabırshaǵın oyıp jaza basladım. Em ań-tań bolıp qarap turdı.

«Beknazar+Aysha, 1989-jıl, may ayı».

Aysha - bul hayalıma bildirmey ushırasıp turatuǵın súygiligim edi. Buyaqta kórip qoyatuǵın hesh kim bolmaǵan soń, qorıqpastan jazdım.

-Ne dep jazdıńız?- dedi Em.

-Siziń planetańızǵa kelgen waqtımdı hám muhabbatımdı jazıp qaldırıp atırman.

-Onı jazıwdan qanday payda?

-Estelik ǵoy. Bizde kóbinese usınday jazıwdı urdis etedi. Tereklerge, avtobuslarga, hájetxanalarǵa muqıyatlap jazıp qoyamız. Olar sonday jarasıp turadı.

Jarasadı degen soń Em de úndegen joq. Bolmasa, meniki qattı oysızlıq edi. Ózim bir trillion xalqı bar planetadaǵı jat jurtlı jalǵız kimse bolsam, maǵan «estelik» qaldırıwdı kim qoyıptı. Úyrengen ádet-tá!

Baǵdıń ashıq maydanshasına shıqsaq, hawada, tam boylı jerde ushıp júrgen bir neshe tarelkalarǵa kózim tústi.

Olardıń atı tarelka bolǵan menen, qádimgi qant salatuǵın tarelkaday emes, súyir, ellefus taqılette. Ústi aynalı, ishinde tórt-bes orınlıq bar. Biraq, onı házir on-on eki jasar balalar basqarıp ushıp júr eken.

22

-Bular jaslardı úyretiw ushın soǵılǵan tarelkalar, - dedi Em, balalar usında júrip shınıǵadı. Al, siziń jaqlarǵa barıp júrgen tarelkalar bunnan úsh ese

úlken. - Tezligi qalay?

-Tezligi eki saat zıyat.

-Men bir nársege túsinbey turman, dedim soń, sizlerde shar menen tarelkaǵa minip ushıwdan basqa talap joq pa?

-Talap kóp. Siziń kórip atırǵanıńız tek «Juldızlı Álem» shólkeminiń aǵzaları ǵoy. Olar onsha kóp emes.

Qullası, baǵda uzaq qıdırdıq. Tiri jolbarıslar menen súwretke tústik. Men óz tilimde, ol óz tilinde qosıqlar ayttıq. Qaytarsın ózim atımdı jazıp qaldırǵan terekke urlanıp qarasam, jartısı quwray baslaptı. Biziń tereklerimizdiń janına saddaq! Óne boyına ashıq jer qaldırmay jazıp qoysań da, buwlıǵıp-buwlıǵıp óse beredi. Emge sezdirmey, terekten kishkene bir narttı sındırıp alıp, kiseme saldım.

Tiqan bizge keshki awqat ushın ǵazdıń góshinen kábap pisirip qoyǵan eken. Ráhátlenip jep aldıq.

-Jaqsı jatıp turın, - dedi erli-zayıplılar maǵan divanǵa salınǵan tósekti usınıp. Sizin waqtıńız boyınsha házir tún boldı. Dem alın, oyanǵannan keyin siz benen mámleketimiz ministri ushıraspakshı.

5

Alaǵadashılıq penen uyqılaǵan soń jer de, kók te túsime engen joq. Aqırı, mámleketlik ministr menen ushırasıw áneyi bola ma? Awıldan eki atlam sırtqa shıǵıp kórmegen men ushın bul úlken uwayım boldı. Burınnan sońǵa úlkenúlken májilislerge qatnasıp júrgende bir gáp eken. Meniń sirá jıynalısqa taqatım joq. Sonıń ushın da búgingi ushırasıw maǵan úlken imtixan edi.

Belgilengen waqıttan erterek oyandım. Ádettegidey, men, Em hám onıń hayalı azanǵı halqasqa otırdıq. Bulardın awqat jeytuǵın mezgilleriniń arası da biraz waqıttan bolsa kerek, biraq, meniń kewlim ushın dasturqanǵa otıradı da, degen menen kóp jey almaydı.

-Endi ministrdiń qabıllawına baratuǵın shıǵarmız? dep soradım olardan awqat ústinde.

-Onıń ózi usı jaqqa keledi, dedi Em.

-Biz ózimiz-aq barayıq ta... Ol úlken adam bolsa...

-Ol hesh ayıp emes, dedi Tiqan. Qala berdi, biziń mámleketlik ministrimizdiń arnawlı qabılxanası joq. Ol mudamı el aralap júredi.

-Sonda biz dalada sóylesemiz be?

-Usı jerde sport sarayı bar, sol jerde ekewińiz bir azıraq sóylesesiz,

bolǵanı.

-Sóylesik qanday máselede bolar eken?

-Hesh qanday máselede de bolmawı múmkin. Ol tek sizdi basqa planetanıń adamı retinde húrmet etip, kelip kórmekshi. Meniń bunshelli áshirepi bolǵanıma ózimniń isengim kelmeydi. Esheyinde kvartallıq premiyadan umıt

23

qala beretuǵın ápiwayı bir sıbawshınıń bunshelli qádirli bolǵanın qáyterseń. Birewler seni jerge-jámge tiygizbey áshirepilep atırsa, azıraq kókiregiń de óseyin deydi eken. Nege bizdegi biraz baslıqlar hámelge kóteriliwden dárhal menmen bolaǵoyadı dese, usınday biynoqıyası bar eken-dá! Biz onı túsinbey, qurı qustanı qıladı ekenbiz. Endi men de gápti buzıp almaw ushın, anaw-mınaw soraw beriwdi toqtattım. Qanday qıyamet sorawım bolsa ministrdi tubalatıw ushın saqlap qoyıwım kerek. Kórip qoysın. Jerdegiler qanday rawajlanıp ketkenin!

Awqatlanıp bolǵan soń Em televizor qoydı. Onda aspanda qalqıp júrgen aqsha bultlar, izin ala jerdegi markası tanıs emes mashinalar kórine basladı.

- Bul Nyu-Yorktiń programması bolsa kerek? dedim kórip otırıp.

Em «tusinbedim» degendey sorawlı názerde qaradı. Bildim, ózimniń qayaqta turǵanımdı umıtıp qoyǵan ekenmen. Biraq, ol abaylamay qalǵan qusaydı, bunısına da shukir!

Bir waqıtları ekranda tap anagúngi bizler mingendey usti ashıq, jayqıyǵan mashina kórindi. Ishinde shofer menen taǵı bir adam bar

-Mámleketlik ministr kiyatır, dedi Em ornınan túrgelip. Men hayran

boldım.

-Bunıń aldında ya izinde GAI joq ǵoy, - dedim shıdamay. - Yaǵnıy, mámleketlik ministrińizdi hár qanday káwipten qorǵaytuǵın adamlar?

-Oǵan hesh qanday qáwip joq, dedi Em. Ol óz elinde juripti.

-Solay bolsa da....

Keyin ne aytarımdı bilmey kiyine berdim.

Sport sarayına barsaq, ministir bizdi kútip turǵan eken. Ekewmiz Jerdegidey etip sálemlestik. Súyiskenimiz joq. Soń ol meni orınlıqqa mirát etti. Ministrge hám maǵan bir-birden orınlıq, aldımızda páskeltek ǵana stol qoyılǵan eken. Stoldıń ústinde eki stakan salqın ishimlik, qırmızı gúller hám dilmashlıq etetuǵın kishkene apparat qoyılǵan.

-Qalay, biziń planetamızǵa úyrenisip kettińiz be? - dedi ministir ashıq júz

benen.

-Álbette! «Adam úsh kúnnen soń dozaqqa da úyrenisedi» degen gáp bar bizde. Dáslep hawańızdı qabıl ete almay biraz qıynaldım. Biraq, házir jaqsı.

-Durıs, bizde hawa basımı jeńil. Sonlıqtan sizge dem jetpey atırǵanday bolıp seziliwi múmkin.... Al, endi miyman, náwbet sizden, aytıp beriń, elinizdiń jaǵdayı qanday?

Ishim ǵımm ete qaldı. «Tapqan ekenseń awzı ashıq adamdı! Biz kókiregine qızdırılǵan bes juldız basqanda da sır bermegen adamlardıń áwladımız, kelip-kelip paraxatshılıq waqıtta awzımnan gúlleymen be?!».

-Ulıwma, jaǵday jaman emes, dedim gúmanlanǵanımdı bildirmey. - Lekin, men júdá kem sózli adamman. Tiykarında, Jerdegilerdiń hámmesi de az sóyleydi. Olardıń náhán qurıltaylardaǵı bayanlamalarınıń ózi de on-on bes minuttan aspaydı.

-Sózdiń azı, istiń kóbi jaqsı, dedi úsh kózli ministr. - Aytayın degenim, elińiz táshwishsiz, toqshılıqta jasap atır ma, degenim edi?

24

Jáne júregim muzday suw bolıp ketti. Zańǵardın balasınıń gápti alıstan orap ákeliwine qara! Eki júzden aslam izertlewshi gruppalar qurıdan-qurı barıp júrmegen eken-dá! Hár jer-hár jerde dút berip atırǵan is taslawlar menen házir waqıtsha qant, qumsheker, sabın, gósh, may qusaǵan zatlardıń qıtshılıǵın jetkerip keldi me eken? Men báribir moyınlamayman, ótirik deymen. «Búyirine tartpaǵannıń búyiri shıqsın!».

-El sonday táshwishsiz turmıs keshirip atır, dedim biypárwa. - Birewdiń bir túyir zatına kóz alartatuǵın adam joq. Dúkanlarǵa, mámleketlik qaznalarǵa keshte qulıp urılmaydı. Jegenimiz aldımızda, jemegenimiz artımızda. Lekin, geyde ózimiz-aq jasırıp qoyıp, joq dep oylap, insapqa kelip alamız.

Mámleketlik ministr ırza bolǵan keyipte maqullap, bas iyzeli.

-Qalay ósip-rawajlanıp atırsız?- dedi soń. Bul sorawǵa oylanıp otırmadım.

-Óz-ózimizdi kritikalaw arkalı, dedim. Máselen, biz ólgenlerdiń qáteligin bet-júzine qaramastan, ashıq-áshkara aytamız.

-Tirilerdiń qátesin she?

-Bizde tiriler qátelespeydi?

Sáwbetlesim azıraq oylanıp qaldı. «Basıńa tússe baspakshı bolasań» degen ıras eken. Eger usınday etip bir-eki mártebe úlken adamlar menen sóylesik ótkersem, anaw-mınaw kishigirim mámleketlerge elshilik etkendey de jaǵdayım bar eken.

-El basqarıp kórdińiz be?- dedi bir waqıtta mámleketlik ministr.

-Men be? - dedim tańlanǵanımdı jasıra almay. Biraq, izinshe ózimdi tuttım. Sizlerde she? Mendey jas jigitler basqara beriwi múmkin be?

-Múmkin! Bizde qálegen adam el basqarıw uqıbına iye.

-Mumkini múmkin ǵoy, lekin... birew aqıllı boladı, birew onsha emes, taǵı birew qızbalıraq degendey....

-Siziń bul ekileniwińiz maǵan uzaq tariyxtı esletti, - dedi mámleketlik ministr. Bunnan qırıq ásir burın biziń planetamızda adamlardıń aqıl-oyınıń ósiwi nategis bolǵan. Sonıń ushın da, ata-babamız jámiyetti teńlestiriw ushın kóp jıllıq tájiriybeler ótkerip, adamlardıń aqıl-oyınıń rawajlanıwın teńlestirgen. Házir bizde balalardan basqasınıń bári teńdey oylap, teńdey is júrgize aladı.

Men endi «el basqarıp kórmedim» desem pútkil Jerdiń atına namıs keletugın boldı. Sonıń ushın «Mıń bir tún» degi ertekshi qızday, dárhal bir nárse oylap taptım.

-Húrmetli mámleketlik ministr, dedim oǵan. Siz burınnan da xabardar shıǵarsız, biziń Jerimiz bir neshe mámleketlerge bólingen. Sonlıqtan, onıń basqarıwshıları oǵada kóp... Solardıń birliginde men de el basqarıp kórgenmen. Lekin, ózimizdiń eldi basqarıp kórmegennen keyin úndemey otır edim..... Qaysı bir jılı jaz aylarınıń basında ǵayrı jurtlardıń birine sayaxatqa barǵanman. Oyaqta kóp qıdırdıq. Qaytarǵa taman qárejetim azayıp qaldı. Hákisine ol eldiń valyutasınan az alıp shıǵarman ba? Bir waqıtta úlken kóshe menen kiyatırsam, keń maydanda adamlar bıǵın-jıǵın. Dárhal jetip bardım. Qıyalıma jigirma bes manattan tigip oynaytuǵın «alik-malik» oyını bar shıǵar, baxtıbay sawda, utsam

25

uta ketermen degen edim. Barsam, pútkilley basqa nárse. Mámlekettiń burınǵı koroli ólip, ornına jańa korol saylamaqshı bolıp atır eken. Ózleriniń ishinen hesh kimdi miyasar kórmepti. Sonnan bir shárt aytıptı: eger házir ǵayrı jurttan kelgen bir adam kózge kórinse, sonı korol saylaymız depti. Usı waqıtları men barıp qalarman ba? Duw-sıyıma qaratpay korol sayladı da jiberdi. «Úyge aytpay shıǵıp edim» dep atırman, yaq tıńlamaydı.

Sonnan korollik gúrsisine otırdım. Tum-tusımda járdemshilerim zır juwırıp jur. Men ele ań-tań bolıp otırman. Bir waqıtları papka tolı qaǵazdı kóterip bas járdemshim keldi.

-Húrmetli korol mırza, dedi ol, mına telegrammalar sizin usı biyik orınǵa otırǵanıńızdı qutlıqlap, bir júz on eki mámleketten kelgen. Endi siz olarǵa qaytarıp raxmet aytıp shıǵıwıńız kerek.

-Oǵan qay waqıtta úlgeremen?- dedim hayran bolıp.

-Úlgeresiz. Telegrammalar jazılǵan, tek izine ismińizdi qoyıp jiberiwge ruqsat etseńiz boldı.

-Ruqsat.

Ol shıǵıp ketti, izinshe ekinshi járdemshi keldi.

-Qara tánliler mámleketiniń azatlıq alǵanına mınanday jıl bolıptı, soǵan qutlıqlaw sózińizdi jiberiwge ruqsat etseniz?

-Jazılǵan ba?

-Jazılǵan.

-Ruqsat.

Ol shıǵıp ketti, úshinshi járdemshim keldi.

-Húrmetli korol mırza, erteń qońsı mámlekette qan beriwshilerdiń pútkil dúnyalıq simpoziumı boladı eken. Mine, mınaw sonda sóyleytuǵın sózińiz.

Neshe bet?

-Kóp emes, otız bettey-aq bar.

-Boladı.

Ol shıǵıp ketiw menen bas járdemshim taǵı keldi. - Bugin qızıl yarım ay jámiyetiniń sletında sóylewińiz kerek edi.

-Sózim tayar ma?

-Tayar.

Keyin ekinshi, úshinshi járdemshilerim tóbesin kórsetti. Hár qaysısınıń awzında bir qap suwıq xabar.

-Húrmetli korol mırza, qaraǵay kesiwshiler brigadası is tasladı.

-Húrmetli korolımız, segiz wálayatta ulıwma otız segiz adam ashlıq járiyaladı.

-Taw kánlerinde isleytuǵın altı mıń adam jumısqa shıqpay atır.

Aqılım hayran.

-Bálkim, xabar alıwım kerek shıǵar?- dedim olarǵa.

-Yaǵaw, xabar alıwınız shárt emes. Siz aqırı erteń qońsı mámlekettegi qan beriwshilerdiń pútkil dúnyalıq simpoziumına qatnasıwıńız kerek qoy.

-Onnan keyin qızıl yarım ay jámiyetiniń sletı bar.

-Onda men jańaǵılarǵa ne islewim kerek?

26

-Olardı bir-birin túsinisiwge shaqıratuǵın xat jazsanız boldı.

-Bolmasa, erteńge deyin jazıp qoyayın.

-Yaq, ol jazılǵan. Tek qoltańbańızdı basıp, járiyalawǵa ruqsat etseńiz

boldı.

- Ruqsat.

Qullası, usınday menen altı ay ótkerdim. Bılay-bılay moyın burıp qarawǵa pursa bermedi. Aqırı, kókirek awzıma kelgen qaǵazdan zorǵa qashıp qutılǵanman.

...Úsh kózlilerdin ministri biraz oylanıp qaldı.

-Sizlerde qalay? dep soradım onnan.

-Bizde me? - dep ol azmaz oylanǵanday túr bildirdi. - Hámmesi qádimgishe. Biz ulıwma qaǵazdan paydalanbaymız. Sebebi, bizdegi hár bir adamnıń miyi júz mıń sózge deyin sol turısında buljıtpay saqlaw qábiletine iye. Biz qaǵazdı tek tariyx jazıw ushın, adamlardıń kewlin kóteretuǵın qızıqlı paraqlar basıp shıǵarıw ushın ǵana isletemiz. Ózimniń jumıs usılıma kelsem, men mudamı eldi aylanıp, adamlardıń hal-jaǵdayınan xabar alıp júremen. Onnan basqa, jeti-segiz járdemshim bar, olar hár jerge bekitilgen, maǵan hámme awhaldı waqtında aytıp turadı. Usı boyınsha is tuta beremiz.

-Jılına neshe mıń arza alasız?

-Arza? - dep ol ań-tań bolıp qaldı.

Demek, bular arzanı túsinbeydi eken. Gápti dárhal baska jaqqa burdım.

-Sizlerde mámleketlik ministrler hayalınıń aytqanınan shıǵa almaydı, deydi sol ıras pa?

Mámleketlik ministrdiń kózi shatnap ketti.

-Bunday biymáni gápti kim aytıp júr sizge?

Ol usını ayttı da tikeydi. Bildim, ózimniń mánissiz sorawım menen onı irenjitip alǵan edim.

-Em! - dep dawısladı ol sırtqa. Em jaqın keldi. - Bul adamdı házir-aq alıp kelgen jerinizge aparıp taslań! Solay etip, mámleketlik ministr menen bolǵan ushırasıwımız da tamam boldı. Bir neshe saatlardan keyin Em ekewimiz ushatuǵın tarelkalarǵa minip, Jerge rawana boldıq. Tiqan óz elinde xoshlasıp qaldı.

Mámleketlik ministrdiń ashıwına tiygenime qattı ırza boldım. Bolmasa bizge el diydarı buyırama ma, joq pa, námálim....

Qaytıw! bul tuwǵan jerdiń margiyasın qoyaber sirá! Esheyinde úlkenirek qalalarǵa bes kún barıp kelsek, bir jılǵa deyin awzımızdı jappas edik:

-Al, oyaqta hámmesi dúkanda turadı eken.

-Adamları sonday azada, kóshege pattı-sattı taslamaydı.

-Trotuarın barmaǵıń menen sıpırǵanda shań ilinbeydi.

-Tártibin aytpaysań ba, birew menen qurttay shekinisseń eliw-alpısı birden juwırıp kelip, arashalap jiberedi.

Qullası, oyaqtı maqtaysań da, ózińdegi kemis-qutıqtı bórttirińkirep aytıp, kúyine beresen. Nege deseńiz, sol tańlayıń taqıldap maqtap otırǵan qalalar da ózińniń eliń dá! Al, planetadan planetaǵa ótken waqıtları óytpeydi ekenseń. Onı

27

kúni menen abaylaǵan shıǵarsız. Úsh kózliler elindegi qanday ózgesheliklerdi kórsem de, jortaǵa tańlanǵanım joq. Olarǵa qayta ózimizdiń awıldı qatırıp maqtadım. Hámmesi hayran-hásirette qaldı. Mine endi awılǵa ushıp kiyatırman. Barǵannan hámme qońsı-qobalar jıynaladı, rásmiy adamlar kelip soray baslaydı. Men olarǵa ózimizdiń jerge bolǵan saǵınıshımdı aytıp beremen, onıń ǵalmaǵalın maqtayman, táshwwishin uluǵ tutaman. Maǵan táshwishsiz ómir kerek emes!

Tarelka sharǵa qaraǵanda júyrik eken. Shama menen yarım mezgildey ushqannan keyin meniń saatımnıń tilleri burınǵısınsha áste, óz babında júre basladı. Demek, Jerdiń magnit maydanına kirip keldik degen sóz. Quwanıshtan kewlim ósip, Em menen qanday bolsa da bir-eki awız sóyleskim keldi. Bir esaptan úyrenisip ketken de qusayman.

-Bir nársege túsinbey kiyatırman, dedim oǵan. Siz meni Jerden alıp kettińiz, lekin men oyaqta ne isledim, meni alıp barıwdıń qanday zárúrligi bar edi?! Em kóp oylanıp otırdı.

-Bunıń bir liykini bar edi, dedi soń. - Óziń esitkendey, bizde «máńgilik ómir» boyınsha ilimiy jumıslar islenip atır. Dáslepki umitli qádemler de joq emes. Bul jaǵdayda endi bir neshe mıń jıllardan soń xalqımız ózimizdiń planetaǵa sıymay qalıw qáwpi tuwmaqta. Sonıń ushın qońsı planetalardan orın izlep atırmız.

-Bizge kóshiń, - dedim tap bir Jerdiń xojeyinindey. - Bizde Ústirt bar, Qızıl qum bar, Qara qum bar, qala berse Araldıń astı da bosap kiyatır.

-Házirshe bul máselede oylanıp turıwǵa tuwra keledi, - dedi Em. Sebebi, siziń deneńizden shıqqan ashshı zatlar biziń adamlarımızdı qorqıtıp tasladı.

Ózleri biledi dá! Men mirát ettim, áytewir! Kelgende olar bir dushpan emes ǵoy, «el ústine el kelse, bul da eldiń dáwleti» degen. «Al-ha, Araldıń dógeregindegi ellerdi kóshiredi eken» dep awzı jeńiller ǵawasat tawıp júrgen wakıtta bizge bóten planetadan miymanlar kelip atırsa ya?!

Tarelka tómenledi. Hár jer-hár jerinde jasıl japıraqları bar quwraq shaqalı terekler kórindi. Izinshe tıq etip jerge qondıq.

Men Em menen kóp jıllıq doslarday, qıymaslıq penen xoshlastım.

-Xosh bol, dostım Em! Siziń planetańız hám ondaǵı doslar mudamı esimde saqlanadı. Barısıp-kelisip turayıq.

-Raxmet,- dedi ol da. - Siz de mudamı yadımızda bolasız. Jerińizdi óz mehrińiz benen juwıp alıń, teńizińizdi toltırıń. Sizlerge áwmet yar bolsın!

Tarelka demde kózden ǵayıp boldı. Men Jerge qushaǵımdı jayıp, saǵınısh penen onıń ashshı kebirlerinen súye berdim.

1989-jıl.

Муратбай Нызанов Жат журттағы жети күн

28