Ana tili 2-klass
.pdf
Kerekli sózler: kombayn, awqat, aǵash, otın, jer, jap.
228shınıǵıw. Oqıń hám mazmunın aytıp beriń.
Nókis — Qaraqalpaqstannıń paytaxtı. Nókis — jańadan salınǵan qala. Qalada kóp qabatlı jaylar boy tiklemekte. Olardı kórip kóziń quwanadı. Qalamız túnde júdá sulıw bolıp kórinedi.
1.Gáptegi sózler bir-biri menen qalay baylanısqan?
2.Gápte neler sóz etiledi?
229shınıǵıw. Gáplerdi soraw-juwap túrinde oqıp shıǵıń.
1. |
— |
Seniń ákeńniń atı kim? |
— Meniń ákemniń atı... |
||
2. |
— |
Seniń jasıń neshede? |
—Meniń jasım...
—Neshinshi klasta oqıysań?
—Men ekinshi klasta oqıyman. Mektepte qanday dógerekler bar? Mektepte...
230shınıǵıw. Berilgen sorawlarǵa juwap jazıń. Olar qanday máni bildirip tur?
111
1. |
Alma, almurt, erik, qáreli, shiye, |
||
júzim, shabdal |
qayda |
ósedi? |
|
2. |
Salıdan neler alınadı? |
||
3. |
Paxtadan |
neler |
alınadı? |
Soraw mánisin bildirgen gáptiń aqırına soraw (?) belgisi qoyıladı. Seniń jasıń neshede? Mektepke barasań ba?
Bunnan keyingi gáp bas háripten baslanıp jazıladı.
231shınıǵıw. Sózlerdi oqıń. Dáslep Kim? s o r a w ı n a , k e y i n N e? s o r a w ı n a j u w a p beretuǵın sózlerdi aytıp beriń.
Ba l a , a da m, qız, kitap, tigiwshı, k e t p e n , b a l ı q s h ı , or a q, q a l a , a p a , qarındas, órmekshi, buzaw, túye, etik, shıra, kómir, etikshi, suwshı, balıq.
Qara hárip penen jazılǵan sózlerdiń mánilerin aytıp beriń.
232shınıǵıw. Tómendegi sózler járdeminde dóretiwshilik diktant jazıń.
Gazeta, agronom, bolıp isleydi, aldım, jiberdim, telegramma, sóylestim, dári-
112
xana, telefon menen, bar, awılda, bazar, diyqan, salındı, jańadan, qalaǵa, bardıq, Keshe, teatrǵa, bizler, qalasında, dostım, meniń, turadı, Qońırat qalası, Nókis, orayı, Qaraqalpaqstannıń.
Úlgi: Nókis — Qa ra qal pa qsta nn ı ń orayı.
233shınıǵıw. Oqıń hám mazmunın sóylep beriń.
1. Jaslar — biziń keleshegimiz. Baxıtlı jasay bersin Qaraqalpaqstan jasları! 2. Assalawma áleykum, Murat dostım! Seni kóp waqıttan beri kórmedim. Densawlıǵıń jaqsı ma? Tuwılǵan kúniń menen! 3. 9-may — Eslew hám qádirlew kúni!
Bizler eslew kúni urısta qurban bolǵan atalarımızdıń esteligine gúller qoydıq.
Gáplerdiń hárbiriniń qanday máni bildirip turǵanın anıqlań.
Quwanıw, úndew mánilerin bildirgen gáptiń aqırına úndew(!) belgisi qoyıladı. Jasasın tuwısqanlıq, doslıq!
234shınıǵıw. Gúrrińdi kóshirip jazıń.
8 — Ana tili, 2-klass. |
113 |
|
|
Diywalı gazeta |
Biziń |
mektepte diywalı gazeta bar. |
|
Onıń |
atı «Tapqırlıq». Balalar diywalı |
|
gazetaǵa |
maqalalar jazadı. Qosıq hám |
|
qısqa |
gúrrińler de jazadı. Tamara ga- |
|
zetaǵa |
súwret saladı. |
|
1. |
Gúrrińde neshe gáp bar? |
|
2. |
|
Gúrrińdegi hárbir gápte ne haqqında |
sóz |
etiledi? |
|
235shınıǵıw. Gáplerdi kóshirip jazıń.
1. Kún (ne?) jerdi ısıttı. 2. Balıqshı (kim?) balıq awladı. 3. Shımshı qlar terekke (nege?) qondı. 4. Búlbúl (ne qıladı ?) sayraydı . 5. At (ne qıldı ?) shaptı. 6. Etikshi (kim?) etik tigedi.
1.Qawsırma sózge tiyisli
2.Balıqshı,
aytıp beriń.
ishindegi sorawlar qaysı ekenligin aytıń.
etikshi sózleriniń mánisin
236shınıǵıw. Gáplerdi oqıń.
1.Salamat bir gójek uslap aldı. Gójek qolǵa úyrendi.
2.Sen anańa qanday járdem berdiń? Men anama chay qaynatıp berdim.
114
3. Bilimdi tereń iyeleń! Jasasın, paraxatshılıq!
1. |
Hárbir |
gáptiń |
mánisin |
bilip alıń. |
2. |
Irkilis |
belgilerine itibar |
beriń. |
|
3. |
«Paraxatshılıq» |
sóziniń |
mánisin aytıń. |
|
Buyrıq gáp
237-shınıǵıw. Gáplerdi kóshirip jazıń.
1. Bizlerdiń hárbirimiz tazalıqtı saqlay
biliwimiz tiyis. 2. Kitaptı qansha |
kóp |
||
oqısań, |
sonsha bilimli bolasań. 3. |
Tap- |
|
sırılǵan |
isti |
puxta orınlawǵa ádetlen. |
|
B e r i l g e n h á r b i r g á p q a n d a y m á n i |
|||
bildirip |
tur? |
|
|
B u y r ı q , t i l e k , ó t i n i s h , mánilerin bildirgen gápler dep ataladı.
m á s l á h á t , buyrıq gáp
238-shınıǵıw. Naq ı llard ı |
oqıp, |
má n i s i n |
túsinip alıń. |
|
|
Jaqsı sóz — |
jarım |
ırıs. |
Jaqsıǵa aytsań bir gápti,
Aldıńa basın iyedi.
Jamanǵa bir is tapsırsań,
Pitkenshe ishiń kúyedi.
115
239-shınıǵıw. Berilgen sózlerdi qatnastırıp mısal jazıń.
K e r e k l i sózler: kelsin, ba ray ı n, isleyin, túsindireyin, orınla.
Úlgi: Salamat búgin úyge kelsin.
240-shınıǵıw. Gáplerdi oqıp shıǵıń.
1. Xalqımız abadan turmısta jasaydı. 2. Qaraqalpaqstannıń ul-qızları Tashkent, Samarqand qalalarında oqıp atır. 3. Inglis hám nemis tilin jaqsı biletuǵın oqıwshılar Amerika hám Germaniyaǵa barıp qaytadı.
Hárbir gáptiń bas háripten baslanıp, aqırına noqat qoyılatuǵının umıtpań.
241-shınıǵıw. Gáplerdi kóshirip jazıń.
1. Nókis qalasında hám úlkemizdiń basqa da orınlarında sport maydanshaları qurılǵan. Mektep oqıwshıları sporttıń barlıq túrlerine qatnasadı. 2.
Sizler sporttıń qaysı túrin jaqsı kóresiz?
242-shınıǵıw. Jumbaqlardı oqıp, sheshimin tabıń.
Tam basına tarı jaydım.
116
1. |
Jumbaq |
neshe gápten ibarat, aytıń. |
2. |
Sizler |
qanday jumbaqlardı bilesiz? |
§18. |
Baylanıslı sóylew |
|
243shınıǵıw. Oqıń, mazmunın aytıp beriń. |
||
Men jaqınǵa shekem quslardıń atın az |
||
biletuǵın edim. Mayda quslardıń |
barlıǵın |
|
shı mshıq |
dep biler edim. An ıǵı nda |
|
quslardıń |
túri kóp eken. Men awılǵa |
|
barıp kóp |
qustı kórdim. Onıń |
birewi |
shımshıqqa usaǵan. Ol torǵay degen qus eken.
Ózlerińizge tanıs quslardı jazıń.
244shınıǵıw. Gáplerdi oqıp, hárbir sózge soraw qoyıń, olardıń bir-biri menen baylanısın anıqlań.
1 . T r a k t o r s h ı t r a k t o r d ı o ń l a d ı . 2. Traktorshı jer súredi. 3. Tárbiyashı balalardı tárbiyalaydı. 4. Tárbiyashı balalardı sayaxatqa aparadı.
Bul gáplerdi tómendegi úlgi boyınsha aytıp beriń.
117
Úlgi: |
|
Traktorshı |
ne isledi? |
|
|||
|
|
|
Traktorshı ońladı. |
|
|
||
|
|
|
Neni ońladı? Traktordı ońladı. |
||||
245shınıǵıw. Berilgen |
sózlerden gáp qurań. |
||||||
Ǵaz, |
iyt, |
búlbúl, |
qoraz, |
qoy, |
qus, |
||
at, pıshıq, sayradı, júzedi, mańıraydı, |
|||||||
kisneydi, ushadı, úredi, shaqıradı. |
|
||||||
Úlgi: |
|
Qus ushadı. |
|
|
|||
|
1. |
Dúzgen |
gáplerińizdiń óz |
ara |
bayla- |
||
|
nısın aytıp |
beriń. |
|
|
|
||
|
2. Olarǵa tiyisli sorawların qoyıń. |
|
|||||
Úlgi: |
Qus ne |
qıladı? |
|
|
|||
|
|
|
|
Qus |
ushadı. |
|
|
246shınıǵıw. Berilgen sózlerge óz betińizshe |
|||||||
juwap |
beriń. |
|
|
|
|
|
|
— |
Sizler |
dem alıs kúni ne isleysiz? |
|||||
— |
Bizler |
dem alıs |
kúni ... |
|
|
||
—Apań dem alıs kúni ne jumıs isleydi?
—Apam..
—Aǵańneisleydi?
—Aǵam..
118
Bul gáplerdiń aqırına ne |
ushın soraw |
||
b e l g i s i n i ń |
h á m |
n o q att ıń q o y ı l ǵ an ı n |
|
túsindirip |
beriń. |
|
|
247shınıǵıw. Kóp noqattıń ornına tiyisli |
|||
sózlerdi qoyıp, gáplerdi |
kóshirip |
jazıń. |
|
1. Gúzlik buwday...yegiledi. Jazlıq buwday ... egiledi. 2. Paxta...yegiledi,
... teriledi. 3. Oqıwshılar ... aytadı. Olar ... hám... úyrenedi. 4. Muǵallim...
oqıtadı. 5. Biziń klastıń oqıwshıları ...
hám tártipli.
Tiyisli sózler: báhárde, gúzde, gúzde, naqıl, maqal, qosıq, balalardı, ádepli, báhárde.
Sózler bir-biri menen qalay baylanısqan?
248shınıǵıw. Yadıńızdan úy buyımlarına
baylanıslı altı |
sóz tabıń, olardıń |
hárbirin |
gáp ishinde keltirip, astın sızıń. |
|
|
Úlgi: Apam |
chaynikke ñhay |
demledi. |
1.Jazǵan gáplerińizdegi sózlerdiń bir-biri menen baylanısın anıqlań.
2.Chaynik, chay sózleriniń jazılıwın
bilip alıń.
119
249shınıǵıw. Berilgen sózlerden paydalanıp,
altı gáp |
qurap |
jazıń |
m, n, ń |
háripleriniń |
astın sızıń. |
|
|
|
|
I. Bayram, alma, ana, nan, mal, |
||||
maqset, |
siziń, |
nanbayxana, dańq, jańa, |
||
ańsat, teńiz, naqıl, sen, sáne. |
||||
Úlgi: |
Dalada |
mal |
jayılıp |
júr. |
II. T ó m e n d e b e r i l g e n aytılıwın hám jazılıwın bilip
s ó z l e r d i ń alıń.
Sársembay — Sársenbay
Orımbay — Orınbay
Azańǵı — azanǵı
Burıńǵı — burınǵı
250shınıǵıw. Naqıllardı kóshirip jazıń hám olardıń mánilerin muǵallimniń járdeminde túsinip alıń.
Jaqsı |
sóz |
jarım ırıs. |
Jaqsı |
sózge |
jan semiredi. |
Ańlamay sóylegen,
Awırmay óledi.
Sóz júyesin tapsa,
Mal iyesin tabadı.
120