Gónergen sózler

Hár qanday tildiń házirgi jaǵdayına sıpatlama beriw onıń tariyxına, ondaǵı tariyxıy ózgerislerge itibar beriw kerek. Biz sonda ǵana tildiń házirgi rawajlanıwınıń dárejesi tuwralı keńirek maǵlıwmat alıw múmkinshiligine iye bolamız.

Usı kózqarastan XX ásirdiń 20-jıllarına shekemgi shayırlarımızdıń (Jiyen jıraw, Kúnxoja, Ájiniyaz, Berdaq, Ótesh, Omar, Ayapbergen) tilindegi gónergen sózlerdi talqılaw sol dáwirdegi xalqımızdıń tariyxın, tilimizdiń tariyxın úyreniwge, ádebiy tildiń leksikasındaǵı ózgerislerdi anıqlawǵa járdem etedi.

Qaraqalpaq klassik shayırları ózlerinen burınǵı awız ádebiyatınan orınlı paydalanıp, ondaǵı sózlerge jańa máni berip, túrli jaǵdaylarǵa iykemlestirdi. Máselen, Ayapbergen Muwsaevtıń 1920-jıllardaǵı qosıqlarında óz dáwiri ushın neologizm bolǵanı menen házirgi dáwir ushın gónergen sózler bolıp esaplanatuǵın sózler ushırasadı: muovin (orınbasar), márkaz (paytaxt, oraylıq), shaxriazim (ullı sháhár), muxtariyat (avtonomiya) t.b. Waqıtlar ótiwi menen bull sózler ádebiy tilde húrriyat-azatlıq, markaz-oray, paytaxt, maorif-bilimlendiriw usaǵan qaraqalpaqsha sózler menen, al muxtariyat-avtonomiya, moliya-finans sózleri menen almastırıldı. Solay etip, bul sózler dáslepki jılları qaraqalpaq tilinde neologizm sıpatında qollanǵan menen sońınan talapqa juwap bere almay arxaizmge aylanıp paydalanıwdan shıǵıp qaldı.²

XVIII ásirde jasaǵan Jiyen jıraw shıǵarmalarındaǵı geypara gónergen sózler sol waqıttaǵı xalıqtıń turmısındaǵı qural atamalarına baylanıslı qollanılǵan: qaza – balıq uslaw quralı, sal – házirgi kemeniń ornına qollanılǵan qural atı.

Bunnan keyingi shayırlarımız Kúnxoja, Ájiniyaz, Berdaq, Ótesh, Omar, Ayapbergen shıǵarmalarındaǵı geypara gónergen sózler Jiyen jırawǵa qaraǵanda basqalaw, yaǵnıy olar Jiyen shıǵarmalarında ushıraspaydı: Áley, zán, zayıp (qatın), ziban (til), dándan (tis), dáhán (awız), gárdan (moyın), sámek (balıq), súylin (qırǵawıl), tawshan (qoyan), t.b. Mısallar:

Qonıs bastı ata-baba zúriyadı. (Ó. 725).

Qoshshım, qapa bolma, gelle saw bolsın (O.41).

Barkas minip keyin keldiń izimnen (O.43).

Bir seniń táriypiń zibana keldi (A.70).

Bir duxtardı táriyp etip aytpaǵa (A.176).

Súmbil shashıń gárdanıńa sholasar (A.176).

Ol bir zaǵan edi kól yaqasında (A.177).

XIX ásirde jasaǵan qaraqalpaqlar shayırlarınıń barlıǵı derlik sawatlı adamlar bolǵan, Shıǵıstıń klassik ádebiyatınıń nusqaları menen tanıs bolǵan. Ásirese, Berdaq, Ájiniyaz, Alisher Nawayı (1441-1501), Maqtumqulı (1731-1780) hám t.b. shıǵarmaların jaqsı bilgen, olardıń ádebiy usılların úyrenip, Shıǵıs ádebiyatınıń dástúrlerin qaraqalpaq ádebiyatına en jaydıra baslaǵan. 1920-jıllarǵa shekemgi shayırlarımızdıń shıǵarmalarındaǵı gónergen sózler (arxaizm hám istorizmler) sol shayırlar jasaǵan 1920-jıllardan burınǵı jámiyetlik dáwirde qollanılǵanı menen házirgi waqıtta qollanıwdan shıǵıp qalǵan. Máselen, Kúnxojanıń «Túye ekenseń» qosıǵındaǵı ertedegi folklorlıq «baba» sóziniń qollanılıwın alıp qarayıq:

Janlıq piri Shopan ata,

Maldıń piri Zángi baba,

Jılqı piri Jılqıshı ata,

Olardı hám bilermiseń (K.87).

Kúnxoja janlıqtıń piri Shopan ata, qaramaldıń pirin Zángi baba, jılqı piri Jılqıshı ata, túyeniń Oysılqara degen ertedegi xalıq ańızlarına tiykarlanǵan.

Bul gónergen sózler sońǵı waqtaǵı shayırlarda da ushırasadı:

Pirim imamaǵzam Jılqıshı ata dep,

At izleyin jolǵa tústi Amanqul (A.156).

«Qalpaq» sózi Berdaqtıń «Shejiresinde» házirgi kúnde qollanılıp júrgen mánisinde alınǵan:

Maliktiń uǵlı – Razı haq,

Jaslıǵında qoydı ǵulpaq,

Kiygen eken qara qalpaq,

Sonnan «qalpaq» bolǵan eken.

«Qalpaq» sóziniń semantikalıq mánisi bul jerde ulıwma ol qaraqalpaq eli menen baylanıslı «qaraqalpaq» sózi menen sinonimles bolıp kelip tur. Al Ájiniyaz óziniń «Ellerim bardı» qosıǵında qaraqalpaq elin: Sorasań elimdi, Xojban, bizlerden, qalpaǵı qazanday «ellerim bardı» (Á.54). dep táriypleydi. Bul sóz bas kiyimge baylanıslı erteden qollanılıp kiyatırǵan sóz. Bul «qalpaq» sózi XII-XIII ásirlerde xalıqtıń atamasın bildirip, keyinirek «qaraqalpaq» sózi menen awmasqan.

Berdaq óziniń «Shejiresinde» kóp ǵana qaraqalpaq ruwlarınıń kelip shıǵıwı, olardıń tańbaları tuwralı, ózinen burınǵı ótken qatıqulaq ǵarrılardan esitkenlerin jazǵan. Berdaqtıń bul shıǵarmasında da bir qansha gónergen sózlerdi gezlestiremiz:

Qıyat uranı – Arıwxan,

Qońırat uranı – Jayılǵan,

Múyten uranı – Aqsholpan (B.204).

Toqsoba uran bolǵan eken (B.94).

Sháwli- Shayxay bolǵan eken (B. 195).

Qara háriptegi sózlerdiń barlıǵı da gónergen sózlerdiń toparın quraydı.

Olardıń ishinen qıpshaq ruwına uran bolǵan «Toqsoba» sózin alıp qarayıq. «Toqsoba» sózi shıǵarmada «mes» (burdyuk) sóziniń sinonimi túrinde qollanılǵan. Al 1920-jıllardan burınǵı XVIII-XIX ásirge shekemgi shayırlarımız da «mes» sózi qollanılǵan:

Meslerin arqalap shıǵalmay qırǵa,

Qızıl qumdı aralaǵan shopanlar (K.).

Tańıp alıp iynine mes nemesin (B.23).

«Mes» teriden islengen shólge shıqqanda suw, qımız quyatuǵın ıdıs.

Al «toqsoba» - sózinde, «mes» sóziniń ertedegi sinonimi berilip, ol qaraqalpaqlardıń qıpshaq ruwınıń jawǵa shapqandaǵı uranı bolǵan. T.A.Jdanko: «toq» (sıtay) - «saba» - qımız, ayran ushın tulıp (burdyuk) sózleriniń birigiwinen payda bolǵan. Qıpshaqlar qáwiminiń Orta ásirdegi qıpshaqlar menen qanalas bolıwına dálil olardıń jawıngerlik uranı «toqsoba» sóziniń polovec qáwimleri menen rus jılnamalarındaǵı «toqsobachi» únles bolıwında», - dep kórsetedi. Berdaqtıń basqa 1920-jıllarǵa shekemgi shayırlarımızdıń shıǵarmalarında, toqsoba sózi «mes» sózi menen orın almasqan. Soǵan qarap bul sózdi ertede qollanılǵan gónergen sózler qatarına jatqarıwǵa boladı.

Shıǵarmalarda az ushırasatuǵın geybir gónergen sózler de ushırasadı. Olardıń geybirewleri túrkiy tilleriniń geyparalarında házirgi waqıtta da bar: ál (qol), bash (bas), gelle (bas), baǵır (bawır), t.b. Mısallar:

Ál qawsırap qushaq ashan sáwdigim (Á.6).

Keter boldıq endi bizler bash alıp (Á.45).

Bir jerge úy gelle múyten (B.156).

Gellesin kesip keltirdi (B.220).

Kóksindedur eki áli (O.48).

Súmbil shashıń gárdanıńa sholasıp (A.176).

Bul sózler shayırlarımızdıń jasaǵan dáwirinde burınǵı dástúr boyınsha qollanılǵan.

«Dándan» sózi parsı tilinen kirgen bolıp, ertede A.Nawayı shıǵarmalarında «tis» sóziniń ornına qollanılǵan. Al Ájiniyaz shıǵarmalarında bir jerde «sádep» sózi menen qollanılıp «súyek», «sádep» mánisin ańlatadı:

Sáráfraz kamáti sádaf dándanlı.

Bashıdan ayaqı ádep-árqanlı (Á.140).

Bul mánisinde ol basqa shayırlarımızda gezlespeydi. Al 1901-jılǵı A.Divaev tárepinen J.Bekmuhammedovtan jazıp alınǵan «Alpamıs» dástanında: Dándan sanlı jáwhar pıshaq, Bekleriniń belinde yaqshı (49), - degen qatarlarǵa qaraǵanda «súyek» mánisinde onıń ertede qollanılǵanın kóremiz. «Jurt» sózi de shıǵarmalarda dástanlarda el-jurt túrinde «el», «xalıq» mánisinde ertede qollanılıp ,sońǵı waqıtlarda gónergen sózge aylanǵan. Dástanlarda «xalıq», «millet» degen sózler ushıraspaydı. Bul sózlerdiń ornına «el», «jurt» sózleri qollanılǵan. Bunı N.Dawqaraev: « Burın taypalar (plemya) jıyındısınıń ulıwmalıq ataǵı mánisinde «xalıq» degen sóz bolmaǵan onıń ornına dástanlarda «el», «jurt» degen sózler bolǵan», - dep kórsetedi.

1920-jıllarǵa shekemgi shayırlarımızdıń shıǵarmalarında góne geypara sózlerdiń fonetikalıq variantları ushırasadı: baǵır (bawır), shaǵır (shayır), ulıǵ (ullı), kishing (kishi), uǵri (urı), tuǵrı (tuwrı) saǵ (saw), shundaǵ (sonday), andaǵ (onday), t.b. Mısallar:

Ibrahim Allashıń uǵlanǵa megzer (B.178).

Badiyaǵa yaǵlı kóregiń (B.237).

Qasımdaǵı eki uǵri (Á.200).

Bul yit uǵırlıq qılar yaqın-yıraqtan (Á.191).

Maliktiń uǵlı - Razı haq (B.197).

Kimseniń qız, uǵlı arzıwlı yarı (Á.43).t.b.

Bul sózlerdiń fonetikalıq góne variantı erteden kiyatırǵan eski formalar.

Olar tek «Ǵ, G» sesleriniń arttırılıp qollanılıwı arqalı ǵana házirgi ádebiy tilimizdiń normasınan ajıraladı, bolmasa házirgi tildegi sarı, kishi, ul t.b sózler menen birdey.

Qaraqalpaqstanda 1920-jıllarǵa shekemgi dáwirde qaraqalpaq tiliniń sózlik quramında turmıstıń hártúrli tarawına baylasnıslı aktiv qollanılıp kelgen sózler boldı, házir olardıń birazı gónerip, qollanılıwdan shıǵıp qaldı.

1920-jıllarǵa shekemgi shayırlarımızdıń jasaǵan dáwirinde, xalqımız diyqanshılıq, sharwashılıq, balıqshılıq ayırım waqıtlarda qus salıw hám t.b. shuǵıllanǵan. Sonlıqtan da xalıq danalıǵında: úsh ay shabaǵım (balıqshılıq), úsh ay qabaǵım (diyqanshılıq) degen sózler payda bolǵan.

Klassik shayırlar tilinde usı xojalıq túrlerine baylanıslı sózler de jiyi qollanılǵan:

a) 1920-jıllardan burınǵı óndiris atamaların bildiretuǵın gónergen sózler: gúnde, moyıntırıq, samiyan, máki, digirman, qaza, sal (keme), shıǵır, t.b. Mısallar:

Gúnde aǵashtı eńesesine mindirip (B.112).

Endi qaza toqıdıq (J.j. 50).

Balıq tússe qazaǵa (J.j.50.).

Eki qabat digirmanxana (B.236).

Maǵan payda berip tursań, shıǵırım (B.111).

Salǵa minip balıq aldı (B.155).

Salın suwǵa baylap óldi (B.155).

Qazaların maylap óldi (B.155).

Eki qabat juwazxana (B.236).

á) diyqanshılıqqa baylanıslı gónergen sózler:

Móldeklik jer bergil, aǵa (B.163).

Mol bir tanap shamasınan (B.164).

Salı tapsań móldekke sen (B.165).

Mardanda salı bir tam tolsa (B.166).

Terip otırman qawıǵın,

Shóp-shar menen qılawın (B.166).

Ógizimdi berdim mayına (Ó.83).

b) sharwashılıqqa baylanıslı gónergen sózler:

Bedew minip shapqan álwan (B.62).

Arǵımaqtan at mindirdi (B.232).

Astında oynap dúldili (B.235).

Ór qoyanday juwırıp (B.260).

Qara buyra qıysıq órkesh (K.88).

Dal bedewler nege kerek (K.96).

Nardek bolıp sóz bildińiz (Ó.29).

g) 1920-jıllardan burınǵı shayırlarda balıqshılıqqa baylanıslı geybir sózler de qollanılǵan:

Jeken tabaǵın saylaydı (B.153).

Baspaqları qara bórge (B.154).

Múytenler qazasın saldı (B.155).

Tamaqlarıń gúrke múyten (B.155).

Bir batpan qarmaq temiri (B.156).

Mardanlı salıp iyinge (J.j.54).

Aq mardanǵa salayıq (J.j.55).

Qırı diyqanshılıq, suwı sámekli (Á.59).

1920-jıllardan qaraqalpaqlardıń ómirinde qus salıwǵa baylanıslı qollanılǵan gónergen sózler de shayır shıǵarmalarınan orın alǵan:

Suńqar túletken tuǵır bar (B.210).

Tumaǵası zerli gúmis (B.36).

Sen baǵ ediń, búlbil ushtı, zaǵ qaldı (Á.43).

Qustıń jemi toyat dedi (B.175).

Klassik shayırlarımızdıń shıǵarmalarında el basqarıwǵa baylanıslı atamalar da ushırasadı. XVIII-XIX ásirdegi shayırlarımızdıń ómir súrgen dáwirinde el biyelewshiliktiñ eki túri boldı. Bunıń birinshisine xan, atalıq, júzbası, eliwlik, onlıq, nayıp, qazı, t.b. kiredi. Mısalı:

Maqtamadım atalıqtı (K.104).

Xanǵa, bekke sóz aytpaǵa (K.110).

Inaǵıwbektiń balları, qıysıq bolsa da jolları (B.132).

Ózi beglerbegi boldı (B.132).

Onı qazı dep kim aytar (B.144).

Bek, tóre, xan hám biylerden qaytpaǵan.

Jurt soraǵan qusbegi boldı (B.226).

Meter menen qusbegisi (B.243).

Alpıs eki hámeldar, otız eki mohildar (B.265).

Eliwlik biylerge bermege xabar (B.312).

1873-jılı Ámiwdáryanıń oń jaǵı Rossiya qol astına ótkennen keyin qaraqalpaqlardaǵı ámellerdiń atamaları bolıs, aqsaqal, oyaz, gubernator bolıp ózgertedi:

Hám maqtap Qulen bolıstı (B.48).

Óldi meniń bayarımda (B.234).

Shayırlardıń shıǵarmalarında gezlesken hámel atamaları óz dáwirinde jiyi qollanılǵanı menen eski jámiyettiń ózgeriwi menen ol hámeller hám olardıń atamaları da saplastırıldı. Bul sózler házirgi ádebiy tilde gónergen sózlerdiń istorizm toparın quraydı.

Shayırlar tilinde diniy túsiniklerge baylanıslı tómendegi sózler qollanılǵan: shayıq, pir, qazı, qubra, maazin, bárhaq, úmmet, rasulla, jabrayıl, zikir hám t.b. Mısallar:

Shayqı qubra duwa qıldı. (B.229).

Máziniń aytar azanın (B.239).

Rasulge úmmet, haqqa qulman (B.240).

Bársheni yaratqan bárhaq (B.240).

Bul joqarıdaǵı dinge baylanıslı sózler házirgi ádebiy tilimizge qollanıwdan qalıp, gónergen sózlerge aynaldı, olar tek ótken dáwirdi kórsetiwde kórkem ádebiyatta ushıraspasa, házirgi qaraqalpaq ádebiy tili ushın gónergen sózlerdiń qatarın dúzedi.

XVIII-XIX ásirde shayırlarımızdıń shıǵarmalarında óz dáwirindegi qız-jigitlerdiń bezeniw zatları, kiyim-kenshekleri hám t.b. atamaları da keńnen qollanılǵan: ǵubba, jibek shapan, háykel, óńir monshaq, árebek, bilezik, shashbaw, halaqa hám t.b. Bul zatlar házirgi waqıtta turmısta qollanılmaydı, sonlıqtan olardıń atamaları da gónergen. Mısalı:

Jigiti biziń eldiń bolar ǵoshshaq,

Belinde tilla kámar, altın pıshaq,

Mingeni arǵımaq at, moynı quwday,

Ústinde aqbaslı er, bası shoshaq,

Basında altın júwen, qos siynement,

Kóylekshesiniń shashaǵı qushaq-qushaq,

Ótkergen quyrıǵına altın ǵubba,

Jalı menen kekilinde marjan-monshaq (Á.240).

Kóshkende kóleńkeli bar kúymesi,

Kóylegi darayıdan on túymesi,

Shıldırı, óńir monshaq bar jánesi,-

Bilezik, júzik, sırǵa kóp nemesi,

Beli qılday, óńirinde hár túymesi,

Tastan qattı tósinde qos mámmesi (Á.239).

XVIII-XIX ásirdegi shayırlardıń shıǵarmalarında sol dáwirdegi azıq-awqatqa baylanıslı sózler gezlesedi, olar da házirgi waqıtta gónergen sózler bolıp esaplanadı:

Atshoqay boldı qazbaǵa (J.j.52).

Atshoqay, qaraóleń bizge ılayıq (K.67).

Em-dári boldı basalay (K.122).

Bılamıqqa awzı kúyip (B.147).

Bılamıq sındırar tisińdi (B.172).

Jáne uwıldırıqtıń nanın jibersin (A.163).

Shayırlardıń shıǵarmalarında 1920-jıllarǵa shekem qaraqalpaqlar arasında qollanılǵan aqsha birliginiń atamaları (abbas shayı, teńge tilla, t.b.) hár qıylı salıq atamaları

Malsız jarlılarǵa tústi kóp salǵırt. (B.71).

Úsir, pitir keler qayım (B.184).

May pulı dep, shóp pulı dep,

Puqaranı ámeldar jep (B.234).

Ólshem atamaları da gónergen sózler qatarına kiredi:

Bir batpan shamal murnıńda (B.45).

Qolıńa al onseri bel (B.142).

Hár qulaǵı onaǵarı (B.188).

Jay shıǵadı yarım batpan (B.232).

Bir qadaq dán hesh bermedi t.b.

Solay etip 1920-jıllardan burınǵı shayırlarımızdıń tili, birinshiden folklorlıq shıǵarmalardıń sózlik quramı menen tıǵız baylanıslı bolsa, ekinshiden, Shıǵıs xalıqlarınıń ádebiyatı menen baylanıslı. Sonlıqtan da olardıń shıǵarmalarında arab-parsı, ózbek, túrkmen, qazaq tillerinen kirgen sózler ushırasadı. Olar qaraqalpaq shayırlarınıń Nawayı, Maqtımqulı, Fizuliy hám t.b sıyaqlı tuwısqan ellerdiń belgili klassik shayırlarınan úlgi alıwınıń nátiyjesinde ózlestirilgen sózler bolıp esaplanadı. Házirgi kúnde bul sózler oqıwshı jurtshılıǵımızǵa túsiniksiz bolıp, tek shayırlarımızdıń shıǵarmalarında ǵana saqlanıp qalǵanı bolmasa, olar házirgi poeziyada qollanılmaydı. Sonlıqtan, XVIII-XIX ásirdegi shayırlardıń shıǵarmalarındaǵıb bunday sózler sol shıǵarmalardıń hár bir basılıwınıń sońında sózlikler arqalı túsindirilip júr. Bul sózlerdiń bir shayırda az, al ekinshisinde kóbirek orın alıwı, olardıń sawatlılıǵına baylanıslı. Máselen Ájiniyaz, Ayapbergen shıǵarmalarında basqa shayırlarǵa qaraǵanda shetten kirgen sózler kóbirek orın alǵan: ayshı-ishret (oynap kúliw), awwam (puqara, jay xalıq), ájdat (ata-babası, tuqım-teberigi), ál (qol), áley (qatın), álmudam (bárhama, barlıq waqta), baz (qus), bádǵırnaq (jaman tábiyatlı), báziya (múlayım, álpayım) biryan (kúyip-janıw), bóyle (bunday, usınday), boyın (moyın), gárdan (moyın), giryan (jılaw, qayǵırıw), gurt (qasqır) ǵayrı (basqa), ǵafıl (xabarsız), gulpaqlı (aydarlı), ǵulpet (qayǵı, hásiret), dahan (awız), dándan (tis), dásmaya (kerekli zatlar), dást (qol), digri (dógerek), dolash (kórinis), duxtar (qız), dúpeńlew (atıw, mıltıq), jism (dene), zaǵ (ǵarǵa), zayıǵ (turaqsız, yalǵanshı), záń (hayal), ziban (til), zulıp (eki órim shash), qaman (oq jay), kámat (boyı), kimsá (kim), qalıy (bos jay), qáddi dal (háripke usatıw), qutılay (qutlıqlayın), laǵlı (qımbat bahalı taslar), láb (erin), libas (kiyim-kenshek), maxbub (súyikli), májal (shaması kelmew), máyus (úmitsizlik), máálul (qayǵı), másal (usaǵan), márwar (hasıl tas), natawan (hálsiz), pásad (buzıq, alasapıran), ráǵna (gúldey), rizwan (beyishtiń qarawılı), sárafraz (tik boyı, turpatı), tawshan (qoyan), túmen (on mıń).

Solay etip klassik shayırlarımızdıń shıǵarmalarında gónergen sózler kóplep orın alǵan. Olardıń shıǵarmalarınıń qoljazba túrinde jetkenlerinde bunday sózler kóbirek saqlansa, xalıq arasınan awızsha jıynalǵanlarında kópshiligi ózgertilip jiberilgen.

Juwmaqlap aytqanda shayırlarımızdıń shıǵarmalarındaǵı gónergen sózlerdiń bir qatarı burınnan kiyatırǵan folklorlıq shıǵarmalardan alınǵan bolıp, olardıń ayırımları burınǵı ótken Shıǵıs klassikleriniń shıǵarmaların oqıw nátiyjesinde kelip kirgen.

1920-jıllarǵa shekemgi shayırlar tiliniń leksikası tiykarınan alǵanda kózge túserlik eki qatlamnan ibarat. Bunda tiykarǵı orındı túrkiyshe-qaraqalpaqsha leksikalıq qatlam iyeleydi. Sonday-aq, shayırdıń tilinde arab-parsı , shıǵıs tillerinen ózlestirilgen sózler, rus tili hám rus tili arqalı basqa tillerden kirgen sózlerde ushırasadı. Arab-parsı ózlestirmeleri shayırlardıń shıǵarmalarında jazba esteliklerdiń tilindegi arab-parsı sózlerine qaraǵanda az muǵdarda seziledi. Shayırlardıń tilindegi arab-parsı sózleriniń kópshiligi, birinshiden, burıńǵı folklorlıq shıǵarmalarda da gezlesetuǵın hám óz sózlerimizge aynalǵan sózler bolsa, ekinshiden, Shıǵıs klassikleriniń shıǵarmalarında ushırasatuǵın arab-parsı sózleri.

Al, rus tili hám rus tili arqalı basqa tillerden awısqan rus sózleri kóbinese Omar, Ayapbergen shıǵarmalarında aktiv qollanılǵan. Biraq, olar awızsha sóylew tili arqalı ózlestirilgen.

Solay etip, klassik shayırlardıń shıǵamalrınıń leksikalıq quramı 1920-jıllarǵa shekem qaraqalpaqlardıń sóylew tili tiykarındaǵı jazba ádebiy tili bolǵanlıǵın kórsetedi.