I. Sózlerdiń jasalıwında:

a) biy, na(ná) pristavkalarınıń hám -ıw//-iw dánekrleriniń ónimli qollanılıwı;

á) jup atlıqlardıń (ásirese arab-parsı tillerinen ózlestirilgen) ónimli qollanılıwı;

b) kelbetlik jasawshı -dayın//-deyin, -dek affiksleriniń qollanılıwı;

g) sanaq sanlıqlardıń eski ózbek tilindegi formalarǵa jaqın qollanılıwı;

ǵ) kelbetlik feyil jasaushı –an//-en (-yan//-yen), -mısh/-mish affiksleriniń, hal feyil jasawshı –ban//ben, (-uban//ubán) affiksleriniń qollanılıwı hám atawısh feyil jasawshı –maq//mek (-baq//bek, -paq//pek) affiksleriniń házirgi tilge salıstırǵanda ónimlirek qollanılıwı;

d) ráwishlerdiń jasalıwında eski seplik formalarınıń qollanılıwı hám t.b.

II. Sózlerdiń ózgeriwinde:

a) sanaq sanlıqlardan keyingi atlıqlarǵa kóplik affikslerinin jalǵanıwı;

á) seplik affiksleriniń geyde eski formalarınń qollanılıwı;

b) -dur//-dir, -dı//-di predikativlik affiksleriniń ónimli qollanılıwı;

g) betlew, siltew almasıqlarınıń sepleniwdegi ayrıqsha formaları;

ǵ) feyil formalarına –lar//-ler affiksiniń ónimli jalǵanıuı;

d) buyrıq meyildiń –ǵıl//-gil, -qıl-kil hám –alı/eli formalarınıń qollanılıwı;

e) ótken máháldiń analitikalıq formaların jasawda «e» tolıqsız feyili menen dizbeklesiwshi feyil formalarınıń sheklengenligi;

j) geypara tirkewishlerdiń (bilen-bilán-bilá-birlá, yanlıǵ) hám dánekerlerdiń (yáná-yene, ágár-ágárki, diyip) eski formalarınıń qollanılıwı hám t.b

Bul ózgerisler hámme shayırlarda birdey emes. Jiyen jıraw shıǵarmalarınıń tili morfologiyalıq jaqtan házirgi tilge júdá jaqın. Kúnxoja, Ótesh, Omar shıǵarmalarında bul ózgeshelikler aytarlıqtay emes. Tek Ájiniyaz shıǵarmalarında, sonday-aq Berdaqtıń «Shejiresinde» hám ayırım basqa da shıǵarmalarında joqarıda kórsetilgen ózgeshelikler kóbirek kózge túsedi.

XIX ásirdegi qaraqalpaq shayırları ulıwma xalıqlıq sóylew tilin hám jazba ádebiy tildi orınlı paydalanıp, qaraqalpaq tiliniń bunnan bılay rawajlanıuına jańa baǵdar belgilep berdi, sonlıqtan da qaraqalpaq ádebiy tilinin normalarınıń qáliplesiwinde olardıń qosqan úlesleri júdá úlken.

SHÁRҢTLI QÍSQARTÍWLAR

1. Á. 1 — Ájiniyaz. «Qaraqalpaqstan» baspası. Nókis, 1975.

2. B. 1 — Berdaq. Tańlamalı shıǵarmalarınıń tolıq jıynaǵı. Nókis. 1950.

3. B. 2 — Berdaq.Tańlamalı shıǵarmalarınıń jıynaǵı. Nókis. 1977.

4. B. 3 — Berdaq. Shejire — «Ámiwdárya» jurnalı. 1972, №8.

5. J. — Jiyen jıraw. Posqan el. Nókis. 1981.

6. K. 1 — Kúnxoja İbrayım ulı. Qosıqlar. Nókis, 1960.

7. K. 2 — Kúnxoja. El menen. Nókis, 1975.

8. A. 1 — Musaev A. Shıǵarmaları. Nókis, 1960.

9. A. 2 — Musaev A.Birinshi may. Nókis, 1980.

10. O. 1 — Omar Súgirimbet ulı. Tańlawlı shıǵarmaları. Nókis, 1960.

11. O. 2 — Omar shayır. Ayırsha. Nókis, 1979.

12. Ó. 1 — Ótesh Alshınbay ulı. Tańlamalı shıǵarmaları. Nókis, 1962.

13. Ó. 2 — Ótesh shayır. Nókis, «Qaraqalpaqstan», 1978.

Referat tayarlaw. Talabag`a qi’yi’nshi’li’q da`rejesi woni’n’ jeke mu`mkinshilikleri, uqi’pli’g`i’ ha`m bilim da`rejesine i’layi’q bolg`an bir tema boyi’nsha referat tayarlaw tapsi’ri’ladi’. Bunda talaba tiykarg`I’ a`debiyatlardan ti’sqari’ qosi’msha a`debiyatlardan (monografiyalar, ilimiy, metodi’kali’q maqalalar, internetten ali’ng`an mag`li’wmatlar, elektron kitapxana materiallari’ h.t.b) paydalani’p materiallar ji’ynaydi’, analiz qi’ladi’, sistemaga keltiredi ha`m tema boyi’nsha mu`mkinshilik bolg`ansha toli’q, ken` mag`li’wmat beriwge ha`reket etedi. Kerek jag`daylarda oqi’tiwshi’lardan ma`sla`ha`t ha`m ko`rsetpeler aladi’.

Juwmaqlang`an referat jumi’si’ kafedrada ekspertler qatnasi’wi’nda qorg`aladi’.

Referat temaları

1. Berdaq shi’g’armalari’ tilinde jumsalg’an dawi’sli’ sesler ha’m dawi’ssi’z sesler

2. Berdaq shi’g’armalari’ tilinde atli’qti’n’ san kategoriyasi’

3. Berdaq shi’g’armalari’ tilinde seplik kategoriyasi’

4. Berdaq shi’g’armalari’ tilinde kelbetlik, sanli’q so’zler

5. Berdaq shi’g’armalari’ tilinde feyil so’zler

6. Berdaq shi’g’armalari’ tilinde so’z jasaw usi’llari’

7. Berdaq shi’g’armalari’ tilinde so’zlerdin’ tariyxi’y shi’g’i’si’ boyi’nsha qatlamlari’

8. Berdaq shi’g’armalari’ tilinin’ leksika-semantikali’q o’zgeshelikleri

9. Berdaq shi’g’armalari’ tilinde turaqli’ so’z dizbeklerinin’ jumsali’wi’

10. Berdaq shi’g’armalari’ tilinde funkcional sheklengen leksikani’n’ jumsali’wi’

11. Berdaq shi’g’armalari’ni’n’ a’debiyattani’w iliminde izertleniwi

12. Berdaq shi’g’armalari’ni’n’ tariyx iliminde izertleniwi.

13. Berdaq shi’g’armalari’ni’n’ filosofiya iliminde izertleni.

14. Berdaq shi’g’armalari’ni’n’ pedagogika iliminde izertleniwi.

15. Berdaq shi’g’armalari’ni’n’ til biliminde izertleniwi.

16. Berdaq shi’g’armalari’ni’n’ etika,estetika iliminde izertleni.

17. Berdaq do’retpelerinin’ izertleniw jag’daylari’.

18. Berdaq shi’g’armalari’n lingvistikali’q bag’darda izertlewdin’ a’h’miyeti.

19. Qaraqalpaq jazba a’debiy tilinin’ qa’liplesiwinde shayi’rdi’n’ orni’.

20. Berdaq shi’g’armalari’ni’n’ konsonantizm. Dawi’ssi’z seslerdin’ qollani’wi’ndag’i’ pozitsiyali’q h’a’m kombinatorli’q o’zgerisler.

21. Dawi’ssi’z sesler tarawi’ndag’i’ ushi’rasatug’i’n fonetikali’q qubi’li’slar h’a’m seslik sa’ykeslikler.

22. Berdaq shi’g’armalari’ tilinin’ morfologiyali’q quri’li’si’.

23. Berdaq shi’g’armalari’ tilindegi so’z jasaw usi’llari’.

24. Atli’q, kelbetlik, feyil h’a’m ra’wish so’zlerdin’ affiksatsiyasi’, morfologiya-sintaksislik h’a’m leksika-semantikali’q usi’llar menen jasali’wi’.

25. Berdaq shi’g’armalari’ tilinin’ sezlik qurami’. Tu’pkilikli tu’rkiy so’zler qatlami’.

26. Altay da’wiri, jeke h’a’m orta tu’rk da’wirinen saqlang’an so’zlerdin’ tematikali’q toparlari’.

27. Basqa tiller qi’tay, arab, parsi’, ori’s h’.t.b. tillerden kelip kirgen so’zler h’a’m olardi’n’ shayi’r shi’g’armalari’nda qollani’w o’zgeshelikleri.

28. Berdaq shi’g’armalari’ni’n’ leksika-semantikali’q h’a’m stillik o’zgeshelikleri.

29. Semantikali’q kategoriyalar, polisemiya, metafora, metonimiya, sinekdoxa, sinonim, omonim, antonim so’zler, turaqli’ so’z dizbeklerinin’ qollani’w o’zgeshelikleri.

30. Funktsional sheklengen leksika bulgarizm, dialektizm, professionalizm, jargonizm, tabu so’zlerinin’ shayi’r shi’g’armalari’ tilinde qollani’w jag’daylari’.

31. Әжинияз шығармаларының тилинде сөзлердиң қурамында даўыслы фонемалардың қолланылыў өзгешеликлери.

32. Әжинияз шығармаларында даўыслы сеслердиң үнлеслиги.

33. Даўыссызлардағы сеслик үнлесликлер.

34. Әжинияз шығармаларында тлық жасаўшы аффикслер.

35. Келбетлик жасаўшы аффикслер.

36. Фейил жасаўшы аффикслер.

37. Шайырлар шығармаларында дөренди рәўишлер.

38. Шайырлар шығармаларында қоспа фейиллер.

39. Сеплик жалғаўларының қолланылыў өзгешеликлери.

40. Атлықтың бетлик ҳәм предикативлик аффикслердеги өзгешеликлер.

41. Шайырлар шығармаларында алмасықлардың сеплениўи.

42. Араб-парсы тилинен өзлестирилген сөзлер.

43. Шайырлар шығармаларындағы санлықлардың курамындағы өзгешеликлер.

44. Фейиллердиң шайыр шығармаларында қоллынылыў өзгешеликлеи.

45. Фейилдиң мейил формалары.

46. Мәҳәл формаларындағы өзгешеликлер.

47. Көмекши сөзлердеги өзгешеликлер.

48. Шайырлар шығармаларында түркий тиллерине ортақ сөзлер.

49. Классиклер шығармалары тилинде басқа тиллерден өзлестирилген сөзлер.

40. Классик шайырлар шығармаларында турақлы сөз дизбеклери.