Латинский язык / Соболевский С.И. Хрестоматия для переводов с латинского языка на русский

3.Somne, quies rerum, placidissime somne deorânt, Pax animi, quem cura fugit, qui corda, diurnis

Fessa ministeriis, mulces repârasque labori (Ov. Met. 11, 623).

4.Diuturnitâte pugnae hostes defessi proelio excedebant, alii intëgris viribus succedebant (Caes. B. G. 3, 4, 3).

ЧЕТВЕРТОЕ СПРЯЖЕНИЕ (§ 295).

514.

Experior.

1.Experto crédite (V. Aen. 11, 283).

2.Expertus novi, quanta crux sit amor (Erasm. 1. 160).

3.Dulce bellum inexpertis (Erasm. Adagia in v. Imperitia).

4.Dulcis inexpertis culturà potentis amici;

Expertus metuit (Ног. Ер. 1, 18, 86).

5. Quod ipsi experti non sunt, id docent cetëros (Cic. De or. 2, 18, 76).

6.Haec est hominum totä ratio, ut, quod experti non sunt, nequaquam esse posse arbitrentur (Augustin. Civ. 2, 3= v. 2, p. 489,

6 Dombart).

7.Nunquam illud orâclum Delphis tam célèbre et tarn darum fuisset, neque tantis donis refertum omnium populorum atque regum, nisi omnis aetas oraclorum illorum veritätem esset experta (Cic. Div. 1, 19, 37).

8.Adamantem lapïdem multi apud nos habent, et maxime aurifices

insignitoresque gemmarum; qui lapis nec ferro nee igni nee alia vi ullâ perhibetur, praeter quam hirclno sanguine, vinci. Sed, qui eum habent atque noverunt, numquid ita mirantur, u^ hi, quibus primum potentiä ejus ostendltur? Quibus autem non ostenditur, fortasse nec credunt, aut, si credunt, inexpertä mirantur (Augustin. Civ. 21, 4).

9.Desponderat filiam viro acri et pro causa plebis expertae virtutis (Liv. 3, 44, 3).

10.Expertus scribo, quod scribo (Plin. Ep. 7, 25, 2).

11.Plerumque creditur iis, qui experti sunt (Cic. Top. 19, 74).

515.

Orior.

1. Omnia ortä occïdunt et auctä senescunt (Sail. Jug. 2, 3),

2. Diluculum est, quum, sole nondum orto, jam lucet; secundum diluculum vocatur татсе, quum lux videtur solis (Censorin. 24 et Macrob. Sat. 1, 3).

3.Flumina paucd vides magnis de fontibus ortä; Plurimä collectis multiplicantur aquis (Ov. R. A. 97).

4.Lunä, si, splendens exortä, puro nitôre fulsit, serenitâtem; si

rubicundä, ventos; si nigrà, pluvias portendôre credïtur (Plin. N. H. 18, 79, 347).

250

5. Oves, quas pasclmus, ortae sunt ab ovibus feris; sic, quas allmus, caprae a capris feris (sunt) ortae (Varr. R. R. 2, 3, 3= p. 223, 7).

6.Ortä omnia intereunt (Sail. Epist. ad Caes. 1, 5).

7.Tibi a me nullä ortä est injuria (Ter. Ad. 2, 1, 35=189).

8. Omnia mala exempla ex rebus bonis orta sunt (Sail. Cat. 51,27).

9.Odium, certaminibus ortum, ultra metum durât et ne in victis quidem deponïtur (Veil. 1, 12, 7).

10.Etruscä gens orta est Sardibus ex Lydia. Tyrrhënus enim, inde profectus cum magna manu eorum, occupavit earn partem Italiae, quae nunc vocatur Etruriä (Festus, p. 430 Lindsay).

11. Subito tempestâtes coortae sunt maximae (Cic. Verr. 1, 18, 46).

12.Turn insidiatores, exorti, saxa duo ingentia devolvunt, quorum altëro caput ictum est régi, altëro humérus (Liv. 42, 15, 9).

13.Haec quum dixisset (Epaminondas), risus omnium cum hilaritâte coortus est (Nep. 15, 8, 5).

516.

Ordior.

1.Celtibêri in Hispania, qui, bello domïti, se Ti. Graccho dediderant, pacati manserant, M. Titinio praetôre obtinente provinciam,

rebellarunt sub adventum Ap. Claudii, orsique bellum sunt ab repentina oppugnatiöne castrorum Romanorum (Liv. 41, 26, 1).

2.Scipio adhortandorum militum causa talem oratiönem est exorsus (Liv. 21, 39, 10).

3.Conticuere omnes intentique ora tenebant.

Jnde toro pater Aeneas sic orsus ab alto (V. Aen. 2, 1).

517.

Assentior.

1. Ejus sententiae libenter assensus sum (Cic. Phil. 11, 6, 15).

Полуотложительные глаголы.

ВТОРОЕ СПРЯЖЕНИЕ (§ 294).

518.

Audeo.

1. Non est ausus meam domum possidëre (Cic. Dom. 41, 107).

2.Et tu apud patres conscriptos contra me dicere ausus es (Cic. Phil. 2, 21,^51).

3.Caesus est virgis Athenagöras, qui in fame frumentum exportare erat ausus (Cic. Flacc. 7, 17).

4.Cares, qui turn Lemnum incolebant, Miltiädi resistëre ausi non sunt atque ex insula demigrarunt (Nep. 1, 2, 5).

251

519.

Gaudeo.

1.Cognltâ morte С. Trebonii, non plus gavlsus sum, quam dolui (Cic. Phil. 13, 10, 22).

2.Frustra sum igïtur gavisus miser (Ter. Heaut. 857).

520.

Soleo.

1.CrNedëre necesse est, Jovis ipslus simuläcri faciem diebus festis minio illlni solïtum (esse) triumphantiumque corpora. Cujus rei causam equïdem miror, quamquam et hodie id ( = minium) expéti constat Aethiöpum populis totosque eo tingi procures, hunc ibi deorum simulacris colorem esse (Plin. N. H. 33, 7 (36), 111).

2.Est in Originibus, solitos esse in epulis canëre convîvas ad tibicïnem de clarorum hominum virtutibus (Cic. Tusc. 1, 2, 3).

ТРЕТЬЕ СПРЯЖЕНИЕ (§ 295).

521.

Fido.

1.Eis amicis sociisque confisus, Catilinä opprimendae reipublicae consilium cepit (Sail. Cat. 16, 4).

2.Pars Aquitaniae sese Crasso dedldit obsidesque ultro misit; paucae

nationes, anni tempore confisae, hoc facere neglexerunt (Caes.

B.G. 3, 27).

3.Massilienses, et celeritâte navium et scientiâ gubernatorum confisi, circumvenire nostros contendebant (Caes. B. G. 1, 58, 1).

Неправильные глаголы (§296—314).

522.

1.Possum (§ 297—298).

1.Non amo te, Sabldi, nee possum dicëre, quare;

4.Potest igïtur testibus judex non credëre? Cupïdis et irâtis et conjurätis et ab religiöne remötis non solum potest, sed etiam débet (Cic. Font. 10, 21 [6, 11]).

5.Ipsä quoque assiduo labuntur tempora motu,

Non secus ac flumen. Neque enim consistëre flumen, Nec levis horâ potest; sed, ut undà impellltur undu, Urgeturque prior veniente, urgetque priorem,

Tempora sic fugiunt parlter, pariterque sequuntur, Et nova sunt semper (Ον, Met. 15, 179).

252

9.Quae de illo dicuntur, dici non possunt; quae dici possunt, non dicuntur (Auct. ad Her. 4, 28, 39).

10.Nullà placer e diu пес vivëre carmina possunt, Quae scribuntur aquae potoribus (Ног. Ер. 1, 19, 1).

11.Sine opéra tua di horum nil facere possunt (PI. Cist. 1,1, 51 =51),

12.Dis proximus ille est,

Quem ratio, non ira movet; qui, facta rependens,

Consilio punire potest (Claudianus, De consulatu FI. Mallii Theodori, 227).

13. Gaudes carminibus; carmina possumus donare (Ног. Od. 4,

8, 11).

14. Videre nosträ mala non possumus;

9, 22).

16.Nemini ego possum esse bene merenti de republica non amîcus (Cic. Prov. cons. 9, 24).

17.Audi relïqua et risum contïne, si potes (Cic. Fin. 4, 25, 71).

18.Tu, Caesar, civitätem dare potes hominibus, verbo non pote (Suetonius, De ill. gramm., 22).

19.Quod sum, non potes esse;

Tu quôd es, e populo quillbet esse potest (Mart. 5, 13, 9).

20.Nemo omnia potest scire (Varr. R. R. 2, 1, 2).

21.Praeterïta mutare non possumus (Cic. Pis· 25, 59).

22.Miserius stultitiâ quid possumus dicere? (Cic. N. D. 1, 9, 23).

23.Apud omnes gentes animadvertëre possumus, dominis in servos vitae necisque potestätem esse (Gaj. Inst. 1, § 52).

24.Canes et latrare et mordëre possunt (Cic. R. A. 20, 57).

25.Praeterïta magis reprehendi possunt, quam corrïgi(Liv. 30,30, 7).

26.Difficilis, facilis, jucundus, acerbus es idem;

Nec tecum possum vivërey nec sine te (Mart. 12, 47).

27.Qui non est vir bonus, potest nihilomïnus medïcus esse, potest gubernâtor, potest grammatïcus tam, mehercules, quam coquus (Sen. Ep. 87, 17).

523.

Posse.

253

6.Saepe audivi, poëtam bonum neminem sine inflammatiöne animorum exsistêre posse et sine quodam afflâtu quasi furöris (Cic. De or. 2, 46, 194).

7.Dicet, rempublicam administrari sine metu ac severitâte non posse (Cic. Verr. 5, 9, 22).

524.

Potero.

1.Nec tibi nobilltas potërit succurrëre amanti:

Nescit amor priscis cedëre imaginibus (Prop. 1, 5, 23).

6.Jamque opus exêgi, quod nec Jovis ira nec ignis

Nec poterit ferr um пес edax abolëre vetustas (Ον. Met. 15, 871).

525.

Poteram.

1.Quam benè, Caune, tuo poteram nurus esse parenti,

Quam bene, Caune, meo poteras gêner esse parenti! (Ov. Met.

9, 488).

2. Attïcus mendacium neque dicebat neque pati poterat (Nep. 25, 15, 1).

526.

4.Quid per se peregrinatio prodesse cuiquam potuit? (Sen. Ep. 104, 13).

5.Bello graviore pugnavi, quo necesse fuit etiam senibus militare, quo fortes esse non potuerunt, etiam qui priore bello fuërant

(Sen. Contr. 8, 5 = p. 386).

6. Non omnes casûs providëre legum latöres potuerunt (Quint. Decl. Ht 274 = p. 131 Lemaire).

7.'Qui celeriter arma capëre potuerunt, paulisper nostris restiterunt (Caes. B. G. 4, 15, 4).

254

8.Potuisti populari hanc terram, quae te ( = Coriolänum) genuît atque aluit? (Liν. 2, 40, 60).

9.Saepe, qui miserëri potuit, misericordiam rogat (Comicus apud

Sen. Contr. 9, 27, p. 428 = Diehl p. 72).

0. Felix, qui potuit rerum cognoscëre causas! (V. Georg. 2, 490).

527.

Possim· Possem.

1.Ut non omnem frugem neque arbörem in omni agro reperire possis, sic non omne fadnus in omni vita nasdtur (Cic. Rose. Am. 27, 75).

2.Habet multitudo vim quandam talem, ut, quemadmödum tiblcen sine tibiis canêre, sic orator sine multitudine audiente elöquens

esse non possit (Cic. De or. 2, 83, 338).

3.Utlnam tarn facile verä invenire possim, quam falsä convincëre! (Cic. N. D. 1, 32, 91).

4.Nemo tarn divos habuit faventes,

Crastlnum ut posset sibi pollicêri (Sen. Thy. 619).

5.Beâtus est nemo, qui eä lege vivit, ut non modo impüne, sed

6. Qui non vetat peccare, quum possit, jubet (Sen. Tro. 291 Leo =

= 300 Peiper).

7.Quid mi jueundius, quam, quum coram tecum loqui non possim,

9. Philippus omnia castella expugnari posse dicebat, in quae modo

11.Quam multä sunt votä, quae etiam sibi fateri pudetl Quam paueä, quae facere coram teste posslmus! (Sen; Benef. 6, 38, 5).

12.Optimum est pati, quod emendare non possis (Sen. Ep. 107, 9).

13.Quae domus tarn stabllis, quae tarn firmä civltas est, quae non odiis atque dissidiis fundïtus possit everti? (Cic. Lael. 7, 23).

14.Nil admirari—prope res est unä, Numlci,

Soläque, quae possit facere etservare beätum (Hör. Epist. 1, 6,1).

528.

2. Edo (§ 299—300).

1. Cur,

Quae laedunt oculum, festlnas demëre; si quid Est animum, differs curandi tempus in annum? Dimidium facti, qui coepit, habet: sapëre aude;

55 = 55).

255

4.Ad haec pervenitur verba: „Virtus et philosophiä et justitiä — verborum inanium crepltus est; unä félicitas est —bene vitae

6.Carpe cibos digltis: est quidam gestus edendi:

Ora nee immundä totà perunge manu (Ov. A. A. 3, 755).

7.Pater, avus, proävus, abävus, atävus, tritävus, quasi mures, semper adere alienum cibum, neque edacitâte eos quisquam poterat vin-

9. Ergo etiam, quum me supremus adëdërit ignis,

Vivam, parsque mei multà superstes erit (Ov. Am. 1, 15, 39).

10.Luststi satis, êdisti satis atque bibisti: Tempus ablre tibi est (Hor. Ep. 2, 2, 214).

12.Si ursus hominem comest, quanto magis homo débet ursum comesse (Petron. 66).

529.

3. Fero (§ 301—303).

6.Uvas fert vitis tripllces: est prima voluptas,

Ebriëtas sequltur, numërum sed nausea finit (Medulla facetiarum, 305).

7.Suä quisque facta ad caelum fert (Sail. Jug. 53, 8).

8.Multos videmus homines optimos et innocentissimos (quantum quidem hominis naturä fert) in vita nunquam respîrare a mo-

lestiis, sed perpétua quadam calamitâtum série usque ad extremum spirltum premi (Mureti Or. 3 = v. 2, p. 27).

9.Pacem hue fertis, an arma? (V. Aen. 8, 114).

10.Quaedam falsa veri speciem ferunt (Sen. Ira 2, 22, 2).

11.Multä ferunt anni venientes commöda secum; Multa recëdentes adlmunt (Ног. A. P. 175).

12. Nee fur are time: Venëris perjutia venu

Irrita per terras et fréta summa ferunt (Tib. 1, 4, 21).

13.Venatöres in nive pernoctant; famem, sitifti, frigus, vigiliam ferunt; cum apris, cum ursis aliisque indomltae feritâtis animalibus

de vita saepenumôro decernunt ac dimlcant (Mureti or. 15 = = v. 2, p. 138).

256

14.Omnes arbores, quo magis senescunt, hoc maturius ferunt fructus (Plin. N. H. 16, 27 (50),116).

15.Qui audierunt synphoiiiam, ferunt secum in auribus modulationem iilam ac dulcedinem cantuum (Sen. Ep. 123,9).

18.Mercurium Galli omnium inventörem artium ferunt, viarum atque itinerum ducem (Caes. B. G. 6, 17, 1).

530.

Сложные с fero (§ 303).

1.Arrideo omnibus, saluto ac resaluto bénigne, nullius animo repugno, nullius institutum aut factum damno, nemini me praefêro

(Erasm. 1,244).

2. In crastlnum diffëro res sevêras (Nep. 16, 3, 2).

3.„Nunc hie dies aliam vitam affert, alios mores postulat", ut ait Terentius (Andr. 1, 2, 18) (Cic. Fam. 12, 25, 5).

4.Dies affert vel horä potius, nisi provlsum est, magnas saepe clades (Cic. Phil. 3, 1, 2).

5.Ad omnia aliä aetäte saplmus rectius; solum unum hoc vitii

senectus affert hominibus: attentiores sumus ad rem omnes, quam r sat est (Ter. Ad. 5, 3, 46 = 833).

6. Vivltur parvo bene, cui paternum Splendet in mensa tenui sallnum,

Nec levés somnos timor aut cupldo Sordldus aufert (Ног. Od. 2, 16,13).

7.Profert mores plerumque oratio et animi sécréta detëgiti Nec sine causa Graeci prodiderunt, „ut vivat, quemque etiam dicere" (Quint. 11, 1, 30).

8.Castd refert castae genetrlcis^ filia mores,

10.Haud parvi refert ad hilaritätem convivii, quo quisque loco sedeat (Erasm. v. 2, p.76).

11.Notavi in chirogräpho ejus (=Augusti) ilia praecipue: non di-

vldit verba nec ab extrema parte versuum abundantes littêras in altêrum transfert, sed ibidem statim subjïcit circumducitque

(Suet. Aug. 8η.

12. Plebs a populo eo differt, quo species a genere: namappellatiöne populi —universi cives significantur, connumeratis etiam patriciis et senatoribus; plebis autem appellatiöne —sine patriciis et senatoribus cetôri cives significantur (Justin. Inst. 1, 2, 4 = Gaj. 1,3).

13. Qui amat, cui odio ipsus (=ipse) est, eum bis facere stulte duco:

labörem inänem ipsus capit et illi molestiam affert (Тег. Нес.343). 14. Quid mihi aufert, qui ridet? (Petron. 61).

17.Plus molestiarum afferunt nonnullis parentibus liberorum mores, quam mortes (Erasm. 1, 157).

18.A. Innumêras curas secum afferunt libëri.— B· Sed iidem innumeras voluptâtes (Erasm. 1, 156).

19.Lictöres consulibus et praetoribus fasces et secures praeferunt, tamquam dignitâtis insignia (Cic. Qu. fr. 1, 1, 13).

20.Si imagines nobis amicorum absentium jucundae sunt, quae memorîam rénovant et desiderium absentiae falso atque inâni

facie, naribus, auribus, palpëbris, quas solae quadrupêdùm habent. Pedibus paulum differunt: sunt enim, ut manus prae.ongae (Plin. N. H. 11, 44 (100), 246).

22.In India ei, qui sapientes habeniur, nudi aetâtem agunt et Caucäsi nives hiemâlemque vim perferunt sine dolore (Cic. Tusc. 5, 27, 77).

23.Hiberniae solum caelumque et ingénia cultusque hominum haud multum a Britannia differunt (Tac. Agr. 24).

24.Quidam nimis magnum Studium muliamque opëram in res obscuras atque difficiles conferunt> easdemque non necessarias (Cic. Off. 1, 6, 19).

531.

Fer. Ferens. Ferendus (и сложные).

1. Differ: habent parvae commöda magna morae (Ov. F. 3, 394).

2.Obsêcro, populäres, ferte misërô atque innocenti auxilium, subvenite inöpi (Ter. Ad. 155).

3.Te, Apollo sancte, fer opem, teque, omnipötens Neptune, invöco,

vosque adeo, venti! (Turpilius apud Cic. Tusc. 4, 34, 73 = Diehl,

p. 69).

4.Timeo Danaos et dona ferentes (V. Aen. 2, 49).

5.Democritum potius imitemur, quam Heraclitum. Hic enim, quo

258

532.

5.Qui récusât ferre casûs humânos, quibus omnes ex aequo sumus

obnoxii, sive plebeji sumus, sive reges, is e vita migret, oportet (Erasm. 1, 156—7).

tiem galeâ premîmus"; nos sumus, apud quos usque eo nihil ante mortem otiösum est, ut, si res patltur, non sit ipsä mors otiösä" (Sen. Ad Serenum de otio 1, 4).

7.Miraris, si libëri homines superbiam tuam ferre non possumus (Curt. 8, 7, 14).

9.Omnia ferre si potes, et debes (Juv. 5, 170).

10.Diclmus autem

Hos quoque fellces, qui ferre incommoda vitae,

Mec jactare jugum vitä didicëre magistru (Juv. 13, 20).

11.Vulgäre Graeciae dictum, semper aliquid novi Africain afferre (Plin. N. H. 8, 16 (17), 42). '

12.Quod munus reipublicae afferre majus meliusve possumus, quam si docemus atque erudlmus juventütem? (Cic. Div. 2, 2, 4).

13.Oportet privâtis utilitatibus publicas, mortalibus aeternas anteferre

Venturi timor ipse malt. Fortissimus ille est,

Qui promptus metuendd pati, si commlnus instent, Et differre potest (Lucan. 7, 104).

18.Praeferre patriam llbëris regem decet (Sen. Tr. 341).

19.Duo praecipüä Mercurii munëra sunt: nuntium deorum agëre et lucrum mortalibus, imprimis mercatoribus, afferre (Lambinus ad PI. Amph. 12 apud Lemaire).

20.Romanus orator non bellum se Syracusânis, sed орещ аихШипь que afferre ait (Liv, 24, 33, 5).