Qara qozı

(Gúrriń)

Qozını iyt talap ketkenin bilip, úyiniń eki jaǵındaǵı qońsıları keldi. Olarda boyın tikley almay, jerde jatırǵan qozıǵa ayawshılıq bildirip turdı.

-Quyrıǵın ońbaǵanday etip julıp alıptı, endi kele bolıwı shamalı soyıp taslay ber,-dedi Qartjan.

Soyıwǵa obal ǵoy, ele kishkene, doktorǵa kórset. Jarasına dóńgelek dárini maydalap sepse táwir bolıp ketedi,-dedi Atamurat.

Qońsılarınıń sózin ún qatpay tıńlaǵan Nazarbay qozıǵa ayawshılıq penen kóz almastan qarap, ne qılıw kerekligi tuwralı oylanıp qaldı.

Qońsıları azıraqtan keyin ketip qaldı.

-Aǵa, qozını endi soyasań ba?-dedi kishkene Barlıqbay kózinen jası aylanıp.

-Joq, soyadı degen ne, doktorǵa kórsetemiz, emleydi, qozı táwir bolıp ketedi,-dedi aǵası balalarına qarap. Muńayıp turǵan balaları azǵana bolsa da kewili kóterileyin dedi.

Nazarbay bir jaqqa ketip qaldı. Balaları qarawıllap, qozınıń basınan ketpedi. Aradan biraz waqıt ótken soń Nazarbay qasına mal shıpakerin ertip, qaytıp keldi.

Shıpaker qozını kórip, ukol saldı, jarasına jaǵatuǵın dári berdi. Qozını tislegen iytti tekserip kórdi. Iyttiń házirshe juǵımlı awırıwı joqlıǵın anıqladı. (J. Ábdireymov, 148 sóz).

Bayan jobası:

1. Iyttiń qozını tislewi.

2. Qozını soyıw tuwralı pikirler.

3. Kishkene Barlıqbaydıń qozını ayawı.

4. Mal shıpakeriniń keliwi.

5. Shıpakerdiń islegen emi.

Arıslan hám adam (Ertek)

Bir qul óz xojayınınıń úyinen qaship ketken edi. Bir jıldan soń onı tutıp aldı. Qashqanı ushın jabayı haywanlarǵa taslamaqshı boldı.

Qápesten aybatlı arıslandı shıǵarıp jiberdi. Qorıqqanınan haywan qulǵa qaray umtıldı. Biraq birden toqtap qaldı. Quldıń aynalasında sekirdi. Qul da úndemey turıp, bul sahra patshasın sılap-sıypadı. Bul jaǵday hámmeni hayran qaldırdı. Bunıń sebebin quldan soradı. Ol adamlarǵa mınalardı ayttı:

-Men xojayınımnıń úyinen qashqannan soń, dalalardı gezdim. Men qattı sharshadım, meniń bir kózim bir jarıqqa tústi. Ol jerge kirdim, sharshaǵanımnan dárriw uyıqlap qaldım. Bir waqıtta qorqınıshlı dawıstan oyanıp kettim, aldımda arıslan baqırıp tur eken. Onıń ayaqları qanǵa boyalǵan arıslan qanǵa boyalǵan ayaǵın kóterip maǵan kórsetti. Ayaǵına shógirtek tiken kirgen eken. Alıp tasladım da jarasın bayladım, qolıma basın qoyıp, uyqıǵa ketti. Sonnan beri biz ekewimiz birge tura basladıq.

Men arıslannıń úyinen shıǵıp, adamlar arasına kettim. Biraq meni tutıp aldı. Ólimge húkim etti. Mennen keyin arıslandı ańshılar tutıp alǵan bolsa kerek. Biz, mine usı jerde ushırasıp, bir-birewimizdi tanıdıq. (Ertek, 153 sóz).

Bayan jobası:

1. Qul ne qıldı?

2. Arıslan qulǵa qalay qaradı?

3. Qul bul tuwralı ne dedi?

Q. Matrazov. Gúlzardıń sawǵası. (Gúrrińler hám qosıqlar). Nókis, “Qaraqalpaqstan”, 1997, 3-bet.

Aqıllı bala

(Gúrriń)

Nurnazar menen Rinat úydiń aldına túsirilgen qumda oynap otırar edi. Olardıń qasınan úlken jastaǵı qolına hassa uslaǵan ǵarrı ótip qaldı. Birden Nurnazardıń esine ákesiniń aytıp qoyǵan násiyatı tústi de, ornınan ırǵıp turıp:

-Assalawma-áleykum ata-dedi.

-Waleykum-assalam, kóp jasa. Júdá ádepli bala ekenseń, ákeńe raxmetler jawsın!-dedi ótip baratırǵan ǵarrı.

Sońınan negedur Rinatqa qarap, basın shayqap-shayqap jolın dawam etti.

-Áne, kórdiń be, men ádepli balaman,-dedi quwanǵanınan Nurnazar.

-Ákeme de raxmetler jawsın dedi. Al saǵan bunday gápler aytpadı.

-Awa, jaqsı bolmadı. Endigiden bılay men de ádepli bala bolaman, dep Rinat basın tómen salıp turıp qaldı. (Q. Matrazov, 93 sóz).

Bayan jobası:

1. Nurnazar ákesiniń násiyatın qalay orınladı?

2. Ǵarrı balalarǵa ne ayttı?

3. Rinattıń wádesi.

Q. Matrazov. Gúlzardıń sawǵası. (Gúrrińler hám qosıqlar). Nókis, “Qaraqalpaqstan”, 1997, 3-bet.

Eki dos

(Gúrriń)

Báhár kúnleriniń biri edi. Nurnazar menen Quwanısh mektepten qaytıp kiyatır. Ekewi de bir klasta oqıydı. Úyleri de qońsı turadı. Quwanıshtıń kózi birden Aman atanıń úyiniń aldındaǵı erte azan menen egilgen aǵash shúllikshelerine tústi:

-Anaǵan qara, Nurnazar, rogatkaǵa toǵanaq etiwge qayım eken,-dep suwırmaqshi bolıp juwırıp-aq bardı.

-Quwanısh, suwırma onı. Aman atam kórip qalsa ne deymiz? Ol bul aǵashlardı bizlerge saya, kóshege kórik berip tursın, dep egip qoyǵan joq pa?-dedi Nurnazar.

Óziniń nadurıs háreketine uyalıp qalǵan Quwanısh kósheni boylap juwırıp ketti. (Q. Matrazov, 77 sóz).

Bayan jobası:

1. Balalar mektepten kiyatırıp neni kórdi?

2. Quwanısh ne qılmaqshı boldı?

3. Nurnazar onı qalay toqtattı?

T. Qayıpbergenov. Qaraqalpaqnama (Roman-esse). Nókis, “Qaraqalpaqstan” baspası. 1998, 14-bet.