5.3 Жұмысты орындау тәртібі:

а) Зертханалық жұмысты орындауға вариант тапсырмасын алу (5.1 – кесте).

5.1 – кесте. Жұмыс варианты

Вариант реті	Жұмыс мазмұны (қандай фактордың әсер етуін зерттеу)
1	Температураның әсер етуі
2	Ерітінділер рН-ның әсер етуі
3	Ионит табиғатының әсер етуі
4	Ерітінді концентрациясының әсер етуі
5	Үдеріс ұзақтығының әсер етуі

ә) Ионитті өлшеп, өлшендіні колонкаға салады да, тұз ерітіндісін құяды. Ионитті бір сағат аралығында ісіндіруге қояды, одан кейін колонка арқылы 2 л/сағ жылдамдықпен дистилляцияланған су өткізеді.

Тығыздалған ионит көлемін өлшейді.

Зерттелетін фактордың әртүрлі мәндері кезінде, қатар екі тәжірибе жүргізіледі. Нәтижелері кестеге еңгізеді.

5.2 – кесте. Тәжірибе нәтижелерін жазу үлгісі

Зерттелетін фактордың мәні	Кіптен иониттің көлемі	Құрғақ иониттің салмағы	Иониттің меншікті көлемі	Салыстырмалы ісіну
t1	V01	W1	V1 менш	γ=( V1 менш ∙ t1/ V менш ∙t2 )100%
t2	V02	W2	V2 менш

Иониттің меншікті көлемі мына формуламен есептеледі:

V_менш= V₀/W, (мг/л).

Мұндағы V_{0 –} ісінген иониттің көлемі;

W-құрғақ иониттің салмағы.

Салыстырмалы ісіну: γ=( V_{1 менш} ∙ t₁/ V _менш ∙ t₂ )100%.

5.4 Тәжірибе нәтижелерін өндеу:

1. Орындалған жұмысқа қысқаша сипаттама беру.

2. Алынған нәтижелерді есептеу және келтіру .

3. Қажетті қорытындыларды жасау.

5.5 Қажетті құрал-жабдықтар және материалдар:

1. Термостат;

2. Өлшеуіш цилиндрлер;

3. Түсті металл тұздарының ерітінділері;

4. рН-метр;

5. Ион алмасу шайырлары;

6. Ион алмасу колонкасы.

5.6 Бақылау сұрақтары:

1. Ион алмасу шайырлардың құрылысы. Оларды өндірісте қолдану жолдары.

2. Иониттердің сұрыпталуы.

3. Ион алмасу үдерісінің кинетикасы.

4. Иониттердің ісінуі, ісінуге әсер ететін факторлар.

5. Жұмыстың мақсаты, жұмысты орындау әдісімен аппаратурасы.

№ 6 – ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ТОТЫҚСЫЗДАЙ БАЛҚЫТУ

6.1 Жұмыстың мақсаты: Студенттерді тотықты (күйдірілген) шикізаттан металдарды тотықсыздай балқытумен бөліп алу әдісімен таныстыру

6.2 Жалпы мәліметтер

Тотықсыздай балқытуда шихтадағы металдар оксидтер түрінде болады да, сонан тотықсызданып металға өтеді. Осындайда келесі реакциялар атқарылады:

кокстың жануында 2C+O₂=2CO₂ (19)

металдардың тотықсыздануында MeO+CO=Me+CO₂ (20)

Металдардың тотықсыздану ретімен оның толық жүруі келесілерге тәуелді болады: олардың оттекке калыптасу дәрежесіне, газ фазасының құрамына, яғни СО және СО₂ – нің балқытудағы қатынастарына. Газ фазасының құрамы балқыту пешіне берілетін кокстың және фурмаға айдалатын ауаның мөлшерімен реттеледі.

Алынатын қара қорғасын басқа бірнеше металдарды ерітеді де, олар оның тазалығын төмендетеді. Қорғасын да, асыл металдар да толығымен еріп, бай құйма түзейді. Қорғасынның осындай қасиеті, өзіне балқу кезінде асыл металдарды (Аu және Ag) ерітіп алуын, зертханалық аспапты талдауды жүргізуде пайдаланады.