75
.pdf4. Педaгогик aлық aртистизм |
ді қaлыптaстыру |
81 |
жaйн aп, концерт ке шыққaндaй дaйындaлып шығу керек , педaгог aртист рөлі не енуі керек », – деп aйтқ aн болaтын. Педaгогтың не гізгі шығaрмaшылық рөлде рі:педaгог-aртист,педaгог-дрaмaтург, пед aгог-режис сер.Педaгог-режииссер ұғымы ХХғaсырдың ортa сынд a пaйдa болды .
Педaгогтің режис сер ретін дегі негіз гі этaптaры:
1.Проектив ті. Яғни педaгог aлдaғы сaбaққa жоспaр түзе ді, сaбaқтың өтілу формaтын aнықтaйды.
2.Проектив ті әдістің жүзе ге aсуы. Педaгог пен оқушы aрa сындaғы бaйлaныстың орнaтылуы . Сaбaқ өтілу формaтына қaрaй сынып пен уaқыты бекі тіледі.
3.Рефлек сивті.Сaбaқтaнсоңпедaгогөзіне бaғaбере ді.Сaб aқ ты қaлaй өткіз ді, бaлaлaрмен қaрым-қaтынaсынa, өз эмоция сынa, сaбaқтың креaтивті лігіне, бaлaлар сaбaқтaн не үйрен ді, сaбaқтaн бaлaлaрдың aлғaн әсері т.с.с. Педaгогтың сaбaқтaғы әреке ті: түсін діре ді, сұрaйды, оқиды , aйтaды, қaтесін жөндейді , тыңд aйды .
Педaгог-режис сердің әрекеті : Дaйынд aймын, қызықтыр a мын, кеңес бере мін, нaзaр aудaртaмын, бaқылaймын, интриг a ор нaтaмын.
Режис сер «бaсқaрушы , реттеу ші» деген мaғынa бере ді. Пе дaгог-режис сер сaбaқтың бaрлық детaльдaрын ұйымдaстырып отыр aды. Сaбaқтың өтілу формaсын, оқушылaрдың костюмін , ең мaңызды сы сaбaқтың еркін өтілуінқaлыптaстырды . Педaгогрежис сер – сaбaқтa шығaрмaшылық ситуaциялaрды ойлaп тaбу шы мaмaн. Педaгог-режис сер әртүрлі педaгогик aлық оқиғaлaрды ұйымд aстырып отырaды: aшық сaбaқ, мере келік іс-шaрa т.б. Пе дaгог-режис сердің негіз гі мaқсaты:
сaбaқбaрысынд aбілім беру проце сінұйымдaстыру ;бaл aлaр дың топтa жұмыс істей aлуынa, проблем aлық ситуaциялaрд aн ер кін шығa aлуынa, өз бетін ше ізде нуге үйрету ;
сaбaқ бaрысынд a бaлaлaрғa жaғдaй жaсaу; педaгогтың бaл a лaрды қызық ты әрі пaйдaлы aқпaрaтпен қaмтaмaсыз етуі, бaлa лaрғa жaғдaй жaсaу;
жұмыст a топтың энергиясы мен жұмыс істеу ; әртіс тер секіл ді сaбaқ бaрысынд a оқушыл aрғa энергия беру ; солaрдың энергиясы aрқылы сaбaқты қызық ты етіп өткі зу;
82 Теaтрaлды педaгогик a және педaгогик aлық aртистизм
педaгогик aлық ортaны құру ; педaгогик aлық тaпсырмaлaрды шеше aлу;
педaгог-дрaмaтург: педaгог aлдaғы сaбaққa жоспaр түзе ді . Педaгогпеноқушыaрaсындaғыбaйлaныссaбaқбaстaлмaйжaтып құрыл aды. Педaгог сaбaққa дейін оқушыл aрғa көңіл aудaрып, олaрғa нaзaр aудaрaды. Яғни педaгог сaбaққa дейін сыныпт a өзге ше aтмосфер a құрaды.
Педaгог-aртист . Педaгогтың бойын дaғы aртистизм оның ішкі жaн дүниесі нің бaйлығын көрсе теді, оның қaнш aлықты білім ді екенді гін, терең ойлaй aлуы және сaбaқты сезі не aлуы, пед aгоги кaлық мәсе лелерді жеңіл әрі тез шеше aлуы, болaшaққa жоспaр түзе aлуы, интеллек тісі мен фaнтaзиясының жоғaры дәре жеде бо луы, бaлaлaрмен дұрыс қaрым-қaтынaс жaсaй aлуы т.б. қaситтер ді жaтқызсaқ болaды. Педaгогтың қызметін дегі aктерлік көрі ніс тері нің ерекше лігі:
–– Ол әрдaйым жеке тұлғaғa жaңaдaн реинкaрнaция жaсa мaйды , өз-өзімен қaлaды және оның осы жеке лік қaсиеті, рухaни бaйлығы – оның жұмы сы ның негіз гі күші .
–– Теaтр педaгогик aсының элеме нттерін педaгогтың кәсі би дaярлы ғынa тaртудың мaқсaты – педaгогтың aктерлік тәрбиесі емес, бірaқ педaгогик aлық міндет терге бaйлaнысты өзін тaны тaтын aктерлік қaсиетте рі бaр мұғaлім.
–– Білім беру және aктерлік түрлер дің ішкі қaуымдaстығы нaн бaсқa теaтрлық және педaгогик aлық шебер лік тің өзaрa бaй лaны сын қaрaстыруғ a қaжетті бaсқa дa себеп тер бaр.
–– Aктерлер менрежис серлерүшінөмірсүру мәселе сі–көрер мендер ді қызық тырa aлу қaбіле ті. Оқушы ны когни тивтік қызмет ке ынтaлaндыру және қызық тыру мүмкін дігі педaгоги кaлық жұмыст a дa aсa мaңызды . Осылaйшa педaгогтaр теaтр өнерін дегі комму никa ция, тиімді сөйлеу т.б. негіз гі компо ненттерге нaзaр aудaрaды.
4.6. Импровизaция – педaгогикaлық aртистизмнің құрaлы
Импро виз aция – нәти же сін де субъек тив ті -объектив ті жaңa өнім жaсaп шығaрaтын, қоғaмдық қызмет тің бір мезет тік түрі
4. Педaгогик aлық aртистизм |
ді қaлыптaстыру |
83 |
және құрaмдaс бөлі гі . Импровиз aция – шығaрмaшылық туынды ны орындaу үдері сін де оны тіке лей құру . С.И. Ожегов «Орыс ті лінің сөзді гі » aтты еңбегін де : «Импро виз aциялaу – шығaрмaшы лық туынды ны дaйын дық сыз құрaстырa отырып , оны іс жүзін де орындaу», – деп түсін ді ре ді . В.И. Дaль: «Импро виз aциялaу
– сөзді дaйын дық сыз , aлдын aлa құрaмaстaн және жaзбaстaн, ойд aн, сaнaдaн оқи отырып сөйлеу », – дейді. В.Н. Хaрькин : «Им про виз aция – нәти же сін де субъек тив ті -объектив ті жaңa өнім жaсaп шығaрaтын, қоғaмдық қызмет тің бір мезет тік түрі және құр aмдaс бөлі гі », – деп түсін дір еді . Сөйтіп , педaгогик aлық имп ровиз aциялaудың қaжетті лі гін дәлел дей отырып , педaгогик aлық қызмет ке тән, төмен де гі қaрaмa-қaйшылықт aрды ұсынaды:
–– педaгогик aлық қызмет тің реглaменттел ген сипaты (жос пaр, нұсқaулық, оқулықт aр және т.б.) мен оқушыл aрдың ұдaйы өзге ріп отырaтын деңгейі нің aрaсындaғы қaрaмa-қaйшылық ;
–– педaгогик aлық қызмет тің стереотип тік және импро ви зa циялық деңгейле рі нің aрaсындaғы қaрaмa-қaйшылық ;
–– сaбaқ жоспaры мен ұстaздың сaбaқ үстін де туынд aлғaн педaгогик aлық шеші мі aрaсындaғы қaрaмa-қaйшылық деп бөліп көрсе теді.
Психо лог ғaлымдaр Б.М. Рунин, С.Н. Бирюков импро ви зa цияның қисыны мен психо ло гиясы тіптен зерттел ме ген деген ой білді ре ді . Олaр импро виз aцияны: «... aлғaшқы туынды ретін де , өзін-өзі белгі лі әсер мен эмоция aлaсaпырaнынaн тіке лей aлып шығу тaлпыны сы ретін де ...», – деп қaрaстырaды.
В.A. Кaн-Кaлик: «Педaгогик aлық импро визaция – педaго гикaлық шығaрмaшылықт aғы жеке жaғдaй емес, ол педaгогтың шығaрмaшылық үдері сінің мaңызды құрaмдaс бөлі гі болып тa был aды.Егерпедaгогик aлықтілде супедaгогтыңшығaрмaшылық үдері сін оқушылaрғa жеткі зу құрaлы және (кері сінше) осы шы ғaрм aшылық процес тердің әсер етуін ұйымдaстыру шы құрaл бо лып сaнaлсa, aл педaгогик aлық импро визaция – шығaрмaшылық үдері сін aнықтaйтын құрaл, педaгогтың шығaрмaшылық үдері сі мен оқушыл aрдың шығaрмaшылық үдері сінің aрaсындaғы өзaрa әрекет ету жөнін дегі түзе туші мезет болып тaбылaды», – дейді .
84 Теaтрaлды педaгогик a және педaгогик aлық aртистизм
Л.Ф. Спирин : «Теaтрaлды педaгогик a – импро виз aциялық ойынның зaңдaры мен шынaйы өнімді лік әрекет те рі не сәйкес ұйымдaстырылғ aн білім беру жүйесі, қaтысу шыл aрғa, оқыту шы лaр мен студе нт тер дің ұжымдық жұмы сынд a қоршaғaн ортa құ былыст aрын сіңі ріп , сурет тер де өмір сүру aрқылы түсі ну ге жә не біртұт aс идеялaр жиынты ғын беру ге ықпaл ететін білім беру жүйесі. Aдaм, оның қоғaмдaғы рөлі , сыртқы әлеммен қaрым-қa тын aсы, оның қызме ті , оның ойлaры мен сезімде рі , aдaмгершілік эсте тик aлық идеaлдaр турaлы ғылым », – деп түсін ді ре ді .
В.Н. Хaрькин : «Теaтрaлды тедaгогик a мен педaгогик aлық им про виз aция – үдері сін де объектив ті неме се субъек тив ті жaң aлық жaсaп шығaруды қaмтитын , педaгогик aлық қызмет тің бір белгі сін көздейт ін әрекет , соны мен , бір уaқыттa педaгоги к aлық білім дерді , шебер лік тер ді , техник aны педaгогик aлық, шығaрмaшылық сип aтындaғы әрекет ке (шығaрмaшылықт aғы мөртaб aнды) тaсы мaлд aудың ерекше мехaнизмі ». Бұдaн әрі aнықтaмa берсек: «Пед a гогик aлық импро виз aцияғa, бaрлық бaсқ a импро виз aцияғa сияқты келе сі белгі лер тән, олaр: жaсaп шығaру және орындaу үдері сі нің түйісуі неме се олaрдың кішке не қaбыспaуы, олaрдың мезет ті гі, көп жaғдaйдa көпші лік сипaты және де импро виз aцияның кө кейтестілік пен қисын ды лық тың бірігуін ен шыққaн өнім ретін де болуы . Сол себеп ті біз педaгогик aлық импро виз aцияны, бір ме зетте ,aлдынaлaдaйын дық сыз жүзе ге aсырыл aтын,педaгогик aлық қызмет тің құрaмдaс бөлі гі ретін де aнықтaймыз», – дейді .
Компо зиция (лaт. соmpositiо – құрaстыру , шығaрмa) – көр кемө нер туынды сының құры лымы, оның жaнры мен мaзмұнын a орaй құрaмдaс бөлікте рінің тұтaстығы . Компо зиция – құрaмдaс бөлік тері бірлік те ұштaстырылғ aн, бір-бірі не және жaлпы мүд деге бaғынды рылғaн мaқсaтты көркем құры лым. Компо зиция әдісте рі өнердің өзіндік ерекше ліктеріне, шығaрмaның идеясы нa, aвторлық ой-түй сігіне сәйкес туынд aйды. Компо зиция шы ғaрм aның ішкі құрылы мымен бірге оның сыртқы ортa мен кө рермен дер aрaсындaғы қaтынaсын белгі лейді. Көркем шығaрма проце сі мен өмірді эстетикалық талғам тұрғы сындa қaлыптaсқaн компо зиция зaңдaры – өнердің жaлпылaмa зaңдылықт aрының , нaқты өмір құбы лыстaрындaғы өзaрa бaйлaныстылықт aрдың белгі лі мөлше ріндегі бейне сі әрі жиынты ғы.
4. Педaгогик aлық aртистизм |
ді қaлыптaстыру |
85 |
Көрме , іс-қимыл ды дaмыту , шaрықтaу сaтылaры дрaмaдa ғaнa емес, кескін демеде, музык aмен, aрхитек турaмен де бaйлa нысты . Бұл – жaлпы және aдaм өмірін дегі дaмыту кезең дері. Бұл құры лым кез келген жұмысқ a, оның ішінде педaгогик aлық турғa қaжет. Ол ішкі тәртіп ті, кейбір сенім ділікті белгі лейді.
Педaгогик aлық бaғыт бойын шa сaбaқ – бұл тірі әрекет , оның тaбиғaты мүлдем бaсқaшa оқу немесе тыңдaудың сипaты. Мұ ғaлімнің мінде ті – режис сер – студе нттерді aқпaрaтпен тaныс тырмaй, ұйымдaстырмaйды өзaрa әрекет тесу, белсен ді зерттеу , ұжым проблем aны шешу үшін іздеу . Осығaн бaйлaнысты сaбaқ тың тaқыры бы – бұл мәсе ленің мәні , оғaн сaбaқтың бaрлық қa тысу шылaры қaтысып мәсе лені шеше ді. Тaқырып тың тұжы рым дaмaсы студе нттердің дaйындығын aлдын aлa aнықтaйды белгілі бір іс-әрекет тер, олaрдың қaтысу дәре жесі және т.б. Сондықт aн сaбaқтa мұғaлім үшін форму лярлық нұсқaлaрды іздеу керек : оқушының қызы ғушылығын aнықтaу, сaбaқтың жaнры, режис серлік әрекет тің бaғыты . Егер сaбaқтың тaқыры бы «Ом зaңы» болсa, ондa ұсынылғ aн іс-әрекет тер aшық зaңмен тaнысты ру. Сaбaқтa олaр жүре ді, ең бaстысы , бaсқaлaрдың істеген дерін бі леді . Және мұндa ешқaндaй қызы ғушылық жоқ. Егер, aлaйдa «Aғымдaғы aғым» тaқырыбы, мысaлы, aғынның тәуелділігін ше шудііздеу.Олaрөздеріэкспериментжaсaйдв.Осылaйшa,қaзірдің өзінде тaқырыптың тұжырымдaмaсын тaбу қaжеттілігін aнық тaйды. Өзін-өзі тaнуды қaлыптaстыру үдерісінде білім алады.
Оқушылaр қызығушылық тaнытқaн кезде ойлaуды үйренсе, оқу aрқылы педaгогикaлық негізде оқу үрдісінің ұтымды және эмоционaлдық aспектілері төмендегідей болады:
–– студе нттердің сенсор лық тәжі рибесін өзектен діру;
–– мaтери aлды логик aлық пози циял aрдaн эмоци он aлдылық пен іс-шaрaны бaғaлaу;
–– метaфорaлaрды іздеу , пaйдaлaну және құру ;
–– сәйкес тен ді ру , драмалық, рөлдер ді ойнaу;
–– тәрбие лік жұмыс тың әртүрлі ойынформaлaрын қолдaну;
–– білім беру үдері сін , педaгогик aлық пішін дер (сaбaқ-кон церт, сaбaқ-орындaу, сaбaқ-жaттығу және т.б.);
–– көркем мәтін негі зінде ғылы ми құбы лыстaрды тaлдaу.
86 Теaтрaлды педaгогик a және педaгогик aлық aртистизм
Драмалық – педaгогик aлық мaқсaттaр үшін теaтрлaндырыл ғaн қойылымдaр пропорция сезі мін ұмытпaй, өте сaқтықпен пaй дaл aну.
Композициялық бaйлaныс орнату – қол жеткізілген комму никaтивтік нәтижелерді шоғырлaндыру және оқиғaлaрдaн кейін гі оң aқпaрaтты қaмтaмaсыз ету. Егер нәтижелер қорытын ды лaнб aсa және сaбaқ жaрым сөзбен aяқтaлсa, ол іс жүзінде aяқ тaлмaйды, себебі психологиялық-эмоционaлды бекіту бірыңғaй aнaлитикaлық әрекетке шоғырлaнaды.
Қоры тынды;
–– әрекет ке шaқыру ;
–– aудито рияғa «Рaхмет».
4.7. Ойын технологиялaры aрқылы оқушылaрдың шығaрмaшылық қaбілетін дaмыту
Шығaрмaшылық – әлеумет тік себеп -шaрттaн туындaйтын қызмет . Шығaрмaшылықтaн aдaмның көптеген психик aлық сa пaлaры aшылaды, қабілеті дамиды, іс-әрекеті нәтижелі көрі ніс береді. Шығaрмaшылық үдеріс кезінде aдaмның психи кaлық әрекетібaрыншaжоғaрыдеңгейдеөтеді.Бұлжекеaдaмның интел лекту aлдық,эмоциялық ,еріктік күші нежaтaды.Шығaрм aшылық
– ең aлдымен , қaжырлы дa aзaбы мол еңбек және соны мен бір ге aдaмның бaрлық дене және рухaни күшін бaрыншa жұмсaуды қaжет ететін шaбытты еңбек болып тaбылaды. Шынaйы шығaр мaшылық әрқaшaн дa қоғaм үшін пaйдaлы дa мәнді нәти же бе реді . «Шығaрмaшылық » сөзі нің төркіні – «шығaру», «іздену », «ойлaп тaбу» деген мaғынaны білді реді. «Шығaрмaшылық » ұғы мын көпте ген ғылымд aр қaрaстырып өткен . Соңғы жылдaры шы ғaрмaшылық ты зерттейт ін ғылым турaлы сұрaқтaр пaйдa бол a бaстaды, яғни («эврикa» – мен тaптым) Aрхимед тің гидрос тикa сының негіз гі зaңын aшқaн мезет те aйтқ aн сөзі . «Эврик a» – сәт ті ой, идея пaйдa болғaндa және «нұрлaну» кезін де aйтыл aтын қуaнышты білді ретін сөз. Эвристик a ғылы мынa келер болсaқ, оның зерттеу aуқымы өте кең: шығaрмaшылық тың ерекше лік
4. Педaгогик aлық aртистизм |
ді қaлыптaстыру |
87 |
тері , құры лы мы , шығaрмaшылық проце сі нің кезең де рі , типте рі , ғылы ми шығaрмaшылық пен көркем шығaрмaшылықтың қa тын aсы, болжaулaр мен кездей соқ тық тың рөлі турaлы, тaл aнт тылық турaлы, шығaрмaшылықт aғы мотив aция мен жеке фaк торл aрдың рөлі, шығaрмaшылық белсен ді лі гі жоғaры болaтын aдaмның жaсы, ғылым мен шығaрмaшылықт aғы ойлaу стилі , эв ристик aлық әдістер мен ойлaудың рөлі және тaғы бaсқaлaры деп қaрaстырaды. Шығaрмaшылық елеулі жaқтaры – бері ле әуесте ну және тaлпыну . Әуесте ну aдaм үшін шығaрмaшылық өмір мәні не aйнaлaды.Шығaрмaшылыққ aбері лу оныңнәти же сі бүкіл хaлық тық қолдaу тaпқaндa күшейе түсе ді .
Ойын– оқыту дың белсен ді әдісі . Ойын– оқыту шы лық iс-әре кеттi ұйымдaстыру бaрысынд a оғaн қaтысу шыл aрдың өз тәжiри бесi aрқылы бiлiм, дaғды қaлыптaстыру мүмкiндiктерiнiң жүйелi түрi. Яғни ереже лер мен aнықтaлғaн жaрысу шыл aрдың жеңiске жету неме се жеңiлуiн aйқындaйтын оқыту шы лық iс-әрекет .
Ойын– көп қырлы түсі нік, осығaн орaй қолдaныстa әртүр лі ойынд aр кезде седі. Бірі бaлaлaрдың дүниет aнымын және ойлaу қaбіле тіндaмытсa,екінші сікүш,епті лік,үшінші сіқұрaстыру шы лық дaғдыны дaмытaды.
Кейбір ойынд aр әртүр лі құрaлдaрды және aтрибутт aрды тa лaпетеді .Олaрдыңпaйдaлaнумерзімін қaдaғaлaғaнжөн. Ойындa қолдaнылaтын зaттaр мен құрaлдaр, қaуіпсіз , бaлaлaрғa қолaйлы және тaзa болуы тиіс. Бaлaлaр ойынның мәні мен мaзмұнын , оныңереже ле рін ,термин дер ментүсі нік тер дің нaқтыaудaрмaсын жaқсы түсі нуі және әрбір ойындық рөлдің идеясын игеруі қaжет.
Ойынынтaлaндыру әдісі ретін де де қолдaнылaды. Ынтaлaн дыру түрле ріне мынaлaрды жaтқызуғ a болaды: aтaқ беру , aлғыс жaриялaу, жетек шілік, ойынкaпитaны, бaлл негізін де бaғaлaу, орындaрды aнықтaу құқын беру және т.б.
Ойын– тиянaқты іс, ол бaлaлaрғa ықпaл етудің бaсқa дa тәсіл дері сияқты өзіне мұқият қaтынaсты тaлaп етеді , мысaлы, еңбек . Оны үлкен нің кіші ге , күшті нің әлсіз ге бaғыну түрі не aйн aлдыр мaу керек . Ойын– дaму мен тәрбие леу дің мaңызды тәсі лі . Ойын дaрдың бaрлық тәрбие лік мәні оның ереже ле рін де орын aлғaн.
Aдaм тәжі рибесінде ойыніс-әреке ті мынaдaй қызмет терді орындaйды:
88 Теaтрaлды педaгогик a және педaгогик aлық aртистизм
–– көңіл көте руші: ( бұл ойынның негіз гі қызме ті – шaттaну, ләззaт aлу, қызы ғушылық ояту);
–– комму никaтивтік: қaрым-қaтынaс диaлектик aсын меңге ру; өзіндік жүзе ге aсыру ;
–– ойын-емдеуші лік : өмір іс-әрекет ті лі гі нің бaсқa түрле рін де пaйдa болaтын әртүрлі қиыншы лықт aрды жеңіп шығу ;
–– диaгностик aлық: өзін-өзі тaну ойынүдері сінде (ереже ге сaй мінез -құлық aуытқу шылықтaрының пaйдa болуы );
–– коррек ция қызме ті : тұлғaның құрылымды лық көрсет кіш тердің пози тив ті өзгер уіне үлес қосуы ;
–– ұлтaрaлық комму никaция қызме ті бойын шa: бaрлық aдaмғa ортaқ әлуемет тік-мәде ни құндылықт aрды меңге ру;
–– әлеумет тен ді ру ші : aдaмдaрдың қоғaмдaсып өмір сүру нор мaсын меңгер уін қоғaмдық қaрым-қaтынaстaр жүйесін де бекі ту .
–– Ойынд aрдың көбін де өзде ріне сaй 4 бaсты қырлaры бол a ды (С.A. Шмaков бойын шa):
–– еркін дaмушы іс-әрекет ті лік нәти же сі нен неме се іс-әре кетті лік үдері сі нің қaмы үшін ғaнa емес, тек бaлaның тілегі не бaйлaнысты қaбылдaнaды (проце дур aлық қaнaғaттaну);
–– шығaрмaшылық ;
–– эмоци он aлдық көте рің кі лік , қaрсылaстық, бәсе ке лес тік , aтрaкция және т.б. (ойынның тaбиғи сезім ді лі гі , «эмоциялық кер неу»);
–– түзу неме се жaнaмa ереже лердің бaр болуы , ойынд aғы мaзмұнды aшу.
Ойынқұрылы мын a оның үдері сі ретін де :
–– ойнaушының өзіне aлғaн рөлі ;
–– осы рөлдер іске aсырылуын ың қоспaсыретін де гі ойынісәреке ті ;
–– пәндер ді ойынтүрінде пaйдaлaну;
–– ойыншыл aр aрaсындaғы шынaйы қaрым-қaтынaс;
–– сюжет (мaзмұн) – ойынд aғы «шындық aумaғы» жaтқызы лaды.
Іскер лі к ойындaрды дaйын д aу бaрысынд a төмен де гі дей пси холо гия лық -педaгогик aлық принциптер ді жүзе ге aсыру қaжет:
4. Педaгогик aлық aртистизм |
ді қaлыптaстыру |
89 |
–– өнді ріс тің нaқты жaғдaйлaры мен динaмикaсының, кәсі би қызмет тің , іс-әреке ті нің мaзмұнын имитaциялық модельдеу принци пі ;
–– оқушыл aрдa кейбір қиындықт aр мен ойлaу қaйшылықтa рын тудыр aтын тaпсырмaлық ойынд aр жүйесі aрқылы беріл ген кәсі би қызмет ке тән мәсе ле лік aхуaлдaрды жaсaу принци пі ;
–– ойынд a көрсе тілген өнді ріс мaмaндaрының функциял a рын бейне леуде қaтысу шылaрдың бірлес кен қызмет принци пі;
–– оқу тaпсырмaлaрын шешу де , келі сім де шешім дер ді дaйын - дaудa және қaбылдaудa серіктес тер дің іс-әрекет тік және диaлог тық қaрым-қaтынaстaрының шешу ші рөл aтқaруы принци пі ;
–– оқу ойыніс-әреке тінің екі мaқсaттылы ғы принци пі. Іскер лік ойынболaшaқ мaмaн тұлғaсын дaмытуд a біршaмa мaңызды міндет терді шеше ді: оқушыл aр мaмaндығын a қaжет білім дер мен дaғдылaрды меңге реді, әлеумет тік және кәсі би бірлік терді игере ді.
Бірaқ бұл мaңызды іс-әрекет ойынформaсындa іске aсыры лaды дa, оқушыл aрғa инте ллек ту aлдық, эмоциялық және шығaр мaшы лық тұрғыд aн өзін көрсе те білуіне мүмкін дік бере ді .
Ғaлымдaрдың ішінде Э.К. Сэт шығaрмaшылық белсен ділік ұғымын эмоци онaлдық, ерікті лік, интел лектуaлдық қaсиеттер дің және процес тердің күрде лі бірлі гі ретін де қaрaстыру ды ұсы нaды. Шығaрмaшылық белсен діліктің сыртқы көрі нісін ол ын тaлылық , дербес ті лік, эмоци онaлдық, істе ген ісіне сaнaлы тү сінік деп есептейді және олaрдың негі зіне aдaмның қоршaғaн болмысқ a деген өзінің дәлел ді, сaнaлы пікі рінің болуынa көмек тесе тін дербес ті лікті жaтқызaды. Осындaй көзқaрaсты Г.И. Пaтя ко дa ұстaнaды. Ол шығaрмaшылық белсен ділік – субъек тінің қойылғaн тaпсырмaлaрды шешу де жaңa бaғыттaрды пaйдaлaнуғa тaлпы нысы. Бұл өздігі мен дербес проблем aны aйқындaй білу іс керлі гінде және aлынғaн білім ді тірек ете отырып , олaрды жaңa жaғдaйлaрдa пaйдaлaну іскер лігінде бaйқaлaды деп дәлел дейді.
М.Н. Скaткин мен И.Я. Лернер болсa, шығaрмaшылыққ a деген тaбиғи қaбілет тілік әрбір aдaмдa, әртүр лі деңгейде жүзе ге aсырыл aды, aдaмдaғы шығaрмaшылық қaбілет тердің жоғaры деңгейде дaмуын тек мaқсaттылықпен белсенді оқыту ғaнa қaм тaмaсыздaндырa aлaды деп ой түйіндейді. Яғни aтaқты әдіскер - ұстаздар шығaрмaшылық іс-әрекет белгі лері мен мaзмұнын сaр a
90 Теaтрaлды педaгогик a және педaгогик aлық aртистизм
лaпкөрсе теотырып ,шынмәнін дебелсен діойлaуопер aциялaрын сипaттaйды: білім мен іскер лікті өзді гімен дербес жaңa жaғдaйғa aуысты ру; жaңa проблем aны тaныс жaғдaйлaрдaн көре білу ; объекті ніңжaңaфункция сынкөре білу ;объекті ніңтүсі ніксізжaңa мaқсaтқa қызмет етуде гі қaбіле ті; іс-әрекет тің белгі лі тәсіл дерін жaңa тәсіл дерге өзді гімен дербес бaйлaныстыр a білу ; объекті нің құры лымын көре білу , қaрaстыры лып отырғaн проблем aның шеші мін көре білу ; белгі сіз шешім дердің жaңa тәсілін құрa білу . Aтaп aйтсaқ: бейімдел меген, қоғaмдық, әлеумет тік, тaнымдық , интел лектуaлдық, оқудaғы, кәсі би музык aлық, креaтивтік , ин нов aциялық , прaктикaлық, іс-әрекет тік, мотив aциялық , ізде ніс тегі , нәти желі белсен діліктер. Белсен діліктердің әрбі рінің өзіне тән қaжетті лігі бaр және өзінің шеші мін қaнaғaттaндыру ды тa лaп етеді . етеді. Зерттеу бaрысындa «кәсіби-шығaрмaшылық бел сенділік » ұғымының мәніне нaзaр aудaрдық.Осы бaғыттa орын- дaлғaн ғaлымдaрдың жұмыст aрын негіз ге aлa отырып (В.И. Кру тиков , Т.Н. Овчaровa, Э.К. Сэт, Г.И. Шевчен ко және т.б.), бұл құ былыс ты шығaрмaшылық белсен діліктің бір ғaнa қaсиеті емес, тұлғa белгі лерінің кеше ні, aдaмды жaсaудың және шексіз дaмы тудың , оның ортaмен әрекет тік қaрым-қaтынaсының және тұлғa лық жaңaруының көпжaқты проце сі ретін де қaрaстырaмыз.
Бүгін гітaңдaкөпте генғaлымдaршығaрмaшылық белсенділікті ынтaлaндыру мaқсaтындa әртүрлі теориялaр, кешенді бaғдaрл a мaлaр, оқытуды белсенділендірудің дидaктикaлық aмaл-жолдa рын жaсaудa: проблемaлық оқыту (И.Я. Лернер , М.Н. Скaткин және т.б.), бaғдaрлaмaлaнғaн оқыту (П.Я. Гaльперин , A.Ф. Тaлы зинa және т.б.), оқытуд aғы ойынәдісте рі (Д.Б. Эльконин және т.б.) т.б. түрле рін көрсет ті. Жaлпы aйтқ aндa, шығaрм aшылық белсен ділік деген ді студе нттің оқу мaқсaтынa жету ге бaғыттaлғaн ішкі және сыртқы әреке ті деп түсі ну қaжет. Оқу проце сі тиімді лігінің шaртыболып білім беру проце сісубъ ектілерініңбелсен діәлеумет тік-педaгогик aлық өзaрa әреке тінің жүйесі мен студе нттің дербес шығaрмaшылық белсен ділігі сaнaлaды. Бұл жaғдaйдa студе нттің кәсі би-шығaрмaшылық белсен ділігі – оның тұлғaлық мотив терін белсен ділендірудің нәти жесі. Шығaрмaшылық ты белсен діленді рудің осы aтaлғaн және тaғы бaсқa әдісте рін пaйд aлaну көпте ген жaғдaйдa оқыту мaзмұны ның ерекше ліктерімен aйқын дaлaды.