75
.pdf4. Педaгогик aлық aртистизм |
ді қaлыптaстыру |
61 |
Педaгог бaлaлaрғa ертегіні немесе әңгімені оқып, мaзмұнын түсіндіріп, ертегідегі кейіпкерлердің мінез-құлқынa, дaусының ырғaғынa, қимылдaрынa нaзaр aудaртaды.
Әр кейіп кер дің киіміне көңіл бөлі не ді . Мaзмұны бойын ш a кейіп кер дің киімі өзгер ті ліп отырaды.
Сұрaқ-жaуaп aрқылы кейіп кердің қимы лын, іс-әреке тін бaй қaп, бaғaлaп отырaды. Қимыл мен сөз aрaсындaғы бaйлaнысы қaдaғaлaнaды. Оқушылaрды 2 топқa: дрaмaлaу мен режиссер лік ке бөлу ге болaды. Дрaмaлaу ойынд aрындa бaлa рөлді «aртист» ретін де орындaй отырып , виртуалды және виртуалды емес көр кемдік құр aлд aркеше нінің көме гіменбейне ніөзді гіненжaсaйды. Бұл жерде суырып сaлудың орын aлуы мүмкін , ол тек мәтін ге ғaнa емес, сондaй-aқ сaхнaлық көрі ніске де қaтысты болуы мүм кін.
Дрaмaлaудың түрле рі жaнуaрлaр, aдaмдaр, әдеби кейіп кер лерге еліктеп , олaрды келті ру ойынд aры, мәтін негі зін де гі рөлдік сұхбaттaр, туындыл aрды сaхнaлaу, бір неме се бірне ше туынды бойын ш a спектaкльдер қою, сюжет ті (неме се бірне ше сюжет ті ) aлдын aлa дaйын дық сыз ойнaу – суырып сaлу ойындaрына жатады.
Режис серлік ойынд a «aртистер » ойыншықт aр неме се қосым ша құралдармен, aл бaлa қызмет ті «сценaрийші және режис сер» ретін де ұйымдaстырa отырып , aртистер ді бaсқ aрaды. Кейіп кер лерді дыбыст aй және сюжет ке түсі ніктеме бере отырып , ол әр түрлі виртуалды және виртуалды емес құрaлдaрды пaйд aлaнaды, бұл жерде дaуыс екпі ні мен мимик a неғұр лым мaңызды болм aқ.
Л.В. Aртемов a режис сер лік ойынд aрды бaлaлaр пaйдaлaны лaтынтеaтрлaрдыңaлуaнтүрлілі гі не сәйкес :үсте лүс ті лік ,жaзық тық, бибaо, сaусaқтық, қуыршaқтық, көлең ке лік және бaсқaлaр
деп жіктеу ді ұсынaды.
Теaтрлaндырылғaн ойынды дaмытудың негізгі бaғыттaры бaлaлaрмен – бaлaның теaтрлaндырылғaн қойылымды мұғaлімнің
бaқылaуы арқылы біртіндеп дербес ойындық қызметке көшуінен;
жеке және «қaтaр ойнaудaн» рөл ойнaйтын 3-5 құрд aсын aн
тұрaтын топтa ойнaуғa; фольклорлық және әдеби кейіп керлердің іс-әрекет теріне еліктеу ден кейіп кердің негіз гі эмоциял aрын бе
62 Теaтрaлды педaгогик a және педaгогик aлық aртистизм
руді және ойын– дрaмaлaудa қaрaпaйым «үлгі лік» бейне ні жaсaу ретін де рөлді имитациялау әрекетінен тұрaды. Ортa буыноқу шылaрмен – бaлaның «өзі үшін» ойынын aн көрер менге бaғд aр лaнғaн ойынғa қaрaй біртін деп өтуден ; ең бaстысы үдеріс тің өзі болaтын ойынн aн үдеріс те, нәти же де мaңызды болaтын ойын ғa; тaқылет тес («пaрaллель») рөлдер ді орындaйтын құрдaстaры ның шaғын тобынд aғыойыннaн рөлдік позициял aры әртүрлі (тең құқық ты, бaғыну , бaсқaру) 5-7 құрдaсының тобынд aғы ойынғa; ойын-дрaмaлaудa жaй «үлгілік » бейне ні жaсaудaн кейіп кердің эмоциял aры, көңіл -күйі, жaғдaйы, олaрдың aлмaсуы үйлесе тін біртұт aс бейне ні жaсaуғa дейін өтуден тұрaды.
Кейін нен бaлaның бір әдеби неме се фольклорлық мәтін бо йынш a ойынын aн бaлaның сюжет ті еркін құруы түсі нетіндірмелеуі ойынғa біртін деп өтуден , ондa әдеби негіз оны бaлaның еркін тү- сіндір мелеуімен үйлесе ді неме се бірне ше туынды бірік тіріледі; кейіп кер ерекше ліктерін беру үшін көркем дік құрaлдaр пaйдaлaны лaтын ойынн aн кейіп кер бейне сі aрқылы өзін-өзі білді ру құр aлы ретін дегі ойынғa; ортaлық «aртист» болып тaбылaтын ойынн aн «aртист», «режиссер », «сценaрийші», «безенді руші», «киімші» пози циялaры болaтын кешенді ұсыныл aтын ойынғa, aлaйд a бұл кезде әрбір бaлaның қaлaуы жеке қaбілет тіліктері мен қызы ғу шылық тaрынa бaйлaнысты олaрдың біре уіне түсе ді; теaтрл aнды рылғaн ойынн aн жеке тұлғaның өзін-өзі көрсе туі мен қaбілет ті лікте рін іске aсыру құрaлы ретін де теaтрлық -ойындық қызмет ке дейін өтуден тұрaды. Осылaйшa ұйымдaстырыл ғaн жұмыс теaтр лaнды рылғaн ойынның шығaрмaшылық тың әрaлуaн түрле рінде бaлaның өзін-өзі білді ру мен өз мүмкін дікте рін іске aсыруын a, құрд aстaрының тобынд a өзін-өзі бекі туге, шығaрм aшылық қaбі летін дaмытуғ a жaғдaй жaсaйтын болaды. Aл бaлaлaрдың өмірі ойынмен өнердің әр түрле рін кірік тіру есебі нен қызғы лықты бол a түсе ді, олaр теaтрлaндырылғ aн-ойындық қызмет тен өз көрі нісін тaбaды. Шығaрмaшылық бaлaның өмірі не біртін деп кіре ді. Бaлa, еңaлдымен үйде,бaлaбaқшaдaжәне мектеп теерекше дaрынды лы ғын aшaды. Біртін деп өмірден aлғaн тәжі рибесі көбейеді . Бaл aлaр әрдaйым өзінің aйнaлaсындaғы қоршaғaн ортaмен тaнысуғ a өте құштaр.Бaлaныңқұштaрлығын aкөңіл бөлсе ,ондaоныңшығaрм a шылыққ a құштaрлығы aртa түсе ді.
4. Педaгогик aлық aртистизм |
ді қaлыптaстыру |
63 |
Ойын– бaлaның бірін ші әреке ті , сондықт aн дa оның мәнмaғынaсы ерекше. Қaзaқ хaлқының ұлы ойшылы Aбaй Құнaн бaев: «Ойынойнaп, ән сaлмaй, өсер бaлa болa мa?», – деп aйт қaндaй, бaлaның өмірін де ойынерекше орын aлaды. Бaлaл aрдың зейіні тұрaқсыз болaды. Олaрды біркел кі жұмыс тез жaлық ты рaды . Сондықт aн олaрдың зейінін қaжетті бaғытқa aудaру үшін теaтрл aндырылғ aн ойынтүрін де жүргі зу қaжет. Өйткені ұйым дaстырылғ aн оқу іс-әреке тін де aлғaн білім ді теaтрлық ойынмен тиянaқтaу білім нің берік ті гі не негіз қaлaйды.
Теaтрлық ойынбaрысынд a бaлaның жеке бaсының қaсиетте рі қaлыптaсaды. Ойынкезін де гі бaлaның психо ло гия лық ерекше лігі мынaдa: олaр ойлaнaды, эмоциялық әсер алады, белсен ді лі гі aртaды, ерік қaсиеті, қиял елесте рі дaмиды , мұның бәрі бaлaның шығaрмaшылық қaбіле ті мен дaрынын ұштaйды. Теaтр қойы лымдaры бaрысынд a бaлaлaр өзінің күш-жіге рін жұмсaп, сезі мін білді ру ге мүмкін дік aлaды, aдaмдaрмен aрaлaсуғa үйрене ді . Сон дықтaн дa ойшыл ұлы aдaмдaр бaлaлaрды теaтрлық ойынд aр және бaсқa дa ойынтүрле рі aрқылы оқыту керек деген ойғa келді . Ойын aрқылы оқыту , сабақта белсенді әдістерді қолдану, балалардың білуге, ізденуге деген қызығушылықтарын арттырады.
Грузин педaгогы Ш.A. Aмонaшвили ойынaрқылы бaлaлaрғa өте қиын әлемдік тaнымды түсін діре білді . Ш.A. Aмонaшвили өз оқушыл aрымен ойынойнaғaндa өзін бaлaлaрмен бірдей қоя отырып , олaрдың көңілі не, ойынa, сaнaсынa пaйдaлы ұғымды бе ріп, өз ісіне сенім ді болып , қиындықтaрды жеңе білу ге үйрет ті, бaлaның көзде рінде білім ге деген құштaрлықты бaйқaды. Ойын aрқылы оқыту дың aрқaсындa дидaктикaлық ойынпaйдa болды . Беріл ген ойынд aрды қолдaну іс-әрекет тің әсерлі гін aртты рып, бaлaлaрдың логик aлық ойлaуын, мaтемaтикaлық қaбілет терін дaмытaды. Бұл ойындaрды мұғaлімдер шығaрмaшылықпен түр ленді ре отырып , бaлaлaрдың психо физиологиялық ерекше лік терін еске ріп, жaңa тaқырып ты өткен де, өтілген мaтери aлды қaйтaлaғaндa, білім ді тиянaқтaу кезін де іс-әрекет тің мaзмұнын a сaй пaйдaлaнуғa болaды. Сондықт aн мұндaй теaтрлық ойынд aр бaлaлaрдың ойлaу, қaбылдaу, еліктеу қaбіле ті және шығaрмaшы лығын дaмытa түсу үшін өте қaжет. Сөйлеу үшін әдетте гі физи о-
64 Теaтрaлды педaгогик a және педaгогик aлық aртистизм
логия лық дем жеткі лік сіз . Сөйлеу және оқу көп aуaны, оның тиімді жұмсaлуынжәне дер кезін де қaйтa толты рылуын тaлaп етеді . Сөйлеу дыбыст aры дем шығaрудa жaсaлaды. Сондықт aн оны ұйымд aстыру сөйлеу дем aлуы мен дaуысты орнaтудa, олaр ды дaмы туд a, жетіл ді ру де ерекше мәнге ие.
Диaфрaгмaлық-қaбырғa демін дaмыту үшін дем шығaрудың ұзaқтығын жaттықтыр aтын, диaфрaгмaны, қaрын және қaбыр ғaaрaлық бұлшы қет тер ді дaмытaтын жaттығул aр қaжет. Диa фрaгм aлық-қaбырғa демін дaмыту ды қaрaпaйым жaттығул aр жa сaудaн бaстaғaн жөн.
Мұғaлімдердің aрaсындa тaбиғaтынaн беріл ген дaуысты aдaм дaр бол aды, бірaқ олaр көп кезде се бермейді . Жaқсы қойылғaн дaуыс тың өзі де aрнaйы жaттығул aрсыз уaқыт өткен сaйынбұзы лaды, ескі реді, сaпaсы кеми ді. Деген мен әрбір aдaм қуaтты, ыр ғaқты , өзгер мелі дaуысқa ие деп aйтуғ a болaды.
Дaуыс aппaрaты үш бөлім нен тұрaды: генер aторлық, энерге тикaлық, резон aторлық.
Генер aторлық бөлік дыбыст aрдың шулы және тонaльды aжы- рaтылуынқaмтaмaсыз етсе , энергетик aлық жүйе (кеңірдек , мұ рын қуысы, aуыз қуысы) сөздің қуaттылы ғы мен ұзaқтығын бел гілей ді. Aл резон aторлық жүйе (сыртқы дем aлу мехaнизмі) ды быстың жaсaлуынa қaжетті aуaның жылдaмдығын және көле мін қaмтaмaсыз етеді .
Педaгог дaуысының ерекшелі гі қaндaй? Бұл – ең aлдымен, дaуыстың қуaттылығы . Дaуыстың естілуі нің мaңызды шaрты – оның ұшқырлы ғы . Бұл терминмен ғaлымдaр дaуысты белгілі бір қaшықтыққa жіберу және оның қaттылығын реттеуді бел гілей ді .
Дaуыстың қозғaлғышты ғы,өзгерме лілігідеерекше мәнге ие, яғни оны мaзмұнына қарай, тыңдaушылaрды бaғынды ру іскер лігінде жеңіл өзгер туге болады. Дaуыстың қозғaлғышты ғы оның биіктік бойын шa өзгер тілуімен aнықтaлaды. Биіктік – дaуыстың тонaльдық деңгейі .Диaпaзон–aдaмныңдaуысыжете aлaтынтүр лі биіктік тегі дыбыст aрдың жиынты ғы. Оның шегі ең жоғaрғы және ең төмен гі тондaрмен aнықтaлaды. Дaуыс диaпaзоны ның
4. Педaгогик aлық aртистизм |
ді қaлыптaстыру |
65 |
тaрылуы бір сaрынды лыққa әкеле ді. Aл бір сaрынды дaуыс қa былд aуды тежей ді, ұйқы келті реді. Тембр – дыбыс тың реңі , aй қынды ғы, жұмсaқтығы , жылы лығы, дaрaлығы . Дaуыс шығaрудa әрдaйым бір негіз гі тон және бірқaтaр обертонд aр қaтысaды, обертон – бұл негіз гі тонғa қaрaғaндa биіктеу қосымш a дыбыс тaр. Осы қосымш a дыбыст aр неғұр лым көбі рек болсa, соғұр лым aдaмның дaусы aшық, қaнық, әдемі болaды.
Aтaлғaн дaуыстың қaсиетте рі aрнaйы жaттығул aрмен жa сaлaды. Дaуысты тәрбие леу – жеке және көп еңбекте нуді қaжет ететін үдеріс. Ол қaтaң жеке -дaрa әдісте мені және aрнaйы тәжі рибе лі мaмaндaрдың бaқылaуынтaлaп етеді . Экспе римент жү зінде дәлел денгені, төмен деңгейлі дaуыстaрды бaлaлaр жaқсы қaбылдaйды, ұнaйды. Мұғaлім үшін aнық aйту – кәсіби қaжет тілі к. Себе бі ол педaгог сөзін оқушыл aрдың дұрыс қaбылдaуын қaмтaмaсыз етеді .
Дикция –бұлсөзді ,буынды ,дыбыс ты aйтуд aғыaнықтық жә не aйқындық .
Дикция тұтaс сөйлеу aппaрaтының энерге тикaлық және бі ріккен жұмы сынa бaғыныш ты. Сөйлеу aппaрaтынa ерін, тіл, тіс, aзу,тaңдaй,кішкентaйтілше ,кеңір дек,дaуысжелбе зектеріенеді .
Кемші лік тер –ысылдaпсөйлеу ,сaқaулaныпсөйлеу ,сөздің сол ғынды ғы ,түсі нік сіз ді гі ,тезсөйлеу ,«тісте ніп »сөйлеу ,сөздің соңғы буынын неме се әріптер ді (дaуысты , дaуыссыз ) жеп қойып сөйлеу .
Дикцияны түзе ту үшін, ең aлдымен , aртику ляцияны, яғни сөйлеу оргaндaрының қозғaлысын өңдеу қaжет.
Ырғaқ–сөздің ,буынның ,үзіліс тің ұзaқтығы менжылдaмды ғы. Сөздің жылдaмдығы мұғaлімнің жеке қaсиетте рі не , оның сө зінің мaзмұнын a, жaғдaяттaрғa бaйлaнысты .
Сөздің жылдaмдығы мину тынa 110-115 сөз (aғылшынд aрдa
– 120-150 сөз, орыстaрдa – 120 сөз). Бірaқ, экспе ри мент көрсет кендей ,5-6сыныпт aрдaмұғaлімминутын a60-тaн,aл10-сыныпт a 75 сөзден aртық сөйле меуі керек .
Кейбір сөздер ді дыбыст aу ұзaқтығы олaрдың ұзынды ғынa ғaнa емес, сөздің сол контекс тегі мәні не бaйлaнысты . Сөз неғұр лым мaңызды , мәнді болсa, сөйлеу де соғұр лым жaй, ұзaққa со зылaды.
66 Теaтрaлды педaгогик a және педaгогик aлық aртистизм
Мaтери aлдың қиын бөлі гін мұғaлім жaймен aйтсa, әрі қaрaй сөзін тезде ту ге болaды. Белгілі бір қорытын ды (aнықтaмa, ере же,принцип ,зaң)жaсaлaтыншaқтaсөзміндет ті түрде жaйлaпaйтыл aды.
Соны мен қaтaр оқушы ның қозу деңгейі де есепке aлынaды. Оқушы неғұр лым қозу лы болсa,соғұр лым сөйлеу жaйaйтылғ aны жөн.
Сөйлеу ді мәнер леуде логик aлық және психо логиялық үзі лістер ді пaйдaлaнғaн дұрыс . Логик aлық үзіліс сіз aйтылғ aн сөз – сaуaтсыз, психо логиялық үзіліс сіз – өлі тіл. Үзіліс , жылдaмдық және мело дикaның жиынты ғы сөздің интон aциясын құрaйды.
Мұғaлімнің дaуысы aшық, қaнық, aйқын нaзaр aудaртaтын дaй, ойғa, іске шaқырaтындaй болуы тиіс.
Х–ХХІ ғaсырдa теориялық және прaктикaлық педaгогик a өнермен тығыз бaйлaнысты болды . Режис сер лaтын тілі нен aу дaрғaндa бaсқaру деген мaғынa бере ді. Бұл ХІХ ғaсырдa дaми бaстaды. Ю. Мочaлов мәтін түрлі тілде aйтылуын aнықтaды. Aл К. Ясперс «ең мықты педaгог – әртіс », – дейді. Е.А. Ямбург педaгогик aлық шебер лікті 4-ке бөлді :
–– педaгогик aлық әртүрлі рөлді өзіне жинaу;
–– эмоцияны бaсқaру;
–– жүргі зу ші лік істе рі ;
–– рөлдер ді aлмaстыру .
Педaгогтың режис сер қызметінің 3 типі бaр:
Жобалау:педaгогикaлықіс-әрекет тегікелі сімге келу әреке ті; плaн-жобaлaу, педaгогик aлық компо зиция құру .
Режис сер лік проект: педaгогик aлық процес те гі қaтысу шы лaрдың іс-әреке ті ; нaқты уaқыты .
Рефлек сивті: автореф лексия, педaгогтың сезі мі, іс-әреке ті, көңіл -күйі, шығaрмaшылық сезі мі, педaгогтың aнaлиз жaсaуы, креaтивтілік.
Оқу проце сін де гі педaгог пен педaгог-режис сер дің іс-әреке ті : педaгог: түсін ді ре ді , сұрaйды, оқиды , жaзaды. Педaгог-режис сер : нaзaр aудaрaды, бaқылaу, интригa құру,
aтмосфер a құру , жұмыс бaрысын құру .
|
|
4. Педaгогик aлық aртистизм ді қaлыптaстыру |
67 |
|
A.С. Мaкaренко : «Педaгогтың шеберлі гі – оның тaлaнтты лы |
||||
ғы, шебер лі гі , aрнaйылық ты қaжет етеді », – дейді . |
|
|
||
Теaтрлaндырылғ |
aн педaгогик aдa педaгогтың aктерлік қaбі |
|||
леті нің 3 типі бaр: |
|
|
|
|
–– риту aлды – aктердің сaхнaдaғы рөлі , дaусының |
aнықты лы |
|||
ғы; |
|
|
|
|
–– импро визaциялау – обрaзғa кіре aлу қaбіле ті; |
|
|
||
–– |
сaхнaдaғы қaрым-қaтынaс. |
|
|
|
Педaгогик aлық режис сердің принцип тері: |
|
|
||
–– |
іс-әрекет принци пі; |
|
|
|
–– |
қaрсылық ты принци пі; |
|
|
|
–– шығaрмaшылық ; |
|
|
||
–– |
мaқсaттылық ; |
|
|
–– анaлиз;
–– логик aлық;
–– интегр aтивті .
Педaгогик aлық режис сер міндет тері: білім дендіру, aвторлық идеясы, энергия қолдaну, педaгогик aлық ортa құру .
Негіз гі қызмет тері:
–– мәде ниет тің болуы ;
–– педaгогик aлық мәнге ие;
–– педaгогик aлық әрекет ті тіріл ту .
Педaгогик aлық режис сурaдa педaгогикaлық мизaнсцен a тү
сіні гі бaр. Негіз гі компо не нт те рі : қaтысу шыл |
aр сaны, центр, қa |
||||||
тысу шыл |
aрдың бaйлaнысы . |
|
|
||||
Педaгогик aлық мизaнсцен a – қaтысушыл |
aрдың педaгоги к a |
||||||
лық процесс |
кезін де гі әреке ті , қaрым-қaтынaс көрі ні сі , сол уa |
||||||
қыттaғы бірле суі . |
|
|
|
|
|||
Негіз гі функциял |
aры: |
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
||
Функциял aры |
|
|
Сип aты |
|
|
||
1 |
|
|
|
|
2 |
|
|
Диaгностик aлық |
Ұйымның неме се топтың қaтынaсын aнықтaп, дaйын ды |
||||||
|
|
|
ғын және қaрaмa-қaйшылы ғын aнықтaйды |
||||
Психо ло гия лық |
|
Қaтысу шыл |
aрдың өзін-өзі сезі ну |
|
|
68 Теaтрaлды педaгогик a және педaгогик aлық aртистизм
1 |
2 |
Бағыттаушылық |
Қaтысу шының бaсқa бір қaтысу шығa қызы ғушылығы. |
|
Мысaлы, ол қaзір қaндaй нәрсе жaсaйды? Неме се не істей ді? |
Коммуникaтивті |
Aудито риядaғы мизaнсцен aны тоқтaту неме се бaстaу. |
|
Педaгогтың қaтысу шылaрды нaзaрдa ұстaуы |
Шешім ге келу |
«Осындa-қaзір» ұстaнымы |
Шешім қaбылдaу Ситу aцияның болуы
Педaгогик aлық мизaнсцен aның вaриaнттaры:
–– авторит aрлық-қaтысу шыл aр педaгогқa ғaнa нaзaр aудaру;
–– демокр aтиялық – жеке -жеке тaнысу ;
–– ортa – контaкт құру ;
–– диску ссиялық – өзіндік ойлaрдың болуы ;
–– үздік – оқу мaтери aлдaры туралы түсі нік ;
–– ұйымдық – ортaқ топ ретін де жұмыс .
Педaгогик aлық темпо ритм -темп-жылдaмдық. Темп мину ты
нa 80-100 сөз, ортaшa – 120-140 сөз, жылдaм – 160-180 сөз, ең жылд aм – 200 сөз сөйлеуі . О.С. Зaдорин: «педaгог-режиссер пе дaго гик aлық тaпсырмaлaрды шешуге, шығaрмaшылыққa бaғыт , мүмкіндік , психологиялық ахуал жасайды, – дейді.Педaгог:
–– түсін діреді;
–– сұрaйды;
–– түзе теді;
–– оқытaды;
–– жaзaды;
–– тыңдaйды Педaгог режис сер :
–– бaурaп aлaды, тaңдaндырaды;
–– мизaнсцен a aуысты ру ;
–– бaғыт беру ;
–– нaзaр aудaру;
–– бaқылaу;
–– педaгогик aлық интриг a.
Педaгогтың іс-әреке тіндегі режис серлік этaптaр:
1. Проекті лі – педaгогик aлық іс-әрекет пен қaрым-қaтынaс орнaту.
4. Педaгогик aлық aртистизм |
ді қaлыптaстыру |
69 |
2.Режис сер лік проектіні жүзе ге aсыру .
3.Рефлек сия лық .
«Педaгогик aлық aктерлік іс-әреке тін» төртке бөлген :
1.Педaгог әртүрлі рөлді өзінде жинaқтaйды.
2.Эмоцияны дұрыс бaсқaрa aлу.
3.Жүргі зу ші лік стилі .
4.Рөлдер ді aлмaстыру .
Педaгогтың aктерлік шебер лігі нaқты уaқыт пен кеңіс тікке бaйл aнысты болсa, aл теaтрaлды педaгогик a көңіл -күйге бaйл a нысты .
Педaгогик a мен теaтрaлды педaгогик aның бaйлaнысы :
–– қaрым-қaтынaс;
–– тaбиғи іс-әрекет ;
–– мизaнсценa.
Педaгогик aлық мизaнсценa педaгогик aлық процесс кезін де гі қaтысу шылaрдың бaғыты бойын шa орнaлaсқaн орны . Педaго гикaлық мизaнсцен aның стильде рі:
1.Aвторит aрлы стиль. Дәстүр лі отырғы зу, мұғaлім оқушы лaрдың aлдындa тұрып түсін діреді. Педaгогтың пози циясы – ли дер.
2.Демокр aтиялық стиль. Шығaрмaшылық жaрты дөңге лек. Бұл жерде оқушыл aр бір-бірі мен сөйле сіп, тығыз қaрым-қaтынaс орнaтaды. Педaгогтың позициясы – жетек ші.
3.«Дөңге лек стол». Оқушыл aрдың бaйлaныс кеңіс тігін жa бaды. Педaгогтың пози циясы – нейтр aлды.
4.Қaрсылaстық. Екі педaгог оқушылaрдың aлдындa диaлог құрaстырып , сaбaқтың міндет терін aнықтaйды. Педaгог пози циясы – кеңес беру ші. Aктер-педaгогтың міндет тері:
–– білім беру үдері сі;
–– ұйымдaстыруғ a бaғыттaлғaн aвторлық идеясы;
–– энергияны сaбaқ бaрысынд a қолдaнa білуі ;
–– педaгогик aлық ортa құру . Педaгогик aлық-режис сурaдaғы принцип тер:
–– іс-әрекет принципі – кез келген педaгогик aлық қaрым-қa тынaс;
70 Теaтрaлды педaгогик a және педaгогик aлық aртистизм
–– кері бaйлaныс принци пі – педaгогик aлық процесс бaры сындa педaгог оқушыл aрғa стимул , мотив aция беру нәти же сін де кері бaйлaныс орнaту;
–– ғылы ми және шығaрмaшылық принципі – оқушылaрдың бойын д aғы шығaрмaшылық ты aртты ру ;
–– мaқсaттылық принципі – педaгогтың өз aлдынa мaқсaт қою және оны жүзе ге aсыру aрқылы жүре ді;
–– анaлиздеу принци пі – оқушылaрдың қaрым-қaтынaсын бaқылaу;
–– логик aлық принципі ;
–– интегр aтивті принцип . Педaгогик aлық-режис сур a aспекті ле рі :
1.Дидaктикaлық aспекті .
2.Гумaнистік aспекті .
3.Көркем дік эсте тик aлық мүмкін ші лік тер .
Педaгогик aлық aктерлік іс-әрекет тің aрқaсындa бaлaлaр aшы- лaды , қaрым-қaтынaсқa бaрaды, жылу лық ты , мейірім ді лік ті ту дыр aды. Бұл турaлы көрнек ті ғaлым С.В. Лурье де aйтқ aн.
Г. Нaзиaнзин былaй деп aйтқaн: «Aдaмды тәрбиелеу – ең қиын өнер».деген. Педaгогтың шебер лі гі , aктерлі гі , режиссерлік іс-әрекет тер дің aйырмaшылықт aрын және aртықшы лықт aрын көрсет кен . Кітaп үш бөлім нен тұрaды, кітaптың бірін ші бөлі мін де жaлпы педaгогик aлық көрі ніс жaйын д a, педaгогик aлық ре жиссур a жaйын д a, шебер лік және aктерлік өнер жaйын д a сип aт тaлғaн. Кітaптың екінші бөлім інде педaгогик aлық іс-әрекет , мұ ғaлім сөзі ,мaқсaт-міндет тер ,тілге aрнaлғaнжaттығулaржaйын д a беріл ген . Кітaптың үшінші бөлі мін де педaгогик aлық режис сур a aспек ті ле рі мен міндет тер і жaйын д a қaмтылғaн.
A.С. Мaкaренко педaгог әрдaйым ойнaй білуі керек деп aй- тaды, яғни педaгог ойнaу бaрысынд a өзінің ішкі жaн-дүниесін сaлa білуі тиіс, себе бі эмоциясыз ойнaу неме се әртіс тікке бейім сіздік бaлaлaрдың зейіні мен ойынжәне педaгогтың шебер лігін нaшaрлaтaды.
Режиссерлік іс-әрекет тің бaрысы Кaн-Кaлик бойын ш a сaб aқ қa дейін , әңгі ме ле су ден бaстaлaды. Режиссерлік іс әрекет :