GIÁO TRÌNH TÂM THẦN HỌC-yhoctonghop11ddd

CHỦ BIÊN

BS.CKII. Bùi Đức Trình

THAM GIA BIÊN SOẠN

GS.TS. Nguyễn Vàn Ngân

GS.TS. Ngõ Ngọc Tỏn

GS.TS. Cao Tiến Đức

GS.TS. Nguyễn Sinh Phúc

ThS. Động Hoàng Anh

ThS. Đàm Bào Hoa

ThS. Trịnh Quỳnh Giang

SÁCH ĐƯỢC XUẤT BẢN BỞI sự TÀI TRỢ CỦA Dự ÁN GIÁO DỤC ĐẠI HỌC 2

3

ĐẠI CƯƠNG TÂM THÂN HỌC

1. So luọc lịch sú

Tâm thần học là một ngành đặc biệt trong y học, nó cỏ nhiệm vụ nghiên cứu bệnh nguyên, bệnh sinh, các phương pháp điêu trị. chăm sóc và dự phòng các rổi loạn tàm thân, các roi ỉoạn hành VI.

Thuật ngừ “Tâm than học - Psychiatry" xuàt phát tìr liêng Hy Lạp (psyche có nghĩa là linh hồn hay tâm thằn, iatria là chừa bệnh). Đà qua nhiều thế kỳ, bệnh tâm thần dược mang nhiêu tên gọi khác nhau như từ “điên" chu yếu là miệt thị người bệnh.

về lịch sư tâm thần học luôn gan liền với lịch sư phát triên cua loài người, đê tồn tại và phát triền nó gắn liền với quá trình dầu tranh cua con người qua các thời kỳ và qua moi thời kỳ cũng có các dâu ân theo mỏi giai đoạn cua lịch sư.

Thời kỳ thượng cổ: người cồ xưa dã tin rang các ròi loạn tâm than đều do các than linh ban thường, che chờ hay ma qui trừng phạt. Tuy nhiên, trong suốt thời gian dài đó. Hippocrate người dầu tiên đã mô tả một so các hội chứng tâm than và các rối loạn càm xúc lường cực mà trước dây dược cho là loạn than hung tram cảm là do mất thăng bang thê dịch và môi trường.

Thời kỳ trung cổ: với niềm tin sơ khai và mê tín dị đoan, nhà thờ và thiên chúa giáo thịnh hành tất cả các bệnh nhân đều cho là ma quì ám, mọi khuynh hướng tiến bộ trái vời kinh thánh đều bị đàn áp, đánh đập, bo đói hoặc dưa lên giàn hỏa thiêu.

Thời kỳ phục hưng (thể ki XIII - XV) bệnh nhàn tâm thần dược tách ra khỏi tù tội nhưng không được quan tâm người bệnh di lang thang. Trong thời gian này, bệnh viện tám thần St. Mary ở Bethlehem đầu tiên dược thành lập ở Anh vào năm 1547 dành riêng cho người bệnh tâm than.

Từ cuối thế ki XVIII và nừa đầu thế kì XIX đà chú ý đến người bệnh tâm thần. Philippe Pincl và các thày thuốc đà cời trói giài phóng cho bệnh nhân tâm thần. Trong giai đoạn này một sổ các bệnh viện tâm thần ra đời ở châu Âu, các rổi loạn tâm than cũng đã dược mô tả, nghiên cứu, điều trị bời nhiều nhà tâm thần học nổi tiếng như Emil Kraepelin (1856 - 1926), Sigmund Freud (1856 - 1939), Eugene Bleuler (1857 - 1939).

Sự phát triển vượt bậc của việc điều trị bắt đầu từ những năm 1950, đã mờ ra kỳ nguyên cho ngành tâm thần, với sự ra đời của các thuốc hướng tâm thân như Chlopromazine là thuốc chống loạn thần và Lithium thuốc chống hưng cảm. Hơn 10 nãm sau, các thuốc chống tram cam ba vòng, các thuốc giải lo âu và ngày nay các thế hệ thuốc mới đà góp phần cai thiện to lớn cho người bệnh tâm thần. Đặc biệt là dược mạng lưới chăm sóc sức khoe tâm thần tại cộng đồng đà được phát triên ở các nuớc trên thê giới.

5

Ở Việt Nam, từ xa xưa các bệnh lí tâm thần cũng như trên the giới, nhưng trong suốt thời kỳ Pháp đô hộ chỉ có hai cơ sờ để nhốt người bệnh tâm thần cùng với các tù nhân, đó là nhà thương “Điên” ở Bắc Giang và Biên Hòa. Môn tâm than không được dạy trong trường Y ở Việt Nam. Nhưng từ sau năm 1954 đến nay, ngành ỉ'âm thần đã phát triển mạnh mẽ, mặc dù còn cỏ nhiều khó khăn nhưng hàng loạt các hệ thống bệnh viện tâm thần ra đời. Hoạt động tổ chức, quàn lí, chẫm sóc và điều trị cho người bệnh tâm thần tại cộng đồng. Đà triển khai các chương trình nghiên cứu khoa học, đào tụo đội ngũ cán bộ y tế phục vụ cho công tác chăm sóc, điều trị và dự phòng các bệnh lí tâm thẩn cho công cuộc xây dựng đất nước.

2. Nội dung và đối tưựng nghiên cứu của tâm thần học

2. ỉ. Nội dung: Tám thần học được chia thành hai phán:

Tâm thần học đại cương hay Tâm thần học cơ sở chuyên đi sâu nghiên cứu về bệnh nguyên, bệnh sinh, các phương pháp chẩn đoán và điều trị dự phòng các bệnh tâm thần.

Tâm thần học chuyên biệt đi sâu nghiên cứu các lĩnh vực khác nhau trong tâm thân học như: dịch tễ học tâm thần, bệnh tâm thần phân liệt, trầm càm, tâm thần học trè em. tâm thần học người già, sinh hoả não, miền dịch, dược lý học tâm thần...

2.2. Các khải niệm cơ bản

Bản chất hoạt động tàm thần

Hoạt động tâm thần là một hoạt động tổng hợp rất nhiều chức năng khác nhau cùa hệ thần kinh, não bộ, đó là các chức năng phản ánh thực tại khách quan hết sức tinh vi và phức tạp.

Như vậy, bản chất hoạt động tâm thần là một quá trình hoạt động của não, đó là quá trình phản ánh thực tại khách quan các sự vật, hiện tượng vào trong chủ quan cua mồi người, thông qua bộ nào là tổ chức cao nhất trong quá trinh tiến hoá cùa vật chất. Hoạt động tâm thần được biểu hiện ra bên ngoài bằng các hoạt động như tri giác, lư duy, nhận thức, trí nhớ, cảm xúc...

Bệnh tâm thần là gì:

Bệnh tâm thần là những bệnh do quá trình hoạt động của não bộ bị rổi loạn bơi nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra như các yếu tổ nhiễm trùng, nhiễm độc, char thương sọ nào, bệnh lí mạch máu não, bệnh lý cơ thê, stress... Nhưng nguyên nhân này đã làm rối loạn quá trình hoạt động phản ánh thực tại khách quan của nào như các rói loạn tri giác, càm xúc, tư duy, hành vi tác phong không phù hợp với hoàn canh và mói trường xung quanh. Tuy nhiên, trên thực tế có nhừng bệnh tâm thần nặng, đó là các bệnh loạn thần, như bệnh tâm thần phân liệt, thi quá trình phản ánh thực tại khách quan của người bệnh bị sai lạc nhiều, hành vi tác phong, ý nghĩ, cảm xúc của người bệnh bị rối loạn nặng. Nhưng cũng có những bệnh tâm thần nhẹ như các roi loạn lâm căn. rời loạn nhân cách... thi quá trình phản ánh thực tại khách quan bị roi loạn nhẹ. bệnh nhân vẫn có thê học tập và công tác được.

6

Khải niệm vê sức khoé tâm thân

Khái niệm sức khoè cúa Tô chức Y te thế giới: "Sức khoè không những là trọng thái không bệnh, không tật nùi còn là trụng thải hoàn toàn thoải mái ve cơ the. tám thân vá xã hội".

T'Jhur vậy. có 3 loại sức khoe dó là: sức khoe cư thê. sức khoe tàm than, và xã hội. Thực chat sức khoe tàm thân cua con người bao hàm các nét dặc trưng sau:

a.Có một cuộc sống thật sự thoai mái.

b.Có niềm tin vào giá trị ban thân, mem tin vào phâm chất và giá trị cua con người

c.Có khả năng ứng xử băng cám xúc hành vi hựp lý trước mọi tinh huông.

d.Có kha năng tạo dựng, duy trì và phát triên thoa dáng các môi quan hệ.

c. Có kha năng tự hàn gan và chống lại các stress, các sự co mat thăng bang, căng thăng.

Sức khoẻ tâm thần ờ thê kỳ' XXI

Ngày nay, các nước trên the giới dã ghi nhận về sự tôn thất về mặt xã hội do bệnh tâm than gây nên. theo đánh giá cùa Ngân hàng the giới về “Gánh nặng bệnh tật toàn cầu'’ dã kết luận đen năm 2020 bệnh tâm thần sẽ là nguyên nhân thứ hai tiếp tục gây ra tàn tật cho con người trên thế giới. Bước sang thế kỳ 21, chủng ta đã chuyền dần mối quan tâm về " Con người chết như thế nào?" sang mối quan tàm "Con người dang sổng như the nào". Điều đó đà xác định không chi quan tâm đến những trường hợp từ vong mà còn đánh giá gánh nặng do bệnh tật gày nên đổi với bệnh nhân và xà hội. Với sự chuyển hướng về cách nhìn một số căn bệnh giết người chù yếu như sốt rét, lao... và những bệnh tâm thần tuy không phài là bênh giết người nhưng lại làm mất khả năng hoạt dộng cùa con người.

Mặt khác, sức khoè tâm thần phần nào còn phụ thuộc vào giá trị cùa gia đình và cộng dồng, dà dược đánh giá ưu việt hon trong việc diều trị bệnh nhân, và về công bằng xã hội, sự quan tâm của công tác chăm sóc sức khoè ban đau và chiến lược giáo dục, dự phòng các bệnh lí tâm thần.

3. Dịch tễ học

Theo báo cáo cùa Tổ chức Y tế thế giới năm 1998 ước tính trên toàn thế giới tỷ lệ các rối loạn tâm thần chiếm 12% dân số. Tỷ số đóng góp các rối loạn tâm thần vào gánh nặng bệnh tật chung ở các nước phát triển là 23%, còn ờ các nước đang phát triền là 11 %. Rối loạn tâm thần xếp hàng thứ năm trong ỉ 0 nguyên nhân gây gánh nặng bệnh tật toàn cầu, đó là các bệnh tâm thần phân liệt, rối loạn cảm xúc, nghiện rượu, rối loạn hành vi, ám ảnh... Ờ Việt Nam. theo kết quà điều tra dịch tễ học của ngành Tâm thần (năm 2000), diều tra tập trung vào 10 rối loạn tâm thần chu yếu thi tỳ lệ rối loạn tâm than chung chiếm khoảng từ 10 - 15 % dân số, trong đó bệnh tàm thần phân liệt: 0,1%, trầm càm: 3 - 5%, ròi loạn liên quan stress: 4 - 6 % roi loạn hành vi ở thanh thiếu niên 3,7 %, nghiện rượu: 3 - 5%, nghiện ma tuý: 0,15 - 1,5%, chậm phát triển tâm thần: 1 - 3%.

7

4. Nguyên nhân của các bệnh tâm thần

Hiện nay, nguyên nhân của các bệnh tâm thần vẫn còn là một vân đề phức tạp, một số bệnh đã biết rõ căn nguyên song còn một số bệnh cãn nguyên vẫn chưa dược sáng to. vẫn còn đang được tiếp tục nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực khác nhau như các yếu tố gen, miễn dịch, sinh hoá nào... các quan điểm trên phần nào đâ có những ánh hư<mg đến thái độ, cách tiếp cận và các phương pháp điều trị của thầy thuốc tâm thần.

Thường có 2 yếu tố để xác định nguyên nhân:

4.1. Yếu tố dễ mắc bệnh

Các yếu tổ về gen: có thể di truyền từ bố, mẹ sang con hoặc do quá trình biến đòi gen như các bệnh tâm thần phân liệt, rối loạn cảm xúc lường cực.

Các tồn thương của hệ thần kinh trong thời kỳ phát triển, tổn thương não trong thời kỳ chu

sinh.

Các yếu to tâm lý, xà hội không thuận lợi tác động vào tâm than ngay trong thời kỳ thơ ấu hay vị thành niên như mất cha, mẹ, mất nhà, tệ nạn xã hội, lệch lạc của cộng đồng.

4.2. Yểu tổ gây bệnh

Các stress về cơ thể là các bệnh cơ thể như chấn thương sọ não, bệnh lý mạch máu não, các tổn thương thực thể tại não, u não, viêm nâo, viêm màng não, nhiễm vi rút, thay đổi tình dục, nhiễm độc rượu, ma tuý, bệnh nghề nghiệp, các bệnh nội tiết, các rối loạn chuyển hoá.

Các stress về tâm thần: mất người thân, mất bố mẹ, con cái mất đột ngột hoặc hư hòng, mất bạn bè, làm ăn thua lồ...

5. Liên quan giữa tâm thần và các môn khoa học

Ngày nay, cùng với sự phát triển mạnh mẽ cùa các ngành khoa học kỳ thuật và y học đã góp phần nghiên cứu và làm sáng tỏ căn nguyên của một sổ bệnh tàm thần và đà ghi nhận được mối liên quan giừa tâm thần và nhiều các môn khoa học khác nhau.

5.7. Liên quan với các môn lâm sàng

Với thần kinh học: các bệnh lí nhiễm trùng thần kinh như: viêm não. viêm màng não, giang mai thần kinh, chấn thương sọ não, u não, các bệnh lí mạch máu não, đặc biệt là hậu quả xa của chấn thương sọ nào gây ra các rối loạn tâm thần.

Với nội khoa và các chuyên khoa khác: bệnh tâm thần là bệnh toàn thân vi vậy các rối loạn cơ thể đều có thể gây hậu quả xấu tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến nào và gây ra các rổi loạn tâm thần như các bệnh: cao huyết áp, rối loạn nội tiết như Addison. Cushing.

Với các môn cận lâm sàng:

• Đối với sinh hoá não. hiện nay đã có nhiều bàng chứng xác định dược các rỏi loạn tâm thần như rối loạn cảm xúc, căng trương lực... dều xuât hiện trên cơ sơ

8