Фонетика.

1. Татар теленең төп фонетик законы – сингармонизм законының 2 төре бар:

1. рәт гармониясе – татар телендә а, о, у, ы сузык авазлары килсә, сүзләр калын әйтеләләр (укытучы, авыл, борын); ә, и, ө, ү, э сузык авазлары булса, сүзләр нечкә әйтеләләр (сиксән, дәрес, күзлек);

искәрмәләр: алынма сүзләр (студент, университет, китап); кайбер грамматик формалар (миңа, сиңа); кушма сүзләр (көнбатыш, өчпочмак);

2. ирен гармониясе – төлке [төлкө], борын [борон].

Основной фонетический закон татарского языка – закон сингармонизма имеет 2 разновидности:

1. нёбная гармония – если в татарских словах имеются гласные звуки а, о, у, ы, то слова произносятся твёрдо (укытучы, авыл, борын); если имеются звуки ә, и, ө, ү, э, то слова произносятся мягко (сиксән, дәрес, күзлек);

Исключения составляют: заимствования (студент, университет, китап); отдельные грамматические формы (миңа, сиңа); сложные слова(көнбатыш, өчпочмак);

2. губная гармония - төлке [төлкө], борын [борон].

The main phonetic law of the Tatar language is vowel harmony. There are 2 types of vowel harmony:

1. row harmony – in the Tatar language, words containing back row vowels а, о, у, ы are pronounced as hard words (укытучы, авыл, борын); words with front row vowels ә, и, ө, ү, э are pronounced as soft words (сиксән, дәрес, күзлек).

exceptions: loanwords (студент, университет, китап); certain grammatical forms (миңа, сиңа); compound words (көнбатыш, өчпочмак);

2) lip harmony – the labial vowels о and ө influence pronunciation of the following vowels е, ы: төлке [төлкө], борын [борон].

2. Басым. Татар телендә күп очракта басым сүзнең соңгы иҗегенә төшә. Алынма сүзләр (парта, компьютер, әмма), фигыльнең юклык формасы (бармыйбыз, килми), боерык фигыль (тыңлагыз, кабатла), кушма сүзләр (урынбасар, ташбака), сорау алмашлыклары (ничәнче, кайчан) бу кагыйдәдән искәрмә булып торалар: .

Ударение. В татарском языке ударение падает в основном на последний слог слова. Исключения составляют заимствованные слова, сложные слова, глаголы повелительного наклонения, отрицательная форма глагола, вопросительные местоимения.

Stress. The stress in Tatar words is often on the last syllable. Loanwords (парта, компьютер, әмма), the negative form of verbs (бармыйбыз, килми), imperative verbs (тыңлагыз, кабатла), compound words (урынбасар, ташбака), interrogative pronouns (ничәнче, кайчан) are exceptions from the rule.

Грамматика.

Исем. Имя существительное. Noun.

Исемнәрнең килеш белән төрләнүе.

Склонение имён существительных.

Declension of nouns.

1. Баш килеш (кем? Нәрсә?) основной падеж (кто?что?)- Nominative case (who? What?): шәһәр авыл кибет банк бәйрәм урам

2. Иялек килеше (кемнең? нәрсәнең) притяжательный падеж (кого? чего?)- Genitive case (of who? of what?): -нең / -ның

3. Юнәлеш килеше (кемгә? Нәрсәгә? Кая?) направительный падеж (кому? чему? Куда?) - Dative case (to whom? to what?): -гә / -га, -кә / -ка

4. Төшем килеше (кемне? Нәрсәне?) –винительный падеж (кого?что?) -Accusative case (who? what – direct object): -не / -ны

5. Чыгыш килеше (кемнән, нәрсәдән, кайдан) – исходный падеж (от кого? от чего? Откуда?) - Ablative case (from whom? from what? from where?) : -дән / -дан, -тән / - тан / - нән/ - нан

6. Урын-вакыт килеше (кемдә? Нәрсәдә? Кайда? кайчан?) –местно-временной падеж (у кого? на чём (в чём?) где? Когда?) - Locative case (in who? in what? Where? When?): -дә / - да, -тә / -та

Тартым кушымчалары.

Аффиксы принадлежности.

possessive endings.

Берлектә

I зат -ем/ -ым/ -м

II зат - ең/ -ың/-ң

III зат -е/-ы/-се/-сы

Күплектә

I зат -ебез/-ыбыз/-без/-быз

II зат -егез/-ыгыз/-гез/-гыз

III зат -ләре/-лары/ -нәре/-нар

ы

Тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнүе.

Склонение имён существительных с аффиксами принадлежности.

Declension of possessive nouns.

1. Баш килеш: шәһәрем (шәһәрең) авылы (авыллары) бәйрәмебез (бәйрәмегез)

2. Иялек килеше: -нең / -ның

3. Юнәлеш килеше: -ә / -а -нә / -на -гә/- га

4. Төшем килеше: -не / -ны - н - не/ -ны

5. Чыгыш килеше: -нән / -нан -ннән / - ннан - дән /-дан

6. Урын-вакыт килеше: -дә / - да ндә / -нда -дә /-да

.

Алмашлыклар. Местоимения. Pronouns.

Зат алмашлыкларының килеш белән төрләнүе.

Склонение личных местоимений.

Declension of personal pronouns.

Б.к.	Мин	Син	Ул	Без	Сез	Алар
И.к.	Минем	Синең	Аның	Безнең	Сезнең	Аларның
Ю.к.	Миңа	Сиңа	Аңа	Безгә	сезгә	Аларга
Т.к.	Мине	Сине	Аны	Безне	Сезне	Аларны
Ч.к.	Миннән	Синнән	аннан, аңардан	Бездән	сездән	Алардан
У.-в.к.	Миндә	Синдә	анда, аңарда	Бездә	сездә	Аларда