бел яз

ВНУ «Мінскі Дзяржаўны Лінгвістычны ўніверсітэт»

Рэферат

На тэму: «Лінгвістычная дзейнасць Яна Станкевіча»

Напісала студэнтка 1 курса

Факультэта раманскіх моў

Групы 101/2

Станкевіч Паліна

Мінск, 2022

Біяграфічныя звесткі

26 лістапада 1891 г. у Ашмянскім павеце нарадзіўся Ян Станкевіч, радны БНР, дэпутат польскага Сойму, доктар славянскай філялёгіі й гісторыі, дзеяч беларускай дыяспары ў Нямеччыне і ЗША.

Нарадзіўся ён ў сям'і беларусаў-каталікоў Вінцэнта і Антаніны. Таксама ў Яна быў малодшы брат Адам – ​​будучы лідэр беларускай хрысціянскай дэмакратыі. У 1909 скончыў Ашмянскае гарадское вучылішча. Вучыўся ў Віленскай каталіцкай духоўнай семінарыі. Працаваў у газеце «Наша ніва». Чытач і карэспандэнт "Нашай нівы". У 1914 годзе ў час Першай сусветнай вайны служыў у дзеючай расейскай арміі. У 1917 на Румынскім фронце трапіў у аўстрыйскі палон.

Пасля вызвалення вярнуўся ў Вільню. Удзельнік з’езда беларускіх нацыянальных арганізацый у Мінску (сакавік 1917), з’езда настаўнікаў Мінскай губерні (май 1917). З снежня 1917 у Вільні, удзельнік стварэння Беларускага навуковага таварыства, у студзені 1918 абраны ў склад Віленскай беларускай рады, удзельнічаў у сесіі Рады БНР у Мінску (24-25.3.1918). У лістападзе 1918 кааптаваны ў склад Літоўскай Тарыбы. Пасля прыходу ў Вільню Чырвонай Арміі працаваў у літаратурна-выдавецкім аддзеле Наркамасветы Літоўска-Беларускай ССР, загадваў беларускім выдавецтвам «Веда». У час польска-савецкай вайны 1919—1920 гадоў член Цэнтральнай беларускай рады Віленшчыны і Гродзеншчыны, прэзідыума Беларускай цэнтральнай школьнай рады.

Скончыў Віленскую беларускую гімназію (1921), Карлаў універсітэт у Празе (1926). Доктар славянскай філалогіі і гісторыі (1926). Выкладаў беларускую мову ў Варшаўскім універсітэце (1928—1932) і Універсітэце Стэфана Баторыя ў Вільні (1927—1940). Друкаваўся ў часопісе Ластоўскага "Крывіч", заходнебеларускіх выданнях. Рэдагаваў часопіс "Родная мова". У 1925 годзе ўзнагароджаны ордэнам Крыжа Свабоды (Эстонія).

Ян Станкевіч быў паслом Сейма Польшчы ад Лідскай акругі (1928—1930). Прыхільнік польска-беларускага збліжэння, ён не раз падвяргаўся крытыцы з боку беларускіх палітыкаў. Выказваўся на карысць літоўскай прысутнасці ў Вільні. У 1939 годзе арыштаваны польскімі ўладамі (Лукішская турма).

У 1940 годзе Янка Станкевіч выехаў у Варшаву, дзе далучыўся да дзейнасьці Беларускага камітэту. Станкевіч супрацоўнічаў з Вацлавам Іваноўскім, наладзіў кантакты з польскім антыфашысцкім падполлем, стварыў канспіратыўную групу пад назвай Партыя беларускіх нацыяналістаў (ПБН), мэтай якой з'яўлялася аднаўленне беларускай дзяржаўнасці ў апоры на Польшчу.

З восені 1941 года Станкевіч жыў у Мінску, куды перамясціўся і ЦК ПБН, нядоўга працаваў у школьным аддзеле Мінскай управы. Станкевіч быў членам Беларускай народнай самадапамогі, Беларускай незалежнай партыі, навуковага аддзела Беларускай цэнтральнай рады, адным з заснавальнікаў Беларускага навуковага таварыства. Выкладаў гісторыю Беларусі ў падафіцэрскай школе паліцыі ў Менску. Удзельнік Другога Усебеларускага кангрэса.

З 1944 Я. Станкевіч апынуўся на эміграцыі. У Германіі ён аднавіў дзейнасць Беларускага навуковага таварыства. З 1949 Я. Станкевіч жыў у ЗША, удзельнічаў у працы Беларуска-амерыканскага задзіночання, Беларуска-амерыканскага звязу, выдаваў часопіс «Веда», «Незалежнік», супрацоўнічаў з Беларускім інстытутам навукі і мастацтва і яго выданнем «Запісы», часопісам «Сяўбіт», газетай «Бацькаўшчына» (Мюнхен), «Беларус» (Нью-Ёрк) і інш. Заснавальнік (разам са С. Станкевічам) Вялікалітоўскага фонду імя Л. Сапегі.

З 1949 года Станкевіч жыў у ЗША, удзельнічаў у працы Беларуска-амерыканскага аб'яднання, Беларуска-амерыканскага саюза, Рады БНР, выдаваў часопісы "Веда", "Незалежнік", супрацоўнічаў з Беларускім інстытутам навукі і мастацтва і яго выданнем "Запісы", часопісам " Сяўбіт», газетай «Бацькаўшчына» (Мюнхен), «Беларус» (Нью-Йорк) і інш. Заснавальнік (разам са Станіславам Станкевічам) Вялікалітоўскага фонду імя Льва Сапегі для заахвочвання беларусазнаўства.

Я. Станкевіч – аўтар працаў па беларускай гісторыі, гістарыяграфіі, мовазнаўстве («Месца беларускага языка сярод іншых славянскіх языкоў і час яго ўзьнікненьня», 1930; «Час узьнікненьня беларускага і ўкраінскага народаў», 1931; «Крыўя-Беларусь у мінуласьці», 1942; «Этнаграфічная і гістарычная тэрыторыі і граніцы Беларусі», 1953, на беларускай і ангельскай мовах; «3 гісторыі Беларусі»,1958;

Беларусь называў Крывіяй (зыходзячы з «крывіцкай» канцэпцыі этнагенэзу беларусаў) ці Вялікалітвой. Трансьлітарыраваў кітаб 1-й паловы 18 ст. (Кітаб Івана Луцкевіча). Падрыхтаваў «Беларуска-расейскі (Вялікалітоўска-расейскі) слоўнік» (выд. ў 1990).

Памёр у Пенсільваніі. Пахаваны на беларускіх могілках у Саўт-Рыверы, штат Нью-Джэрсі, ЗША.

Уклад у родную мову

У 1929 годзе Станкевіч выдаў у Вільні пераказ кніг «Рабінзон Круза» і «Далейшыя прыгоды Рабінзона Круза» Даніэля Дэфо. Двойчы (1959, 1970) у перакладзе Станкевіча выходзіў Новы запавет, а пазней пры дапамозе Майсея Гітліна святло ўбачыла першая поўная Біблія на беларускай мове (1973, Нью-Ёрк).

Моўны пурызм Станкевіча выліўся ў выкарыстанне шматлікіх неалагізмаў, запазычанняў з паўночна-заходніх беларускіх гаворак і заходнерускай мовы. Ён прапаноўваў для Беларусі назвы «Крывія», «Вялікалітва» («крывічы», «вялікаліцьвіны»), чым аднойчы абурыў беларускіх перасяленцаў Германіі[7]. Прапанаваныя Станкевічам формы ветлівага абыходжання "спадар/спадарыня" (спадар/спадарыня), альтэрнатыва формам "пан/пані/панна", увайшлі ва ўжыванне не толькі сярод пасляваеннай беларускай дыяспары, але - пачынаючы з 1990-х - і сярод усёй нацыі.

Навуковая дзейнасць

Ян Станкевіч - аўтар прац па беларускай гісторыі, гістарыяграфіі, мовазнаўстве (каля 40 кніг і 100 артыкулаў). Транслітараваў кірыліцай адзін з арабаграфічных татарскіх рукапісаў на беларускай мове 1-й паловы XVIII стагоддзя (Кітаб Луцкевіча).

Кнігі, брашуры:

1. Беларускія мусульмане і беларуская літаратура арабскім пісьмом. Вільня, 1933;

2. Гістарычны творы / Ян Станкевіч. — Менск: Энцыклапедыкс, 2003;

3. Гісторыя беларускага языка. Вільня, 1939;

4. Друкары Йван Хведаровіч Рагаза а Пётра Мсьціславец. Нью Ёрк, 1969;

5. 3 украінскіх дачыненняў да Вялікалітвы-Беларусі. Нью Ёрк, 1970;

6. Зьмена граматыкі беларускага языка ў БСРР. Вільня, 1936;

7. Курс гісторыі Крывіі — Беларусі. — Прага, 1941.

Слоўнікі

1. Маленькі маскоўска-беларускі (крывіцкі) слоўнічак фразэалягічны і прыказкаў ды прывітаньні, зычэньні і інш. Менск. 1944

2. Я. Станкевіч. Беларуска-расійскі (Вялікалітоўска-расійскі) слоўнік.

Спасылкі:

• В. Вячорка, С. Шупа. Станкевіч Ян // Беларуская мова: Энцыклапедыя / Пад рэд. А. Я. Міхневіча, 1994.— 655 с.

• Янка Станкевіч // Л. У. Маракоў. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991.

• Станкевіч Янка. (Аляксандр Вабішэвіч, Уладзімір Ляхоўскі.) // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, 2001. — 591 с.