18.2. Motorni ishga tushirish

Yakorning toki quyidagi ifoda bilan aniqlanadi

(18.6)

Aksariyat, qarshilik ning qiymati kichik bo‘ladi, shu saba­b­li ishga tushirish tokining qiymati nominal tokdan 10-20 marta ortiq bo‘ladi.

18.2-rasm. Ishga tushirish reostatini ulash sxemasi

Bunday katta ishga tushirish toki motor uchun xavfli hisoblanadi. Birinchidan, u mashina kollektorida aylanuvchi olov hosil qilishi mumkin, ikkinchidan, bunday katta tok motorda juda katta ishga tushirish momentini hosil qilib, aylanuvchi qismlar uchun katta zarb bilan ta’sir etib, mexanik emirilishga olib keladi. Nihoyat, bunday katta tok tarmoqda katta kuchlanishlar pasayuqini hosil qilib, boshqa istemolchilar ishiga zarar keltirishi mumkin. Shu sababli, motorni bevosita tarmoqqa ulab (reostatsiz) ishga tushirish, quvvati 0,7-1,0 kVt dan oshmagan motorlar uchun tavsiya etiladi. Bunday motorlarda, yakor chulg‘ami qarshiligining katta ekanligi va kichik aylanuvchi massa bo‘lgani uchun, ishga tushirish toki nominal tokdan 3-5 marta katta bo‘ladi va motor uchun xavfi qolmaydi. Katta quvvatli motorlarda esa, ularni ishga tushirishda ishga tushirish tokini cheklash maqsadida ishga tushirish reostati (ITR) ishlatiladi (18.2-rasm).

Motor ishga tushirilishidan avval reostatning R richagi kontakt 0 ga qo‘yiladi. So‘ngra U ulagich (rubilnik) ulanadi, R richag 1 oraliq qarshilikka qo‘yiladi va motor yakor zanjiri tarmoqqa ishga tushirish reostatining qarshi­ligi orqali ulanadi.

Shu onda R richag va SH shina orqali tarmoqqa qo‘zg‘atish chulg‘ami ulanadi. Undagi tok richagning qanday holatda ekaniligidan qat’iy nazar, qo‘zg‘atish toki o‘zgarmaydi, chunki SH shinaning qarshiligi juda kichik.

Ishga tushirish toki reostatning to‘liq qarshiligiga ulangan­dan so‘ng quyidagiga teng bo‘ladi

. (18.7)

Yakor zanjirida tok paydo bo‘lishi bilan ishga tushirish momenti hosil bo‘ladi, uning ta’sirida yakor aylana boshlaydi. Yakor aylanish tezligi ortgan sari, unda teskari-EYK ortib boradi, u esa ishga tushish tokini kamaytiradi.

Aylanish tezligi ortishi bilan, ishga tushirish reostatining R richagi 2, 3 va h.k. holatlarga o‘tkaziladi va yuqoridagi jarayon qaytiriladi. Richag 5 holatga kelganda, motorni ishga tushirish jarayoni tugallanadi ( ). Ishga tushirish reostatining qarshiligi shunday tanlanadiki, eneg katta ishga tushirish toki nominal tok qiymatining 2-3 martasidan ortmasin.

Motor aylantiruvchi elektromagnit momenti M magnit oqimi F ga proporsionaldir. Shu sababli parallel va aralash qo‘zg‘atishli motorlar ishga tushirish jarayonini osonlashtirish maqsadida, qo‘zg‘atish chulg‘amidagi qarshilikni minimal o‘rna­tiladi ( ).

Katta quvvatli motorlarni ishga tushirishda reostat usuli qo‘llanilmaydi, chunki ishga tushirish reostati juda qo‘pol, gabarit o‘lchovlari, og‘irligi katta va quvvat isroflari ham katta bo‘ladi. Bunday vaziyatda kuchlanishni ravo oshirish usuli qo‘l keladi.