Bu toklar hosil qilgan myk tashkil etuvchilari mashina havo oralig‘ida ixtiyoriy X nuqta uchun quyidagi ko‘rinishda yoziladi

F_xA = F_max.A sin(t)  cos(x/ ) = 0,5F_max.A sin(t – x/ ) +

+ 0,5F_max.Asin(t + x/ ); (5.20)

5.2-rasm. Ikki fazali ikki qutbli mashina sxemasi (a) va stator chulg‘ami pazda joylanishi (b)

F_xV = F_max.V sin(t –  / 2)  cos(x/  –  / 2) =

= 0,5F_max.Vsin(t – x/ ) + 0,5F_max.V sin(t + x/ – ). (5.21)

Bunda aylanuvchi maydon tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

F_x.nat= F_xA + F_xB = F_maxsin(t – x/ ). (5.22)

Bunday chulg‘amda hosil bo‘lgan doiraviy magnit maydonning aylanish chastotasi ham (5.22) tenglama bo‘yicha topiladi.

Ikki fazali mashinada aylanuvchi magnit maydon olish uchun ikkita fazaning to‘g‘ri va yoki teskari va MYKlari bir-birini kompensatsiya qilishlari kerak, bu shart esa ko‘rsatil­gan MYKlar amplitudalari teng, lekin fazalari qarama-qarshi, ya’ni  = bo‘lishi kerak bo‘ladi.

Aylanuvchi magnit maydon quyidagi xossalarga ega:

a) natijaviy MYK va induksiyaning maksimumlari doimo tok maksimumiga erishgan faza chulg‘amining o‘qi bilan mos bo‘ladi;

b) natijaviy magnit maydonning siljishi maydonning keyingi maksimumi qaysi qo‘shni faza chulg‘ami o‘qi bilan mos bo‘lsa, shu tomonga yo‘nalgan bo‘ladi. Bu xossa to‘g‘ridan-to‘g‘ri oldingi a banddan kelib chiqadi;

d) maydonning aylanish yo‘nalishini teskariga o‘zgartirish uchun faza-lar ketma-ketlik tartibini o‘zgartirish lozim. Uch fazali mashinalarda buning uchun tarmoqqa ulangan uchta fazadan xohlagan ikkitasini almashtirib ulash, ikki fazali mashinalarda tarmoq fazalariga ulangan o‘tkazgichlarni almashtirish lozim bo‘ladi.

Elliptik maydon

Fazoda bir-biriga nisbatan simmetrik joylashgan chulg‘amlar­dan vaqt bo‘yicha o‘zaro mos siljigan toklar o‘tganda aylanuvchi magnit maydon hosil bo‘ladi. Agarda bu shartlardan birortasi bajarilmasa, aylanuvchi magnit maydon emas, balki elliptik maydon hosil bo‘ladi. Bunday maydon MYKning faza vektori ellipsni chizadi.

Ellips shaklidagi aylanuvchi magnit maydonda natijaviy MYK va induksiyaning maksimal qiymati vaqtning har xil onida o‘zgaruvchan bo‘ladi (aylanuvchi magnit maydonda esa bu qiymat o‘zgarmas bo‘ladi).

Ellips shaklidagi maydonni qarama-qarshi yo‘nalishlarda aylanayotgan ikkita bir xil (ekvivalent) aylana shaklidagi aylanuvchi magnit maydon ko‘rinishda tasavvur qilish mumkin. Natijaviy elliptik maydon yo‘nalishida aylanayotgan maydonni - to‘g‘ri maydon, qarama-qarshi tomonga aylanayotganni esa teskari maydon deyiladi. Ellips shaklidagi maydonni to‘g‘ri va teskari aylanuvchi maydonlarga ajratish simmetrik tashkil etuvchilar usuli bilan amalga oshiriladi va bu orqali to‘g‘ri va teskari ketma-ketliklar MYKlari aniqlanadi.

9-mavzu. Asinxron mashina turlari, tuzilishi va ishlash prinsipi

Asinxron motorlar elektr yuritmaning asosini tashkil etib, xalq xo‘jaligining barcha sohalaridagi boshqarilmaydigan va avtomatik boshqarish jarayonlarida, kon ishlaridagi yirik, o‘rta va kichik quvvatli elektr jihozlari yuritmalarida, qishloq xo‘ja­ligida va boshqa sohalarda keng qo‘llaniladi. Asinxron mashina­lari motor, generator va elektromagnit tormoz rejimlarida ishlash imkoniga ega bo‘lsalar xam, aksariyat motor rejimiga mo‘ljallanib ishlab chiqarilmoqda. Rotor aylanish tezligini o‘zgartirib boshqarish imkoni bo‘lgan faza rotorli asinxron motorlar sanoatning ba’zi sohalarida ishlatilsa, yaqin o‘tmishgacha boshqarish imkoniyati cheklangan deb kelingan, eng arzon, eksplu­atatsiyasi eng qulay deb topilgan qisqa tutashgan rotorli asinxron motorlari xalq xo‘jaligining barcha sohalarida eng ko‘p tarqalgan elektr motori sifatida ishlatilmoqda. Yarim o‘tkazgichli o‘zgar­tkich­lar texnikasi va elektromexanika fanlari­ning keyingi 20-30 yillar mobaynidagi keskin rivoj­lanishi natijasida chastotali boshqarish imkoniyati ochib berilgan qisqa tutashgan rotorli asinxron motorlari xalq xo‘jaligining ko‘plab soha­larida o‘z o‘rnini topmoqda.