36. Народнiцкi I сацыял-дэмакратычны рух у Беларусi ў другой палове 19 ст. – пачатку 20 ст.

З сярэдзiны 1870-х гг. на змену пакаленню шляхецкiх рэвалюцыянераў прыйшло народнiцтва. Народнiкi былi прыхiльнiкамi вучэння аб будаўнiцтве сацыялiзму – грамадскiм ладзе, у якiм ажыццяўляюцца прынцыпы свабоды, роўнасцi, справядлiвасцi. Пераход да сацыялiзму бачыўся народнiкам праз сялянскую абшчыну. З узнiкненнем у Пецябрургу ў 1876г. арганiзацыi «Зямля i воля» народнiцкi рух у Беларусi развiваўся пад яе ўплывам. Многiя беларускiя народнiкi сталi ўдзельнiкамi «хаджэння ў народ» з мэтай прапаганды сацыялiстычных iдэй сярод сялянства.

У 1879г. «Зямля i воля» раскалолiся на дзве арганiзацыi: «Чорны перадзел» i «Народная воля». Беларускiя народнiкi спачатку пайшлi за «чорнаперадзельцамi», якiя адмовiлiся ад палiтычнай барацьбы i дамагалiся ад урада перадзелу зямлi ў дзяржаве на карысць сялян. Пасля распаду «Чорнага перадзелу» беларускiя народнiкi сталi на пазiцыю «Народнай волi», якая ставiла мэту – звяржэнне самадзяржаўя i ажыццяўленне дэмакратычных ператварэнняў. Частка народавольцаў, у тым лiку беларусы Грынявiцкi, Iсаеў, падтрымала тактыку iндывiдуальнага тэрору – забойства дзяржаўных i службовых асоб у палiтычных мэтах. 1 сакавiка 1881 г. Iгнат Грынявiцкi выканаў смяротны прысуд Аляксандру 2, аднак нiякiх значных хваляванняў у народных масах забойства не выклiкала.У 1884г. студэнты, ураджэнцы Беларусi стварылi ў Пецярбургу группу «Гоман». Яны першымi з рэвалюцыянераў заявiлi пра iснаванне беларускай нацыi i паставiлi пытанне пра яе нацыянальную самастойнасць.Праграма беларускiх народнiкаў стала адным з этапаў у выпрацоўцы беларускай нацыянальнай iдэi.У сярэдзiне 1880-х гг. на гiстарычную арэну ўступiла сацыял-дэмакратыя. Сацыял-дэмакраты абвясцiлi сваей мэтай барацьбу за пабудову сацыяльна справядлiвага грамадства. Сацыял-дэмакратыя падзялiлася на два асноўныя кiрункi: рэвалюцыйны и рэфармiсцкi. I тыя, i другiя былi прыхiльнiкамi марксiзму. Пераходу беларускiх рэвалюцыянераў на пазiцыi марксiзму спрыяла першая расiйская марксiсцкая арганiзацыя «Вызваленне працы», заснаваная ў 1883г. Пляханавым. З ею были звязаны i ўраджэнцы Беларусi.У 1898г. на з’ездзе ў Мiнску была абвешчана Расiйская сацыял- дэмакратычная рабочая партыя – РСДРП. Яе канчатковая мэта – пабудова сацыялiстычнага грамадства праз пралетарскую рэвалюцыю i дыктатуру пралетарыяту.У 1902 г. узнiкла партыя сацыялiстаў-рэвалюцыянераў (ПС-Р, эсэры). Эсэры адстойвалi iнтарэсы сялянства, выступалi за лiквiдацыю памешчыцкага землеўладання, звяржэнне самадзяржаўя. Эсэры карысталiся рознымi формамi барацьбы: ад прапаганды да iндывiдуальнага тэрору.

37. Рэвалюцыя 1905-1907гг. Пачатак парламентарызму. Лютаўская рэвалюцыя 1917г. У Беларусi. Беларускi нацыянальны рух и яго роля ў рэвалюцыйным працэсе пачатку 20ст.

У пачатку XX ст. у Беларусi адбыліся дзве буржуазна-дэмакратычныя рэвалюцыі. Буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя 1905-1907 гг. была вызвана пагаршэннем становішча народа ў сувязі з эканамічным крызісам у пачатку XX ст. Сотні прадпрыемстваў спынялі або скарачалі вытворчасць. Павялічылася беспрацоўе. Пачаткам рэвалюцыі сталі падзеі 9 студзеня 1905 г. у Пецярбурге, названыя «Крывавай нядзеляй». Было расстраляна мірнае шэсце рабочых з петыцыяй да цара. Студзеньскі рух салідарнасці ахапіў каля 30 гарадоў і мястэчкаў Беларусi. Разгортваўся сялянскі рух. Першым найболын значным выступленнем была забастоўка сялян-падзёншчыкаў і батракоў у чэрвені 1905 г., якая ахапіла амаль усе маёнткі Навагрудскага павета. У Мінску і Брэсце адбыліся выступленні салдат. Каб спыніць рэвалюцыйны рух, царскі ўрад пайшоў на ўступкі. 17 кастрычніка Мікалай II падпісаў Маніфест, абвяшчаўшы дэмакратычныя свабоды і скліканне заканадаўчай Дзяржаўнай думы. У гэты час праходзіла ўсерасійская кастрычніцкая палітычная стачка. На Беларусi найбольш актыўна ў ёй выступалі чыгуначнікі. 18 кастрычніка ў Мінску адбыўся Курлоўскі расстрэл. Губернатар Курлоў загадаў адкрыць агонь па ўдзельніках мітынгу на Прывакзальнай плошчы ў Мінску. Было забіта 100 чалавек, каля 300 паранена. Аналагічныя падзеі адбыліся ў Віцебску 19 кастрычніка. Тут таксама быў расстраляны мірны мітынг. Усерасійская кастрычніцкая стачка перарасла ў снежаньскае ўзброенае паўстанне ў Маскве. У Мінску ў снежні 1905 г. пачалася ўсеагульная стачка, але ва ўзброенае паўстанне яна не перарасла. На працягу 1906-1907 гг. назіраўся павальны спад рэвалюцыі. Каб супакоіць сялян, былі адменены выкупныя плацяжы за зямлю, указам ад 9 лістапада 1906 г. аб выхадзе сялян з абшчыны пачалася Сталыпінская аграрная Рэформа. Гэта, а таксама стварэнне Дзяржаўнай думы стала галоўнымі вынікамі рэвалюцыі.

Пры выбарах у Думу захоувауся маемасны цэнз, а 1 голас памешчыка адпавядау 3 галасам гараджан, 15 галасам сялян ци 45 галасам рабочых. У сувязи з выбарами дэпутатау у Думу акцябрысты и кадэты закликали спыниць рэвалюцыйныя выступленни и прыняць актыуны удзел у выбарах. Эсэры, Бунд, бальшавики не прыняли удзел у выбарах. Яны спадзявалися на рэвалюцыйнае звяржэнне самадзяржауя. Перамогу у выбарах атрымали кадэты.

Галоуным у Думе было аграрнае пытанне. Большасць сялян-дэпутатау ад Беларуси не падтрымала праграму нацыянализацыи (перадачу зямли з прыватнай памешчыцкай уласнасци у дзяржауную) и урауняльнага землекарыстання. У липени 1906г. Першая Дзяржауная дума была распушчана па прычыне, на думку урада, залишняй рэвалюцыйнасци.У час выбарау у Другую Думу перамагли манархисты и акцябрысты. Аднак и яна праиснавала чуць больш за 3 месяцы. Дэпутаты не змагли знайсци агульнага паразумення. Галоўнай прычынай лютаўскай буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі былі цяжкасці, вызваныя першай сусветнай вайной. Цэны з 1913 па 1917 гг. на харчовыя прадукты ўзраслі ў 5-8 разоў. Паражэнне рускай арміі, цяжкія ўмовы франтавога жыцця сад-зейнічалі росту антываенных і антыўрадавых настрояў сярод салдат. Працоўныя патрабавалі міру, хлеба, зямлі. Лютаўская рэвалюцыя адбылася 23 лютага-2 сакавіка 1917 г. У выніку было звергнута самадзяржаўе у Расіі. 2 сакавіка Мікалай II адрокся ад прэстола. У краіне ўстанавілася двоеўладдзе - буржуазны Часовы ўрад і Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў. За два месяцы пасля рэвалюцыі ў Беларусi было створана 37 Саветаў, у якіх пераважалі меншавікі, бундаўцы, эсэры. Органы Часовага ўрада на Беларусі прадстаўлялі губернскія і павятовыя камісары, прызначаныя з прадстаўнікоў буржуазіі і памешчыкаў. Галоўным вынікам лютаўскай рэвалюцыі на Беларусi стала выразнае акрэсліванне трох галоўных груповак сіл, якія ўпарта пачалі барацьбу за ўладу і ўплыў на народныя масы:1) Часовы ўрад і яго прыхільнікі;2) бальшавікі - РСДРП(б) і яе арганізацыі;3) нацыянальна-дэмакратычныя партыі і арганізацыі, і перш за ўсё БСГ. Такiм чынам, буржуазна-дэмакратычныя рэвалюцыі у пач. XX ст. актывізавалі грамадства, прывялі яго да размежавання палітычных сіл.

38. Этнiчная структура насельнiцтва Беларусi ў 16-18 стст. Фармiраванне самасвядомасцi беларускага народа. Эканамiчныя i палiтычныя фактары фармiравання беларускай нацыi ў 19-пачатку20ст.Беларуская нацыя фармiравалася ва ўмовах адсутнасцi ўласнай дзяржаўнасцi. Па нацыянальным складзе 65,6% насельнiцтва Беларусi з’яўляюцца беларуcамi, 14,6% - яўрэямi, 6% - рускiмi, 5,2% - палякамi, 4,6% - украiнцамi. Характэрнай асаблiвасцю беларускага этнасу з’яўляецца тое, што больш за 90% беларусаў жыло ў сельскай мясцовасцi i займалася сельскай гаспадаркай. Па канфесiйным складзе пераважалi праваслаўныя, iх было каля 2/3. У сацыяльную структуру беларускага грамадства ўваходзiлi буржуазiя, дваранства, iнтэлегенцыя, рабочыя i сяляне. Буржуазiя па этнiчнай прыналежнасцi зяўлялася рускай, польскай i толькi часткова беларускай. Асноўныя капiталы краю знаходзiлiся ў руках польскiх i рускiх памешчыкаў, яўрэйскiх купцоў.У склад iнтэлегенцыi ўваходзiлi дзеячы культуры, вучоныя, работнiкi адукацыi, медыцыны, таксама чыноўнiкi, служачыя, ваенныя, духавенства. Сярод iнтэлегенцыi пераважалi рускiя i беларусы.Рабочы клас фармiраваўся з лiку беззямельнага збяднелага сялянства, яўрэйскай гарадской беднаты, рамеснiкаў. Знайсцi працу на прамысловых прадпрыемствах было вельмi складана, таму беларусы шукалi лепшай долi за мяжамi свайго краю.У беларускiм грамадстве колькасная большасць належала сялянству.Павелiчэнне колькасцi фабрычна-заводскiх прадпрыемстваў, развiцце гандля, чыгуначнае будаўнiцтва спрыялi пашырэнню на тэрыторыi Беларусi адзiнага эканамiчнага рэгiена. Выезд беларусаў за межы радзiмы на работу або вучобу дазваляў iм знаемiцца з побытам i культурай iншых народаў, дапамагаў усведамляць свае этнiчныя адметнасцi. Нацыянальная самасвядомасць – гэта сукупнасць iдэй, перакананняў, вераванняў, у якiх народ асэнсоўвае сябе як нацыянальную супольнасць i ўсведамляе гiстарычныя каранi свайго паходжання. Аб фармiраваннi нацыянальнай самасвядомасцi сведчылi адносiны жыхароў Беларусi да мовы. Знешняй формай праяўлення самасвядомасцi з’яўляецца назва народа. У канцы 19-пачатку 20 ст. тэрмiн «Беларусь» i назва «беларусы» замацавалася за ўсей этнiчнай тэрыторыяй беларусаў. Частка насельнiцтва назавала сябе «тутэйшыя». У некаторых мясцовасцях iснавалi рэгiянальныя назвы: «палешукi», «пiнчукi», «брашчане». Такiм чынам, другая палова 19 – пачатак 20 ст. сталi вырашальным этапам працэсу фармiравання беларускай нацыi. Яе станаўленне адбывалася ў складзе Расiйскай iмперыi, урад якой быў зацiкаўлены ў тэрытарыяльным адзiнстве дзяржавы i аслабленнi ў ей нацыянальных рухаў.

39. Асаблівасці складвання канфесійных адносін на тэрыторыі Беларусі ў 16-17 ст. Брэская царкоўна – рэлігійная ўнія. Рэфармацыя і контррэфармацыя, фармiраванне ўніяцкай царквы. Месца царквы ў ВКЛ доўгі час вызначаецца існаваннем дзвюх канфесій хрысціянства. Праваслаўнай веры прытрымлівалася ў XVI ст. большасць усходнеславянскага насельніцтва (беларусы, украінцы). Каталіцкая вера распаўсюджвалася і паступова замацоўвала свае пазіцыі на беларускіх землях дзякуючы палітыцы вялікіх князёў літоўскіх. У 20—30-я гг. XVI ст. у ВКЛ усталявалася рэлігійная талерантнасць — верацярпімасць. Пасля заключэння Люблінскай уніі 1569 г. праваслаўная царква пачала страчваць сваё вядучае становішча на Беларусі. У канцы XVI — пачатку XVII стст. у ВКЛ у адказ на прапольска-каталіцкую палітыку кіруючых колаў Рэчы Паспалітай узніклі брацтвы — нацыянальна-рэлігійныя арганізацыі праваслаўнага, пераважна мяшчанскага, насельніцтва. Яны адыгрывалі вялікую ролю ў пашырэнні асветы, адкрыцці друкарань і кнігадрукаванні. 3 другой паловы XVI ст. наибольшую актыўнасць у асветніцкай дзейнасці ў ВКЛ сталі праяўляць езуіты, якія праз распаўсюджванне асветы імкнуліся замацаваць пазіцыі каталіцкай царквы. Заснаваныя імі езуіцкія школы i калегіумы давалі высокі ўзровень адукацыі у параўнанні з пачатковымі школамі пры праваслаўных брацтвах. У 1596 г. была заключана Берасцейская унія, якая аб'яднала праваслаўную і каталіцкую цэрквы ў адзіную грэка-каталіцкую (уніяцкую). Пасля заключэння Люблінскай уніі і стварэння Рэчы Паспалітай вярхоўная ўлада бачыла магчымасць аб'яднаць усё насельніцтва краіны з дапамогай адзінай каталіцкай рэлігіі. Каталіцкія кіраўнікі праз аб'яднанні цэркваў марылі дабіцца перамогі над праваслаўем і распаўсюдзiць сваю веру. Кіраўніцтва праваслаўнай царквы праз унію спадзявалася вярнуць сабе вядучае становішча. Берасцейская ўнія была прынята пасля працяглых роздумаў, яе падрыхтоўка доўжылася з 1590 г. па 1596 г. Атрымалася так, што унія не аб'ядноўвала, а раз'ядноўвала насельніцтва ВКЛ. Тады кіруючыя колы Рэчы Паспалітай спынілі жорсткі ўціск супраць праваслаўнай царквы. Гэта садзейнічала пашырэнню уніяцтва на беларускіх землях. Пад канец XVIII ст. каля 3/4 насельніцтва Беларусі былі ўжо уніятамі. Берасцейская ўнія была лiквідавана на Беларусі ў 1839 г. шляхам уз'яднання ўніятаў з праваслаўнымі. Уніяцтва адрадзілася ў 1920-я гг. у Заходняй Беларусі і існавала тут да 1940 г. Зараз на Беларусі дзейнічае шэраг уніяцкіх цэркваў.

40. Канфесiйная сiтуацыя на беларускiх землях у 19-пачатку 20ст. Лiквiдацыя царкоўнай унii i яе наступствы. З заключэннем беларускiх зямель у склад расiйскай iмперыi ў Беларусi сталi мяняцца суадносiны памiж рознымi канфесiямi –рэлiгiйнымi кiрункамi. Канфесiйная сiтуацыя складвалася на карысць праваслаўя, якое ў Расiийскай iмперыi мела статус пануючай веры. Яно карысталася падтрымкай царскага ўрада i мела традыцыйна моцныя пазiцыi ва ўсходнiх раенах Беларусi. Афiцыйна каталiцкаму i ўнiяцкаму духавенству не дазвалялася схiляць у сваю веру праваслаўных. Каталiцкi касцел меў больш высокi ўзровень адукаванасцi духавенства. Яго падтрымлiвала мясцовае апалячанае дваранства. Перамясцiўшыся ў разрад цярпiмай веры, каталiцтва змагло прыстасавацца да новых палiтычных умоў. Но адыгрывала актыўную ролю ў царкоўным i грамадскiм жыццi. Духавенства праваслаўнай царквы, адчуўшы за сабой сiлу, iмкнулася пашырыць свой уплыў за кошт унiятаў. Аднак гэтыя спробы стрымлiвалiся рэлiгiйнай палiтыкай самадзяржаўя.Пасля далучэння ўсходняй часткi Беларусi да Расiйскай iмперыi Кацярына II была настроена варожа да членаў каталiцкага ордэна езуiтаў. У 1820г. выйшаў указ аб высылцы езуiтаў за межы Расiйскай iмперыi. Пасля паўстання 1830-1831гг. важным кiрункам урадавай палiтыкi стала барацьба супраць уплыву каталiцкага духавенства, якое падтрымала паўстанцаў. У 1832г. з’явiўся ўказ аб лiквiдацыi каталiцкiх манастыроў, якiя не малi поўнага складу манахаў, i перадачы iх маенткаў у разрад казенных. У 1839г. Полацкi царкоўны сабор абвясцiў скасаванне Берасцейскай унii 1596г. i прыняў рашэнне пра далучэнне ўнiяцкай царквы да Рускай праваслаўнай. Лiквiдацыя ўнiяцкай канфесii суправаджалася знiшчэннем яе шматлiкiх культурных каштоўнасцей, спальваннем багаслужэбнай лiтаратуры. Паўтара мiльена ўнiятаў у Беларусi сталi лiчыцца праваслаўнымi. Аднак многiя з былых унiятаў працягвалi тайна трымацца сваiх ранейшых традыцый.

41. Асноўныя тэндэнцыi i дасягненнi ў развiццi культуры Беларусi ў эпоху Адраджэння i Асветнiцтва. Роля i месца беларускай культуры ў еўрапейскiм культурна-цывiлiзацыйным працэсе. XVI — першая палова XVII ст. увайшлi ў гiсторыю Беларусi як Час найвялiкшага культурнага ўздыму. Гэта эпоха Адраджэння на Беларусi. Найбольш значнай з'явай культурнага жыцця Беларусi на пачатку XVI ст. стала дзейнасць беларускага друкара, ураджэнца Полацка Францыска Скарыны. Першую сваю кнiгу, «Бiблiю», ён надрукаваў у Празе 6 Жнiуня 1517 г. У 1520 г. Скарына заснаваў друкарню ў Вiльнi i выдаў тут «Малую падарожную кнiжку», «Апостал». Здабытак Скарыны налiчвае 25 выданняу, i ўсе яны адмечаны высокай тэхнiкай выканання. Прадаўжальнiкамi справы Ф. Скарыны сталi Сымон Будны i Baciль Цяпiнскi. Сымон Будны у 1562 г. адкрыў друкарню ў Нясвiжы, там быў выдадзены яго славуты «Катэхiзiс». Гэта была першая беларускамоўная кнiга, выдадзеная на тэрыторыi Беларусi. Эпоха Адраджэння на Беларусi - гэта эпоха станаўлення i развiцця беларускай мовы, нацыянальнай пiсьменнасцi i лiтаратуры. Культура гэтага часу была цесна звязана з царквой. Пачатковыя школы iснавалi пры царкоўных брацтвах. Брацтвы нацыянальна-рэлiгiйныя арганiзацыi праваслаўнага насельнiцтва гарадоў. У 1570 г. у Вiльнi пачаў дзейнiчаць езуiцкi калегiум - першая ў Беларусi вышэйшая навучальная ўстанова (з 1803 г. — Вiленскi ўнiверсiтэт). Высокi ўзровень пачатковай адукацыi на Беларусi даваў магчымасць беларускай моладзi паступаць ва ўнiверсiтэты Германii, Аўстрыi, Iталi, Францыi. Многiя славутыя беларусы ў гэты чaс набывалi вядомасць у свеце. Лiтаратурным шэдэўрам стала паэма Мiколы Гусоўскага «Песня пра зубра», выдадзеная ў 1523 г. У гэты ж час Ян Biслiцкi стварае гiстарычную паэму «Пруская вайна». У цэнтры твора - Грунвальдская бiтва. Гераiчная эпiчнасць - галоўная рыса беларускай лiтаратуры XVI ст. На працягу двух стагодзяў «Граматыка» Мялецiя Сматрыцкага служыла падручнiкам усяму ўсходнеславянскаму мiру. Вянцом еўрапейскай прававой думкi стаў Статут ВКЛ 1588 г., якi быў падрыхтаваны i выдадзены Львом Сапегам. Эпоха Беларускага Адраджэння пакiнула нам велiчавыя помнiкi архiтэктуры. Мiрскi замак (XVI ст.), дварцовы ансамбль Радзiвiлаў у Нясвiжы (XVII ст.). У выяўленчым мастацтве важную ролю адыгрываў iканапiс. Распаўсюджваўся партрэтны жывапiс, кнiжная мiнiяцюра. Таким чынам, у XVI - першай палове XVII ст. на Беларусi назiраўся росквiт культуры i распаўсюджвалася ўнiяцтва.

42. Нараджэнне i развiцце беларусазнаўства. Складванне беларускай лiтаратурнай мовы. Першыя праявы беларускай нацыянальнай iдэi ў мастацкай лiтаратуры, гiстарычных i этнаграфiчных дaследваннях. Галоўныя накірункі развіцця культуры Беларусі ў XIX ст. былі звязаны з яе ўваходам у склад Расійскай імперыі і палітыкай русіфікацыі, якая пачала праводзіцца пасля паўстання 1830-1831 гг. Некалькі разоў за XIX ст. рэфарміравалася сістэма адукацыі. Па рэформе 1803-1804 гг. стварылася пераемная сістэма адукацыі: пачатковая (прыходскія вучылішчы), няпоўная сярэдняя (павятовыя вучылішчы), сярэдняя (гімназіі), вышэйшая (Віленскі універсітэт) адукацыя. Пасля паўстання дзекабрыстаў школы сталі саслоўнымі, а ў 1832 г. быў закрыты Віленскі універсітэт. Школьная рэформа 1864 г., якая насіла буржуазны характар, увяла ўсесаслоўную адукацыю. Саслоўныя абмежаванні пры паступленні ў сярэднія і вышэйшыя навучальныя ўстановы адмяніліся. Але была высокая плата за навучанне. Усе школы дзейнічалі на рускай мове. К канцу XIX ст. на Беларусі не было ніводнай вышэйшай навучальнай установы.

Адсутнасць вышэйшых навучальных устаноў адмоўна адбівалася на развіцці навукі ў Беларусі. Навучальнай дзейнасцю тут займаліся выкладчыкі сярэдніх навучальных устаноў, урачы, аграномы, інжынеры. Да I паловы XIX ст. адносіцца зараджэнне беларускай літаратурнай мовы і станаўленне літаратуры. Вышэйшым дасягненнем у літаратуры гэтага часу лічацца ананімныя паэмы «Тарас на Парнасе» і «Энеіда навыварат». Першыя вядомыя беларускія пісьменнікі Адам Міцкевіч («Пан Тадэвуш»), Ян Чачот, Ян Баршчэўскі, Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч («Пінская шляхта»), Уладзіслаў Сыракомля, Паўлюк Багрым («Зайграй,зайграй, хлопча малы»). Гэта беларуска-польскія паэты і празаікі. Прыкладам жанру публіцыстыкі з'яўляецца «Мужыцкая краўда» і «Пісьмы з-пад шыбеніцы» К. Каліноўскага. У асобных месцах яны ўспрымаюцца як вершы ў прозе. Пасля падаўлення паўстання К. Каліноўскага ў гісторыі беларускай літаратуры настаў цяжкі перыяд, фактычна быў забаронены беларускі друк. У той жа час ідзе працэс жанравага ўзбагачэння літаратуры, удасканальваецца вершаскладанне. У літаратуру прыйшлі Адам Гурыновіч, Янка Лучына. Вяршыняй развіцця беларускай літаратуры II падовы XIX ст. стала творчасць Ф. Багушэвіча («Дудка беларуская», «Смык беларускі»).

43. Беларускае нацыянальна-культурнае адраджэнне у пачатку 20ст.Пачатак XX ст. увайшоў у гісторыю Беларусі як цацыянальна-культурнае адраджэнне беларусаў. У гэты час узнікае рух за грамадскае прызнанне самога факта існавання беларускага народа і яго культуры. Найбольш актыўнай сілай нацыянальна-культурнага руху з'яўлялася сялянская і дробнашляхецкая інтэлегенцыя. Памешчыкі і буржуазія не толькі не спрыялі беларускаму нацыянальнаму руху, але і змагаліся з ім у складзе расійскіх і польскіх нацыянальных груповак. Ідэйна-палітычным кіраўніком беларускага нацыянальнага руху ў пачатку XX ст. была нацыянальна-дэмакратычная партыя БСГ (Беларуская сацыялістычная Грамада), а з 1906 па 1915 г., заснаваная ёю, легальная газета «Наша ніва». БСГ створана ў 1902 г. на аснове гурткоў беларускай студэнцкай і вучнёўскай моладзі ў Мінску, Вільні. Стваральнікі і кіраўнікі - браты Іван і Антон Луцкевічы, Алаіза Пашкевіч (Цётка) і інш. Першым друкаваным органам БСГ і першым легальным перыядычным выданнем на беларускай мове стала газета «Наша доля». Выдавалася яна кароткі срок з 1 верасня па 1 снежня 1906 г. у Вільні. Усяго выйшла 6 нумароў. Газета мела рэвалюцыйна-дэмакратычны характар, таму з шасці яе нумароў чатыры было канфіскавана паліцыяй, а сама газета была забаронена. У лістападе 1906 г. БСГ пачала выдаваць новую легальную газету на беларускай мове «Наша ніва». Гэта была навукова-асветніцкая і літаратурна-мастацкая штотыднёвая газета. 3 сакавіка 1914 г. і да канца яе існавання рэдактарам «Нашай нівы» быў Янка Купала. Вакол газеты групавалася вялікая колькасць пісьменнікаў і грамадска-палітычных дзеячаў. Сярод іх - Якуб Колас, Цётка, Максім Багдановіч, Цішка Гартны, Вацлаў Ластоўскі і інш. Газета была разлічана перш за ўсё на вясковага чытача і нацыянальную інтэлігенцыю. Тут знайшлі шырокае адлюстраванне матэрыялы пра народнае жыццё, нацыянальны характар беларусаў. Яна выступала за права свабодна карыстацца беларускай мовай, развіваць на ёй нацыянальную культуру. Прапагандавала нацыянальна-культурную і тэрытарыяльную аўтаномію Беларусі. Такім чынам, беларускі нацыянальна-культурны рух у пачатку XX ст. заклаў асновы духоўнага адраджэння беларускага народа.

44. Войны 17 ст. і іх наступствы: казацка - сялянская вайна, вайна Рэчы Паспалiтай з Расіяй.У сярэдзiне 17 ст. атмасфера ва Усходняй Еўропе была пераднавальнічнай. З поўдня Рэчы Паспалітай пагражала Турцыя, на ўсходзе свае планы выношвала Руская дзяржава, на поўначы не расплятаўся клубок супярэчнасцей са Швецыяй. Неспакойна было і ўнутры дзяржавы. Увядзенне фальваркова – паншчыннай сістэмы ў сельскай гаспадарцы ўзмацніла эксплуатацыю прыгонных сялян. Гэта прымушала іх шукаць лепшыя ўмовы жыцця і працы, дамагацца вольніцы. А волю можна было адшукаць, падаўшыся да казакоў. Хвалявала грамадства і рэлігійнае пытанне. Праваслаўная царква не хацела здаваць пазіцыі і распаўсюджвала сярод беларускага сялянства і мяшчанства антыуніяцкія настроі. Рэзкім штуршком стала выступленне казацтва ў 1648 г. Украінскі гетман Багдан Хмяльніцкі і казакi канчатковай мэтай выступлення супраць улад Рэчы Паспалітай бачылі стварэнне сваей казацкай дзяржавы. Утвараліся дружыны вакол казацкіх атрадаў – загонаў. На восень 1648 г. на поўдні Беларусі арганізавалася значная сіла, якая магла змагацца супраць урадавых войск. Поспехі казацка – сялянскага войска былі значныя. Поўдзень Беларусі практычна быў у руках казакоў. Для барацьбы з пашырэннем казачыны і дзеля ўціхамірвання падданага насельніцтва ў Вялікім княстве пачалі фарміравацца шляхецкія апалчэнні. На чале сабранага больш чым 10 – тысячнага войска стаў гетман Януш Радзівіл. У кастрычніку 1648 г. шляхецкія злучэнні падыйшлі да Пінска і вынішчалі яго. У студзені 1649 г. апалчэнні рушылі на Палессе з мэтай адсекчы беларускія землі ад Украіны. 31 ліпеня 1649 г. пад Лоевам адбылася самая буйная бітва ў Беларусі падчас вайны 1648 – 1651 гг. Перамогу святкавала войска ВКЛ. Жорсткая антыфеадальная вайна закончылася паражэннем сялянства і гарадскіх нізоў. Акрамя крыві, ні паўстанцам, ні дзяржаве яна нічога не прынесла. Калі у Беларусі казацка – сялянская вайна скончылася, то на Украіне войскі РП працягвалі баявыя дзеянні. У пошуках саюзнікаў казацкая старшына пайшла на перамовы з Расіяй. Масква вырашыла зкарыстаць зручную сітуацыю. У 1654 г. паміж Украінай і Расіяй быу заключаны саюз (Пераяслаўская рада). Маскоўская дзяржава брала пад апеку ўкраінскія землі. Стала зразумелым, што канфлікту паміж Расіяй і РП не пазбегнуць. Маскоўскі самадзержац Аляксей Міхайлавіч Цішайшы запэўніваў беларусаў, што ідзе дзеля абароны праваслаўя, і абяцаў ім спакойнае жыцце пад царскаю рукою. Шляхце абяцаў захаваць за ею ўсе ўладанні і былыя прывілеі, мяшчанам – вольны гандаль з рускімі гарадамі і пацверджанне правоў. Пры падыходзе рускага войска беларускія праваслаўныя і некаторая каталіцкая шляхта прымала бок Расіі. Наступленне рускіх войск пачалося 21 мая 1654 г. На дапамогу ім Хмяльніцкі па загаду цара накіравау 20 тысяч казакоў. У 1654 г. былі ўзяты Віцебск, Полацк, Крычаў, Орша, Мсціслаў, Капыль, Гомель і інш. Летам 1655 г. царскія ваяводы взялі Менск, а 31 ліпеня пала Вільня – сталіца ВКЛ. амаль уся Беларусь апынулася ў руках царскага войска. Служывыя гасударавы людзі масава вывозілі беларусаў у палон. Жорсткая феадальная палітыка царскай адміністрацыі, цяжкія подаці, царкоуна-рэлігійныя абмежаванні, вываз насельніцтва і грабежніцтва – усе гэта выклікала массавыя апазіцыйныя рухі. Рабіліся напады на невялікія атрады рускіх ратнікаў, затрымлівалі ганцоў. У 1657 – 1660 гг. колькасць партызанскіх атрадаў значна ўзрасла. У 1659 г. выступленнямі была ахоплена амаль уся Беларусь. У 1660 г. быў разбіты шматлюдны корпус Хаванскага, а ў лістападзе 1661 г. была адваевана сталіца ВКЛ. Доўгія перамовы нарэшце завяршыліся заключэннем у студзені 1667 г. Андросаўскага міру. Па ім Смаленскія і Северскія землі заставаліся ў складзе Рускай дзяржавы, а беларускае Падзвінне вярталася ВКЛ. Україна была падзелена па Дняпры: левабярэжжа адыходзіла да Расіі, правабярэжжа замацоўвалася за Рэччу Паспалітай. Выведзяны падчас вайны шматтысячны палон звароту не падлягаў.

45.паўночная вайна 1700-1721гг і яе наступствы на бел землях. Восенню 1699г. Расия, Саксония и Дания падписали пагадненне( «Пауночны саюз») аб саюзе и сумеснай барацьбе супраць Швецыи. Першыми ваенныя дзеянни пачали Саксония и Дания, а 9 жниуня 1700г. – и Русская дзяржава. 1700 – Дания капитулявала. 19 лiстапада 1700г. Карл XII разграмиу русскую армию пад Нарваю, а у Липени 1701г. разбиу саксонцау каля Рыги. У пачатку 1702г. шведы уступили на тэрыторыю ВКЛ. Яны разрабавали Гародню и навакольныя вески и мястэчки и затым рушыли у Польшчу, дзе затрымалися на некальки гадоу. У гэты час у ВКЛ абвастрылася барацьба за уладу памиж магнацких груповак: Сапегау и Агинскага, Паца,Вишнявецкага. Гэту ситуацыю вырашыли выкарыстаць у сваих интарэсах Швецыя и Руская дзяржава. Швецыя падтрымала Сапегау, а Руская дзяржава – Агинскага. 19 листапада 1700г. Сапеги были пазбаулены дзяржауных пасад и маенткау у ВКЛ. У 1702-1703гг Руская дзяржава заключыли з ВКЛ тры дагавары. (Вкл абавязвалася працягваць барацьбу са Шведами, забяспечваць руския войски правиянтами и фуражом, а русская дзяржава аказваць ваенную и финансавую дапамогу). тым часам Карл XII заняу Кракау и пазбавиу Аугуста II кароны Рэчы Паспалитай. А 12 липеня 1704г. новым каралем стау Станислау Ляшчынски. Прыхильники АугустаII у маи 1704г. аб´явили вайну Швецыи, а 19 жниуня 1704г. заключыли саюз з Рускай дзяржавай. Так у Рэчы Паспалитай склалася двоеуладдзе. Карл накиравауся да Гародни и на працягу зимы и вясны 1706г. шведы рабавали и спальвали вески, мястэски и гарады прыхильникау Аугуста. Затым Карл рушыу на Саксонию, заняу яе, и 13 верасня 1706г. быу падписаны мирны дагавор.Паводле яго аугуст II адмауляуся ад кароны РП.Аднак Сандамирская канференцыя у 1707г. не прызнала гэты дагавор и вайна са шведами працягвалася. У 1708г. Карл захапиу Гародню, Лиду, Сморгонь, Менск. Аднак паражэнни шведау 28 верасня 1708г. каля Лясной на Магилеушчыне и пад Палтавай ва Украине 27 чэрвеня 1709г. сарвали планы Карла XII и змянили ход вайны на карысць Расии. У 1710г. варшауски сейм зно зацвердзиу Аугуста II каралем. 26 листапада 1715г. польская шляхта утварыла Тарнадградскую канфедэрацыю. У 1719г. Петр I дамовиуся з Аугустам II аб сумеснай «ахове парадку» на паспалитых землях. Пауночная вайна закончылася падписаннем миру у 1721г. Увынику Швецыя ператварылася у другародную дзяржаву. русская дзяржава пераутварыласяу Расийскую имперыю и стала адной з вяликих краин свету. Яна атрымала часткуиКарюлии,Эстляндыю и Лифляндыю. Рэч Паспалитая захавала свае межы. Аднак у хожзе вайны яна аслабла и пачала страчваць палитычную самастойнасць. Больш за сих пацярпела Беларусь. Яе увесь час вайны рабавали, спальвали вески, пагибла каля 700 тыс. беларускага насельництва. Прыйшла у запусценне гаспадарка., асаблива у тых раенах, дзе панавали руския и шведския войски.

46. Беларусь у вайне 1812 г. У чэрвені 1812 г. армія французскага імператара Наполеона Бонапарта ўступіла ў межы Расійскай імперыі, распачаўшы баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусь. Першапачаткова французскі бок планаваў разграміць рускія арміі ў прыгранічных баях, спыніцца ў Вільні і вымусіць расійскага імператара Аляксандра I пайсці на зак-лючэнне міру. Аднак гэты план не ажыццявіўся. Рускія арміі (1-я — генералаМ. Барклая дэ Толі, штаб знаходзіўся ў Вільні, 2-я — генералаЯ. Баграціёна, штаб — у Ваўкавыску), адступіў-шы, аб'ядналіся пад Смаленскам. Разбіць іх на тэрыторыі Беларусі не ўдалося. У абарончых баях пад Полацкам вызначыўся адзін з леп-шых кавалерыйскіх генералаў рускай арміі Я. Кульнёў, атрад якога атрымаў перамогу над французскімі войскамі. Пад Магілёвам значныя сілы француз-скай арміі скаваў корпус генерала М. Раеўскага. Зразумеўшы, што план маланкавага разгрому расійскай арміі праваліўся, Напалеон схіляўся да думкі закончыць бая-выя дзеянні ў Віцебску і пачаць тут мірныя перагаворы з Аляксандрам I. Аднак французская армія магла захаваць сваю баяздольнасць толькі рухаючыся наперад. А наперадзе былі Барадзінская бітва ў жніўні 1812 г., захоп Масквы і ад-ступленне з яе. Кіраўніцтва рускай арміяй у гэты час ажыц-цяўляў фельдмаршал М. Кутузаў. Пад яго камандаваннем пачалося выгнанне французскіх захопнікаў. У час адступлення французскай арміі восенню 1812 г. баявыя дзеянні другі раз пракаціліся па беларускай зямлі. Рашаючая бітва адбылася пад Барысавам каля вёскі Студзёнкі. Тут пры пераправе цераз Бярэзіну на другі бераг трапіла толькі 1/10частка «Вялікай арміі» Напалеона. 2. Становішча Беларусі ў час вайны характарызавалася тым, што тут сутыкнуліся арміі дзвюх вялікіх дзяржаў. Польская і апалячаная шляхта спадзявалася на аднаўленне Напалеонам Рэчы Паспалітай і Вялікага княства Літоўскага (ВКЛ). Шляхціцы віталі прыход Напалеона і паступалі на службу ў яго армію. Загадам Напалеона быў утвораны Часо-выўрад ВКЛ, які займаўся, перш заўсё, забеспячэннем французскай арміі прадуктамі і кормам для жывёлы. Войскі рускай арміі былі ўкамплектаваны рэкрутамі, набранымі таксама і з беларускіх губерняў на 20-гадовы тэрмін службы. Іх колькасць была значна большай у параў-нанні з тымі жыхарамі Беларусі, што знаходзіліся ў складзе войскаў Напалеона. У пачатку вайны сялянства Беларусі з прыходам Напалеона звязвала надзею на вызваленне з-пад прыгону, бо ў суседняй Полыдчы асабістая залежнасць сялян ад памешчы-каў была ім ліквідавана. Аднак Напалеон не пайшоў на вызваленне беларускіх сялян. А бясконцыярэквш^ш (прыму-совае адабранне маёмасці і жывёлы на карысць арміі) і рабаўніцтва выклікалі масавае супраціўленне сялянства, а таксама гарадскіх жыхароў. У такіх умовах у Беларусі раз-гарнуўся партызанскі рух. Асаблівую актыўнасць у бараць-бе з французскімі войскамі праявілі жыхары вёскі Жарцы, што пад Полацкам. Некаторыя з іх былі ўзнагароджаны крыжамі і медалямі.

47.геапалітычнае становішча і сацыяльна- эканамічная сітуацыя ў Беларусі ва ўмовах Першай сусветнай вайны. Галоўныя бітвы Першай сусветнай вайны на тэр Бел. Першая сусветная вайна пачалася 1 жніўня 1914 г. Царскім урадам заходнія губерні былі аб'яўлены наваенным становішчы. Забаранялася дзейнасць усіх палітычных партый, правядзенне сходаў, шэсцяў, забастовак, распаўсюдванне газет і кніг. Урад разгарнуў сярод насельніцтва шырокую прапаганду ў «абарону цара і Айчыны», за «перамогу рускай зброі». 3 асуджэннем вайны выступілі прадстаўнікі беларускага нацыянальнага руху. 3 пачатку 1915 г. асноўныя сілы Германіі былі засяроджаны на Усходнім фронце, якія імкліва набліжаўся да Беларусі. Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага расійскімі войска была пераведзена з Баранавіч у Магілёў. У верасні 1915 г., прарваўшы фронт у раёне Свянцян, групоўка нямецкай арміі захапіла Вілейку і наблізілася да Маладзечна. Толькі велі-зарным напружаннем сіл расійскай арміі ўдалося спыніць наступление немцаў і адкінуць іх войскі ў раён азёр Нарач і Свір. У кастрычніку 1915 г_ расійска-германскі фронт у межах Беларусі надоўга ўсталяваўся на лініі Дзвінск—Паставы—Баранавічы—Пінск. Пад нямецкай акупацыяй (ваеннай уладай) апынулася 1/4 частка Беларусі, дзе да вайны пражывала 2 млн чалавек. Тут усталяваўся акупацыйны рэжым.

Вясной 1916 г. на тэрыторыі Беларусі па ўзгадненні з Англіяй і Францыяй рускае камандаванне правяло насту-пальную аперацыю ў раёне возера Нарач. Цаной вялікіх страт расійскія войскі змаглі адцягнуць на сябе значную колькасць германскіх рэзерваў і аблегчыць цяжкае становішча фран-цузскай арміі. Аднак дабіцца рашаючых вынікаў у Нарачанскай наступальнай аперацыи не ўдалося. Яна закончылася безвынікова, з вялікімі стратамі для расійскай арміі. Частка астанкаў загінуўшых у час наступления салдат расійскай арміі дагэтуль знаходзіцца ў раёне возера Нарач непахаванай. Няўдачы баявых дзеянняў царскай арміі ў 1915—1916 гг., велізарныя людскія, матэрыяльныя, тэрытарыяльныя страты выклікалі рост антыўрадавых настрояў.

Баявыя дзеянні моцна паўплывалі на сацыяльна-эканамічнае становішча. Усходняя частка Беларусі ўяўляла сабой прифронтовую зону. Тут знаходзілася вялікая групоўка салдат і афіцэраў расійскай арміі. Адступленне ў 1915 г. расійскіх войскаў, пагроза нямецкай акупацыі выклікалі маса-вае, часта прымусовае бежанства жыхароў Беларусі на ўсход. За гады вайны толькі ў Віцебскай, Мінскай і Магілёўскай гу-бернях у расійскую армію было мабілізавана (прызвана) больш за палову ўсіх працаздольных мужчын. Павялічыуся выпуск прадпрыемствау, якія былі скіраваны на выпуск ваеннай прадукцыі. Вялікія ваенныя расходы выклікалі рост цэн на тавары першай неабходнасці і прадукты харчавання, рэзкас зніжэнне жыццёвага ўзроўню насельніцтва.

48.абвастрэнне сацыяльна –экан , паліт крызісу з Рассіі і растаноўка паліт. Сіл на Зах фронце і ў Беларусі восенню 1917г. Восенню 1917 г. сацыяльна-эканамічнае і палітычнае становішча ў Расіі працягвала абвастрацца. Часовы ўрад не здолеў забяспечыць бесперабойнае функцыянаванне прамысловасці, сельскай гаспадаркі, транспарту і г. д. Скарачэнне выпуску прамысловай і сельскагаспадарчай прадукцыі павышала іх кошт, але нават дарагоўля не ўстараняла дэфіцыту тавараў першай неабходнасці. У выніку насельніцтва патрабавалі павышэння заработнай платы, спынення дарагоўлі, барацьбы са спекуляцыяй і г. д. Сяляне ўзмацнілі захопы памешчыцкай і дзяржаўнай маёмасці, чым яшчэ больш абвастрылі сацыяльна-эканамічны крызіс у краіне. 23 верасня Створаны Часовы Савет Рэспублікі (Перадпарламент) зацвердзіў склад новага, чацвёртага кабінета міністраў з удзелам як сацыялістаў, так і кадэтаў. Ленінцы сталі адкрыта патрабаваць перадачы ўлады Саветам. З гэтай нагоды мінскія бальшавікі стварылі больш чым 50-тысячную арганізацыю пад старшынствам А. Мяснікова. Моцным цэнтрам бальшавізму стаў Мінскі Савет. Большасць "рэвалюцыйнай дэмакратыі" па-ранейшаму спадзявалася на спыненне вайны шляхам мірных перагавораў. Гатоўнасць абараняць свой край выказвалі толькі беларускія арганізацыі. Аграрнае пытанне прыцягвала ўвагу не толькі франтавікоў. Па сутнасці, яго нявызначанасць з’яўлялася адной з прычын хранічнай палітычнай няўстойлівасці ва ўсёй краіне. Сялянскія Саветы і зямельныя камітэты на чале з эсэрамі стараліся надаць аграрнаму руху арганізаваныя формы. Сяляне адмаўляліся прадаваць дзяржаве хлеб па так званых «цвёрдых», нявыгадных ім цэнах. Тым самым дзяржаўная хлебная манаполія падрывалася, і харчовае забеспячэнне гарадскога насельніцтва і салдат фронта стала рэзка пагаршацца.Няздольнасць Часовага ўрада ліквідаваць эканамічны крызіс, спыніць інфляцыю, дарагоўлю і г.д. выклікала натуральнае незадавальненне працоўных. але масавага антыўрадавага руху ў краіне не назіралася.24-25 кастрычніка па камандзе Петраградскага Савета атрады рабочых і салдат на чале з Ваенна-рэвалюцыйным камітэтам пачалі займаць стратэгічныя пункты горада. Такім чынам, ленінская партыя і згуртаваныя вакол яе палітычныя сілы прыступіліся да ажыццяўлення свайго плана па звяржэнні Часовага ўрада і ўсталявання ўлады Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў.

49.роля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў гістарычным лёсе бел народа.24—25 кастрычнiка 1917 г. у Петраградзе перамагло ўзброенная паўстанне. Часовы ўрад быў звергнуты. II ¡серасiйскi з’езд Саветаў прыняй Дэкрэты аб мiру i зямлi, стварыў новы ўрад – СНК, выбраў заканадаўчы орган – УЦВК. Уся ўлада перайшла да Саветаў рабочых, сялянскiх i салдацкiх дэпутатаў. 26 кастрычнiка 1917 г. узяў ўладу ў свае рукi i Мiнскi Савет. Былi створаны ўзброеныя сiлы новай улады, якiя ўстанавiлi кантроль над поштай, тэлеграфам, вакзаламi. Быў створаны ВРК. За Мiнскам савецкая ўлада ўсталявалася i ў iншых гарадах Беларусi. Быў ўтвораны адзiны абласны выканаўчы камiтэт i Савет Народных Камiсараў, праведзены першыя рэвалюцыйныя пераўтварэннi: нацыяналiзацыя прамысловасцi, уводзiўся 8-гадзiнны рабочы дзень, канфiсковывалiся памешчыцкiя гаспадаркi, стваралiся першыя калектыўныя гаспадаркi сялян i iнш. Адбылiся кардынальныя змены ў галiне культуры. Пашыралася сетка школьных устаноў. Пачалiся карэнныя пераўтварэннi ва ўсiх сферах жэцця беларускага народа. Дзякуючы Кастрычнiку беларускi народ здабыў сваю дзяржаўнасць, стварыў магутны эканамiчны i iнтэлектуальны патэнцыял.

50.шляхі фарміравання бел дзяржаўнаяці на нацыяльна- дэматр і рэвалюцыйна-класавай асновах . першы Усебеларускі з'узд адбыуся 5-7 снежня 1917г ў мінску. На ім прысутнічалі 1872 дэлігаты, якія былі абраны ад усіх 5-ці губерняў беларусі. Па прадстаўніцтву і складу гэта быў у поўнай меры паўнамоцны з'езд які меу права вырашаць пытанні аб стварэнні краевай улады. На з’ездзе была абрана рада і фактычна аб’яўленны па-за законам аблвыканкама. Бальшавікі імкнуліся не дапускаць пачатку работы з’езда. Пасля гэтага 17 снежня частка разагнанных дэпутатаў сабралася у дэпо Лібава-Варомінскай чыгункі,праца адбывалася да 21 снежня. Яны абралі выканаўчы камітэт з 10 чалавек на чале з Язэпам Варонкай. У Брэсце дэлегацыю ўзначаліў Троіцкі, а кайзераускія войскі Віндэрбург. На Брест – Літоўскія перамовы не прыгласілі ні аднаго прадстаўніка Беларусі. Троцкі заявіў, што армія будзе распушчана , вайну сав. Улада прцягваць не збіраецца і пагадненне іна ўмовах Германіі падпісваць не будуць. Гэтая заява прывяла да разрыву паміж немцамі і сав уладай.інемцы пачалі наступаць 18 лютага 1918г.

51.абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі9 сакавіка 1918 г. адбылося пашыранае пасяджэнне выканкома Савета Усебеларускага з’езда. На пасяджэнні была прынята 2-я Устаўная грамата да народа Беларусі. У гэтым дакуменце Беларусь абвяшчалася Народнай Рэспублікай.Аднак ў граматах не былі дастаткова выразна акрэслены сацыяльна-палітычныя задачы.Таму выпрацоўваецца агульная тактыка ў нацыянальным пытанні.25 сакавіка 1918 г. на сесіі Рады была прынята Устаўная грамата. Грамата павінна была завяршыць працэс самавызначэння і канчаткова канстытуіраваць утварэнне беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Галоўным у грамаце было абвяшчэнне незалежнасці Беларусі.Найбольшую самастойнасць Рада БНР атрымала ў галіне культуры і адукацыі.Народны сакратарыят БНР атрымаў ад нямецкага камандавання некаторыя правы і ў галіне міжнароднай палітыкі.Вось у такіх складаных умовах Рада БНР на закрытым пасяджэнні прыняла тэкст тэлеграмы германіі, у якой выказвалася падзяка за вызваленне Беларусі ад бальшавіцкага прыгнёту і анархіі.Пасылка Радай тэлеграмы выклікала востры палітычны кразіс у самой Радзе, яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты.Крызіс прывёў да расколу БСГ.Пасля вайны на вызваленай тэрыторыі Беларусі была адноўлена савецкая ўлада. Ствараліся яе органы: ваенныя саветы, рэвалюцыйныя камітэты, выканкомы Саветаў.Такім чынам, абвяшчэнне БНР з’явілася першай спробай рэалізацыі на практыцы беларускай ідэі, што ўзнікла яшчэ на пачатку ХІХ ст., сукупнасці ўсіх трох яе асноватворных элементаў – нацыянальнай свядомасці, нацыянальна-культурнага адраджэння і нацыянальнай дзяржаўнасці.Аднак гэта быў першы крок барацьбы за беларускую дзяржаўнасць. Незалежнасць і свабода, аб’яўленыя 25 сакавіка 1918 г., так засталіся жаданнем і надзеяй.

52.генезіс бел савец дзяржаўнасці. У справе фарміравання беларускай дзяржаўнасці выключна важнае месца займаюць падзеі 1917-1920 г. У працэсе станаўлення беларускай дзяржавы ў гэты перыяд можна выдзеліць тры галоўныя этапы:1) 1917 г. – развіццё беларускага нацыянальнага руху, прызнанне на аўтаномію Беларусі. Вяршыняй гэтага этапу з’яўляецца правядзенне І Усебеларускага з’езда; 2) 1918 г. – перыяд існавання БНР, абвяшчэнне незалежнасці Беларусі; Абвяшчэнне БНР садзейнічала працягненню ўвагі грамадскасці да Беларусі, паскарэнню працэса стварэння беларускай дзяржаўнасці на савецкай платформе. Важнейшую ролю ў справе падрыхтоўкі і стварэння беларускай савецкай дзяржаўнасці адыгралі Беларускі нацыянальны камісарыят і Беларускія секцыі РКП(б). 3) 1919-1920 г. – нацыянальна-дзяржаўнае будаўніцтва на савецкай платформе і абвяшчэнне БССР, Літоўска-Беларускай ССР і ССРБ. Такім чынам, працэс стварэння беларускай дзяржаўнасці праходзіў у складаных, супярэчлівых умовах: Па-першае, гэта тэндэнцыя, якая знайшла сваё адлюстраванне ў прадстаўнікоў беларускага нацыянальнага руху і праявілася ў спробах сварэння незалежнай беларускай дзяржавы ў этнаграфічных межах беларускага народа. Па-другое, спробы вырашэння беларускай дзяржаўнасці беларускімі дзеячамі на савецкай платформе ў межах пражывання беларускага народа. Трэцяя тэндэнцыя – вырашэнне пытання аб беларускай дзяржаўнасці без беларусаў – кіруючымі органамі Расійскай Федэрацыі з улікам сваіх інтарэсаў і без уліку этнаграфічных межаў беларускага народа. У ходзе спрэчак у 1922 г. пра тое, якім быць новаму Саюзу, выявіліся два пункты погляду. Першы: прапанова І. Сталіна ажыццявіць "аўтанамізацыю" савецкіх рэспублік, г.зн. уключыць іх у склад РСФСР. Другі: ідэя У. Леніна ўтварыць новае дзяржаўнае аб'яднанне - Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік, у які ўваходзілі б на роўных правах усе савецкія рэспублікі. 16 верасня 1922 г. Цэнтральнае Бюро КП(б)Б пастанавіла "лічыць мэтазгодным устанаўленне адносін паміж камісарыятамі Беларусі і камісарыятамі РСФСР аналагічныя з адносінамі, устаноўленамі паміж РСФСР і Украінай". Улічваючы, што адносіны РСФСР з УССР будаваліся як адносіны дзвюх роўных і незалежных рэспублік, гэта фактычна азначала, што ЦБ КП(б)Б было супраць сталінскага плана "аўтанамізацыі". На Беларусі ідэя стварэння СССР была падтрымана на павятовых партыйных канферэнцыях, 6 павятовых і 116 валасных з'ездах Саветаў, шматлікіх сходах працоўных. З'езды Саветаў УССР, БССР, ЗСФСР і Х Усерасійскі з'езд Саветаў (снежань 1922 г.) прызналі аб'яднанне савецкіх рэспублік у адзінай дзяржаве своечасовым. 30 снежня 1922 г. І з'езд Саветаў СССР зацвердзіў Дэкларацыю аб утварэнні СССР, у якой былі сфармуляваны асноўныя прынцыпы аб'яднання рэспублік: раўнапраўе і добраахвотнасць уваходжання іх у Саюз ССР, права свабоднага выхаду з Саюза і доступ у яго новым савецкім сацыялістычным рэспублікам. З'езд зацвердзіў Дагавор аб утварэнні СССР, які прадугледжваў арганізацыю 10 саюзных наркаматаў, Вярхоўнага суда і Аб'яднанага дзяржаўнага палітычнага ўпраўлення, вызначаў асновы ўзаемаадносін паміж вышэйшымі органамі ўлады СССР і саюзных рэспублік. У сакавіку 1924 г. па прапановах і хадайніцтвах беларускага кіраўніцтва Прэзідыум ЦВК СССР прыняў рашэнне аб вяртанні Беларускай ССР 16 паветаў Віцебскай, Смаленскай і Гомельскай губерняў. У снежні 1926 г. вернуты яшчэ два паветы: Гомельскі і Рэчыцкі. Вяртанне Савецкай Беларусі тэрыторый на ўсходзе значна ўзмацніла яе эканамічны і культурны патэнцыял, было актам гістарычнай справядлівасці.

53. устанаўленне аднапартыйнасці. Адразу пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі бальшавіцкая партыя паставіла пытанне аб аднапартыйнай сістэме. Супраціўленне бальшавікам аказалі эсэры. Але пасля арыштаў эсэры таксама спынілі існаванне. 1918-1919г – грамадзянская вайна, спрыяла ўстанавленню бальшавікоў. Значны ўклад у перамогу ўнеслі рэспублікі, якія ўвайшлі ў ваенна- палітычны саюз Беларсь, Расія,закаўказзе,Украіна ). Калі грамадзянская вайна скончылася, з'явілася патрэба стварыць нейкі іншы саюз. Пад час ваенна- пал саюзу быў дыктат, ваенны рэжым. Паўсталла пытанне , якому саюзу быць ранней. 2 праекты: 1 выклаў сталін:аўтанамізацыі (рэспублікі павінны проста ўвайсці ў склад РФ , мець толькі аўтономію, галоўная роля- РФ). 2. Прапанова леніна: стварэнне раўнапраўных рэспублік нарауне з РСФСР. Кожная нацыя мае права на самазначэнне. Варыянт Леніна прайшоў 30 снежня 1922г адбылося стварэнне дадзена саюза э назвай СССР. У розныя часы ў саюз уваходзіла розная колькасць рэспублік 16, 15 існавала да 1995г спачатку было 4 рэспублікі РСФСР, УССР,зсср – закаўказзе (грузінская,рамянская,азербайджанская). Быў назначны старшыня цвк у кожнай рэспубліцы (Чарвякоў у беларусі). У стварэнні СССР кіруючай была роля партыі. Прынцып дэмакратызацыі прадугледжваў поўнае падпаракаванне малодшых арганізацый старэйшым. Пад час сабранняў, выбараў улічваліся толькі думка, якая пераважала Галоўная пасада ў СССР у 1922г- пасада старшыні СНК (яе заняў Ленін). Партыя – «ум, честьі совесць». Пасля смерці Леніна ў 1924г пасада старшыні СНК адыходзіць на другі план. З'яўляецца іншая партыя. Роль партыі была вельмі высокай , пасаду заняў Сталін . сталін умацаваў уладу і павышаў роль партыі. падзел улад (заканадаўчая- парламент, выканаўчая –СНК, судовая)не адпавядаў рэчаітасці таму, што над усім стаяла партыя.

54. палітычныя рэпрэсіі 30 –х гг. 20 ст. Пад палітычнымі рэпрэсіямі маецца на ўвазе неабгрунтаванае прыцягненне да крымінальнай адказнасці за дзяржаўныя злачынствы, а таксама ссылка, высылка, накіраванне на спецпасяленне, высяленне за межы Беларусі судовымі або пазасудовымі органамі па палітычных, сацыяльных, нацыянальных, рэлігійных і іншых матывах.

Пачатак паліт. рэпрэсій на Бел. непасрэдна звязаны з поспехамі і дасягненнямі палітыкі беларусізацыі як найбольш значнай з’явы ў працэче развіцця нац. свя-домасці ва ўмовах савецкай улады. Ужо з 30г. ацэнкі нацыянал-дэмакрататызму зрабіліся больш жорсткімі. Пад гэта паняцце ў партыйных дакументах і ў друку праводзілася варожая сав. уладзе ідэалогія і палітыка контррэвалюцыйнай плыні. Гал. небяспекай для нац. палітыкі на Бел. з’яўл. нацыянал-дэмакратызм. Кіраў-ніцтва СССР не жадала мірыцца з вылучэннем мясцо-вых кадраў. Пагрозу гэта с-ма бачыла і ў нацыянал-дэ-макр. інтэлігенцыі, якая была цесна звязана з сялянст-вам, мела дэмакр. традыція, пэўны аўтарытэт у нац. руху. Падрыхтоўка наступу на нац.-дэм. плыні звязана з работай камісіі ЦК ВКП(б). Звосені 1929г. на Бел. ў партыйнай палітыцы, у СМІ, у грамадскай свядомасці ўжо замацаваўся негатыўны вобраз нацдэмаўшчыны. Рэзка памянялася ў бок бязлітаснасці пазіцыя кіраў-ніцтва КП(б)Б. Пачала браць верх тая частка кіруюча-га апарату ЦК КП(б)Б, для якой дырэктывы цэнтра былі вышэй за ўсякія нац. інтарэсы. На першае месца вылучаліся паліт. матывы барацьбы, што давала пад-ставу для паліт. рэпрэсій, знішчэння нацдэмаў як па-літ. ворагаў. Арышты па справе “Саюза вызвалення Бел.” пачаліся ў лютым 30г.Хваля арыштаў прайшла па гал. цэнтрах і асяродках бел. навукі, асветы і маста-цтва.Большасць асуджаных былі пазней зноў рэпрэсі-раваны. Справа СВБ была пачаткам сістэматычных рэпрэсій у Бел. Недаставала работнікаў навучальных устаноў, органаў кіравання, устаноў к-ры і г.д.Але по-шук “ворагаў народа” працягваўся. У 33г. “выкрыта шкодніцтва” ў с-ме жывёлагадоўлі. Вынікі арыштаў найбольш кваліфікаваных кадраў ў гэтай галіне с/г ві-давочна адмоўна адбіліся на яе развіцці. 29 ліпеня 37г. адбыўся ІІІ Пленум ЦК КП(б)Б, рашэнні якога адыг-ралі ролю своеасаблівага дэтанатара, выклікалі абва-льны працэс агульнага выкрыцця, масавага пошуку “ворагаў народа”. Выказанне рашэнняў ІІІ Пленум ЦК КП(б)Б прывяло да таго, што было арыштавана 2570 удзельнікаў “аб’яднанага антысавецкага падпол-ля”. Па заданні Галадзеда (“трацкісцкая арганізацыя”) у Маскве была створана група, якая рыхтавала тэра-рыстычны акт супраць Сталіна. Новы ўздым хвалі рэ-прэсій нарадзіўся з восені 39г., пасля ўваходжання Зах. Бел. у склад БССР. У гэтых абласцях былі рэпрэ-сіраваны цэлыя групы насельніцтва. Пытанне аб тым, колькі жыхароў Бел. пацярпела ад паліт. рэпрэсій, не высветлена і да сённяшняга дня.

.

55.асаблівасці працесу дэматрытызацыі з сярадзіны 50-х гг. у свеце разгарнулася навукова-тэхнічная рэвалюцыя, якая адкрыла магчымасці выканання ЭВМ , новых крыніц энергіі, матэрыялаў і інш. Гэта не магло не закрануць і эканоміку СССР , а разам з тым і БССР. Пераважнае развіццё атрымалі галіны прамысловасці, якія вызначалі тэхнічны прагрэс. У канцы 50-х г адбыліся перамены ў кіраванні гаспадаркай, у 1958 г быў створаны савет нараоднай гаспадаркі БССР (санаўгарс). Санаўгарсы садзейнічалі лепшаму выкарыстанню мясцовых расурсаў , узмацненню цывілізацыі і г д . аднак з 1962 г назіралася зніжэнне ўсіх паказчыкаў прамысловай вытворчасці. Саўнаргасы незмаглі змяніць становішча, у 1965 г адбылося вяртанне ад саўнаргасаў да міністэрстваў. За 1956-1965г у рэспубліцы было ўведзена стой звыш 450 буйных прадпрыемстваў – белаз ў жодзіне , салігорскі калійны камбінат, магілёўскі металургічны камбінат, полацкі наўтаперапрацоўчы камбіат, гродненскі азотна- тукавы завод. 1965 г – канамічная рэформа насыгіна ( уключэнне рын эканамікі з захаваннем камандна- адм сістэмы). БССР стала ўдзельніцай і яшчэ аднаго эканамічнага прадпрыемства, якое праводзілася у гады дзейнасці Хрушчова. Молодзь рэспублікі прыняла ўдзел у асваенні цалінных зямель. Палепшыліся жыллёвыя ўмовы насельніцтва. З 1956 па 1965 г з мільёны чалавек атрымалі жыллё. Але патрыднасць ў ім у той час, ні была так і небыла задаволенна. Увогулле патрэбна адзначыць, што гады хрушчоўскай «адлігі» былі адносна спрыяльнымі ў сацыяльным развіцці Беларусі.

56грамадска- палітычнае жыццё БССР у 70 –я – першай палове 80-хх. Нягледзячы на высокія паказчыкі росту прамысловай вытворчасці, з першай паловы 70-х гадоў паралельна існавалі і ўзмацняліся негатыўныя з’явы – адставанне тэмпаў паскарэння навукова-тэхнічнага прагрэсу і ўкаранення ў вытворчасць дасягненняў навукі і тэхнікі.Павелічэнне дзяржаўных асігнаванняў на патрэбы сельскай гаспадаркі, а таксама выкарыстанне ўласных сродкаў дазволілі калгасам і саўгасам ажыццявіць шырокую праграму будаўніцтва вытворчых памяшканняў.Эканоміка Беларусі была часткай агульнагаспадарчага комплексу СССР.Вынікам развіцця эканомікі БССР да сярэдзіны 80-х гадоў з’явілася стварэнне буйнога тэрытарыяльна-галіновага прамысловага комплексу.Мы бачым, што ўвесь пасляваенны перыяд, у тым ліку і ў 70-я – першай палове 80-х гг., у рэспубліцы вялося інтэнсіўнае капітальнае будаўніцтва, нарошчваліся вытворчыя магутнасці.Аднак нельга не лічыцца з тым фактам, што ў эканамічным развіцці краіны і нашай рэспублікі ў першай палове 80-х гг. сталі відавочнымі негатыўныя з’явы. Гэта перш-наперш зніжэнне тэмпаў эканамічнага росту. Не ўдалося забяспечыць у поўнай меры выхад народнай гаспадаркі БССР, як і СССР у цэлым, на якасна новы навукова-тэхнічны і арганізацыйна-эканамічны ўзровень. Рэспубліка не дабілася рашучага зруху ў інтэнсіфікацыі вытворчасці. Не адбылося значнага паляпшэння якасці вырабленай прадукцыі. Значна ўскладнілася экалагічная сітуацыя ў выніку бурнага індустрыяльнага развіцця і недаацэнкі прыродаахоўных мер, недахопаў у ахове здароўя і г.д. Усё гэта выклікала сур’ёзную заклапочанасць у грамадстве. Мацней і мацней раздаваліся галасы аб неабходнасці перамен.З другой паловы 70-х гадоў канцэпцыя пабудовы камунізму атрымала працяг у канцэпцыі развітога сацыялістычнага грамадства.З сярэдзіны 50-х гадоў неаднаразова рабіліся спробы павялічыць ролю Саветаў у кіраванні дзяржавай і грамадствам.Аднак рэальная ўлада знаходзілася ў руках партыйных камітэтаў. І наогул ўсё грамадска-палітычнае жыццё было строга рэгламентавана і цэнтралізавана.Кіруючай сілай беларускага грамадства з’яўлялася Кампартыя Беларусі. Яе колькасць павялічылася з 48,2 тыс. камуністаў у 1946 г. да 688 тыс. у 1985 г.Важную ролю ў палітычнай структуры і жыцці грамадства ігралі грамадскія арганізацыі – гэта перш-наперш прафсаюзы.Усплеск грамадскай актыўнасці быў звязаны з абмеркаваннем і прыняццем Канстытуцыі СССР 1977 г. і Канстытуцыі БССР 1978 г. Іх вартасцю была арыентаванасць на абарону сацыяльных гарантый людзей.

57. спробы мадэрнізацыі савецкай грамадска-палітычнай сістэмы падчас палітыкі перабудовы. Прычыны крызісу і распаду СССР.Прычынамі распаду былі: неразвязанасць у СССР нацыянальнага пытання, застой у эканоміцы і іншыя. Але гэтыя фактары паасобку не неслі вызначальнай пагрозы, але канкрэтны збег абставінаў прывёў да развалу СССР. Важным фактарам было супрацьстаянне Барыса Ельцына і Міхаіла Гарбачова 1 хоць са сталінізмам было пакончана, але пабудовы «сацыялізму з чалавечым тварам» не адбылося. 2 КПСС страціла канстытуцыйную гарантыю кіруючай сілы грамадства і ператварылася ў адну з многіх партый у шматпартыйнай сістэме. Марксізм-ленінізм як пануючая ідэалогія быў адкінуты. Яму на змену прыйшоў ідэйны плюралізм.3 рэспубліканскія партыйныя арганізацыі, у тым ліку КПБ, сталі заяўляць аб сваёй самастойнасці. Пры гэтым многія з іх, у тым ліку КПБ, не падзялялі курса М. Гарбачова і абвінавачвалі яго самога ў здрадзе справе камунізму. 4 у зноў створаных на дэмакратычнай аснове Саветах усіх узроўняў – ад Вярхоўнага да сельскага – роля камуністаў па-ранейшаму заставалася вызначальнай. У выніку, змены да лепшага амаль не адбываліся. 5 распачатая дэмакратызацыя і спробы ўдасканаліць саюзны дагавор узмацнілі ў нацыянальных рэгіёнах цэнтрабежныя тэндэнцыі, што ў многім падрыхтавалі распад СССР. Дэкларацыя аб суверэнітэце БССР асаблівага энтузіязму ў кіруючых колах не выклікала. Прычынамі распаду былі: неразвязанасць у СССР нацыянальнага пытання, застой у эканоміцы і іншыя. Але гэтыя фактары паасобку не неслі вызначальнай пагрозы, але канкрэтны збег абставінаў прывёў да развалу СССР. Важным фактарам было супрацьстаянне Барыса Ельцына і Міхаіла Гарбачова

58 Асаблівасці ажыццяўлення новай эканамічнай палітыкі ў БССР. У цэлым, НЭП прычыніўся да істотных станоўчых перамен у сельскай гаспадарцы БССР. Скасаванне харчразвёрсткі дазволіла селяніну самастойна распараджацца большай часткай сваёй прадукцыі шляхам свабоднага, продажу праз кааперацыю або непасрэдна на рынку. Да 1927 г. сельская гаспадарка была адноўлена. Па пасяўной плошчы, пагалоўі буйной рагатай жывёлы яна пераўзышла даваенны ўзровень. Грашовая рэформа значна ажывіла эканамічнае жыццё, а таксама паспрыяла міжнародным гандлёвым сувязям.НЭП адкінула ранейшыя ўстаноўкі «ваеннага камунізму». Зараз дазвалялася выкарыстанне наёмнай працы, а абавязковая працоўная павіннасць і ўраўняльная сістэма аплаты скасоўваліся. З’явіліся прыватныя кааператывы, рэстараны, забаўляльныя ўстановы. Прыватны сектар у прамысловасці склаў 96, 4 %, а ў гандлі – 90 %. Дзяржава праз сістэму падаткаў і ільгот імкнулася ўплываць на прыватны гандаль і абараняць інтарэсы казённых прадпрыемстваў.

59 Стварэнне матэрыяльна-тэхнічнай базы індустрыяльна-аграрнага грамадства. Індустрыялізацыя. Калектывізацыя сялянскіх гаспадарак. Індустрыялізацыя разгортвалася ў межах пяцігадовых планаў. Першы з іх прыпадаў на 1928/29-1932/33; другі – на 1933/34-1937/38, трэці – на 1938/1942 гады. Па ініцыятыве партыйнага кіраўніцтва ў СССР пачалося фарсіра-ванне тэмпаў індустрыялізацыі пад лозунгам: «Пяцігодку – у чатыры гады!». Намаганнямі працоўных асноўныя заданні першай пяцігодкі ў БССР былі выкананы: пабудаваны 538 прадпрыемстваў. У 1930 г. далі прадукцыю Гомельскі завод сельгасмашын, Магілёўская фабрыка штучнага валакна, ільно– і мясакамбінат у Оршы. Адным з важнейшых вынiкаў пяцiгодкi стала перавага аб’ема прамысловай прадукцыi над сельскагаспадарчай. З аграрнай рэспублiка стала ператварацца ў iндустрыяльна-аграрную. У БССР з’явіліся машынабудаўнічая, хімічная і іншыя галіны вытворчасці. Колькасць спецыялістаў з тэхнічнай адукацыяй у параўнані з 1920 г. вырасла больш чым у 40 разоў. Важным сацыяльным вынікам стала ліквідацыя капі-талістычных элементаў і знікненне беспрацоўя. За другую пяцігодку ў 2,5 раза павялічылася вытворчасць электраэнергіі. Была створана паліўная прамы-словасць на базе здабычы і машыннай апрацоўкі торфу. Буйная прамысловасць стала аказваць вызначальны ўплыў на ўсю гаспадарку. З’явіліся новыя галіны прамысловасці – станка- і машынабудаўнічая, цэментная.

ЦК КП(б)Б прыняў рашэнне да канца 1931 г. завяршыць калектывізацыю ўсіх бядняцка-сялянскіх гаспадарак Бела-русі. З гэтай нагоды на вёску паслалі ўпаўнаважаных і 612 рабочых, якія прайшлі адпаведныя курсы. Разам з агітацыяй за ўступленне ў калгасы яны з апорай на ДПУ павялі барацьбу супраць так званых кулакоў і праціўнікаў калектывізацыі. У выніку да 1 сакавіка 1930 г. на Беларусі было калектывізавана 58% гаспадарак. Разам з зямлёй вяс-коўцы былі вымушаны здаць у калгас коней, буйнарагатую жывёлу, інвентар.

60 Экстэнсіўныя і інтэнсіўныя фактары развіцця эканомікі БССР у складзе адзі-нага народна-гаспадарчага комплекса СССР. Курс на апераджальны рост у рэспубліцы цяжкай прамысловасці. Асноўныя тэндэнцыі індустрыяльнага развіцця БССР ва ўмовах разгортвання навукова-тэхнічнай рэвалюцыі. Экстэнсіўны тып яе росту знайшоў яскравае ўвасабленне ў пабудове тысяч новых прадпрыемстваў і энергетычных магутнасцяў; стварэнні цэлых прамысловых галін – хімічнай, аўтамабіле-, і машына-, станкабудаўнічай і інш.; асваенні прыродных багаццяў (лес, торф, калійныя солі і інш.) асушэнні балот; павелічэнні парка сельскагаспа-дарчых машын і г. д. Інтэнсіўны тып росту эканомікі, пад якім разумеюць перавагу атрыманага ВУП над колькасцю затрачаных рэсурсаў, знаходзіў адбітак у павышэнні вытворчасці працы, рацыянальным выкарыстанні сыравіны і матэрыялаў, энергазберажэнні, укараненні дасягненняў навукова-тэхнічнага прагрэсу.

У сярэдзіне XX стагоддзя чалавецтва ўступіла ў паласу навукова-тэхнічнай рэвалюцыі (НТР), калі навука стала пераўтварацца ў вызначальны фактар вытворчасці. Яе галоўнымі накірункамі сталі комплексная аўтаматызацыя, выкарыстанне новых відаў энергіі, стварэнне новых канструкцыйных матэрыялаў і інш.

61 нарастанне экалагічных праблем . чарнобыльская тэхнагенная аварыя і яе наступствы на беларусі. Маса шкодных рэчываў выкідваліся ў паветра металургічнымі цэхамі МАЗа, МТЗ, БелАЗа і інш. прадпрыемстваў. Сотні прамысловых прадпрыемстваў будаваліся без уліку інтарэсаў людзей і клопату аб іх здароўі. Таму экалагічнае становішча ў «флагманах вялікай хіміі» – Мінску, Магілёве, Мазыры, Наваполацку, Гродне, Гомелі, Бабруйску, Салігорску, Светлагорску і іншых гарадах рабілася неспрыяльным. Гіганты «вялікай хіміі» скідвалі ў рэкі да 900 тыс. м3 шкодных рэчываў. Разгарнулася асушэнне забалочаных зямель, выявілася што ўжо праз 10 год істотна змяніліся прыродны ландшафт, фаўна і флора, высахлі рачулкі і абмялелі суднаходныя рэкі.

У выніку сацыялістычная сістэма гаспадарання і экстэнсіўны тып росту эканомікі БССР прычыніліся да сур’ёзных негатыўных наступстваў у жыцці людзей. Адбывалася так, што ім ужо нельга было піць ваду з адкрытых вадаёмаў, ужываць у ежу злоўленую там рыбу, пасвіць жывёлу ў зоне дзейнасці таго ці іншага прадпрыемства і г. д.

26 красавіка 1986 г. на Чарнобыльскай АЭС (г. Прыпяць, Украінская ССР) у выніку непрадуманых дзеянняў дзяжурнай змены па ўстараненні пазаштатнай сітуацыі выбух на чацвёртым энергаблоку. Разбурэнне рэактара прывяло да выкіду ў паветра велізарнай колькасці радыёактыўных рэчываў. 60 % іх асела на тэрыторыі Беларусі. 4 мая 1986 г. па распараджэнні з Масквы рэспубліканская камісія прыняла рашэнне аб адсяленні насельніцтва з 30-кіламетровай зоны ЧАЭС

З цягам часу выявіліся агульныя страты, панесеныя людзьмі, у тым ліку жыхарамі Беларусі. Радыяцыя выклікала пагаршэнне здароўя соцень тысяч людзей. 340 прамысловых прадпрыемстваў апынулася ў зоне адчужэння. Многія іншыя з-за пераезду рабочых і служачых таксама перапынілі

62 культурнае і духоўнае жыцце у бсср. Станаўленне і развіцце савецкай беларускай культуры. Палітыка беларусізацыі. Дасягненне і супярэчнасці развіцця культуры і навукі у 30-я гг. 20 ст. адносіны да рэлігіі і царквы.У ліку важнейшых задач, якія паўсталі перад ЦК КПБ(б) і ўрадам БССР пасля заканчэння савецка-польскай вайны, з’яўлялася развіццё адукацыі на беларускай мове, ліквідацыя непісьменнасці і малапісьменнасці сярод дарослага насельніцтва, падрыхтоўка настаўніцкіх кадраў. Агульную сямігадовую і пэўную прафесійную адукацыю давалі школы рабочай і сялянскай моладзі, школы павышанага тыпу і фабрычна-заводскія школы. Палітыка беларусізацыі выклікала творчы ўздым ва ўсіх галінах жыццядзейнасці грамадства. Да 1928 г. беларусізацыя дасягнула значных поспехаў, якія ўвасобіліся ў развіцці асветы, краязнаўства, літаратуры, тэатра, кіно, у пашырэнні сферы выкарыстання і павышэнні статусу беларускай мовы; уздыме творчай самадзейнасці беларускага народа. Беларуская мова зрабілася сапраўды дзяржаўнай: на ёй друкавалася асноўная маса афіцыйных і іншых матэрыялаў, цэнтральныя і мясцовыя выданні. І, галоўнае, яна зрабілася мовай аднаго народа, які жыў не толькі ў вёсцы, а ў пасёлку і горадзе.

Сталінская мадэрнізацыя эканомікі (індустрыялізацыя прамысловасці і калектывізацыя сельскай гаспадаркі) суправаджалася карэннымі пераўтварэннямі ў галіне культуры, якія набылі назву культурнай рэвалюцыі. У ходзе яе прадугледжвалася поўная ліквідацыя непісьменнасці, укараненне новай сістэмы адукацыі, развіццё навукі, станаўленне літаратуры і мастацтва, фарміраванне інтэлігенцыі. Кіраўніцтва БССР надавала важнае значэнне павышэнню адукацыйнага ўзроўню насельніцтва. У 1930-я гг. у БССР аформілася сістэма школьнай адукацыі: пачатковая школа (1-4 класы), няпоўная сярэдняя (1-7 класы) і сярэдняя (1-10 класы). У школах уводзілася ўніфікаваныя навучальныя праграмы, урочная форма, пяцібальная сістэма ацэнкі ведаў вучняў.

№ 66 Удзел БССР у заснаванні і дзейнасці ААН.

65. Грамадска-палітычнае , эканамічнае, нацыянальна-культурнае становішча Заходняй Беларусі ў складзе Польскай дзяржавы.Знаходжанне Заходняй Беларусі ў складзе Другой Рэчы Паспалітай Польскай пасля падпісання Рыжскага дагавору было неспрыяльным для беларусаў часам, калі іх зямля, рэсурсы і ўся эканоміка няўхільна ператваралася ў каланіяльны прыдатак, а прадстаўнікам тытульнай нацыі пагражала этнічная асіміляцыя.Між тым цяжкое эканамічнае становішча беларускіх працоўных стварала аб'ектыўную перадумову для іх рэвалюцыйнай барацьбы. Заходняя Беларусь па-ранейшаму заставалася рынкам таннай рабочай сілы для вяліка-польскай эканомікі і рынкам збыту яе тавараў. Дзяржаўныя колы мелі на мэце надаць мясцовай праваслаў-най царкве польскія культурна-моўныя характарыстыкі і зрабіць яе ін-струментам асіміляцыі насельніцтва Заходняй Беларусі, і ўрэшце - пе-ратварыць беларусаў у «палякаў праваслаўнага веравызнання». Каб прадухіліць небяспеку асіміляцыі, у 1921 г. беларускія дзеячы пайшлі на стварэнне грамадскай арганізацыі - Таварыства беларускай школы (ТБШ).

64. Брэсцкая і Рыжская мірныя дамовы ў гістарычным лесе беларускага народа. Беларускае пытанне пры афармленні Версальска-Вашынгтонскай сістэмы . Беларуская эміграцыя ў 19-20 стст.Брэсцкі мір яшчэ больш пагоршыў становішча беларускіх зямель. Пад нямецкую акупацыю трапіла большая іх частка, а рэшткі - уключаны ў зноў створаную Заходнюю вобласць. Такім чынам, Брэсцкі дагавор у лёсе беларускага народа асацыіруецца, найперш, з недальнабачнай палітыкай бальшавікоў па дасягненні міру, а таксама са спробай утварэння беларускай дзяржаўнасці.

28 чэрвеня 1919 г. у Версалі адбылося падпісанне саюзнікамі па Антанце мірнага дагавору з Германіяй. Версальская сістэма была скіравана на ўмацаванне палітычнага і эканамічнага становішча краін-пераможцаў, а таксама асобных зноў створаных дзяржаў. Беларускае пытанне так і не было агучана на Парыжскай канферэнцыі3. Рыжская мірная дамова 1921 г. Беларуская эміграцыя. Буйнейшыя згуртаванні беларускіх эмігрантаў існавалі ў Рызе, Каунасе, Вільні, Празе, Берліне, Парыжы, Чыкага, Нью-Йорку і інш. З усталяваннем сталінскага рэжыму любая несанкцыя-наваная ўладамі сувязь грамадзян СССР, у тым ліку і БССР, з замеж-жам зрабілася небяспечнай для іх жыцця. Статус былога эмігранта зрабіўся роўназначным яшчэ не арыштаванага ворага народа. У тых умовах сувязі паміж землякамі па абодва бакі граніцы парваліся на доўгія дзесяцігоддзі.

63. Асноўные дасягненні беларускай мастацкай культуры, навукі у 60-80 – я гг. 20 ст. Змена ў культурна-духоўным жыцці беларускага народа ў канцы 1980 гг.Літаратура, мастацтва і народная творчасць актыўна развіваліся і ў наступныя гады. Вялікае значэнне ў літаратурным жыцці рэспублікі мелі рэгулярна якія праводзіліся з'езды беларускіх пісьменнікаў. Яны арыентавалі майстроў літаратуры на глыбейшае і праўдзівае адлюстраванне жыцця народа, патрыятычных і духоўна-маральных якасцяў простых людзей. Другой, пасля адраджэння беларускасці, найважнейшай з’явай у справе фарміравання духоўнасці зрабілася вяртанне рэлігіі ў свядомасць і побыт людзей. Да пачатку перабудовы царква як арганізацыя не выяўляла сваёй прысутнасці ў грамадскім жыцці. Тым не менш партыйныя лідэры паранейшаму бачылі ў ёй ідэалагічнага праціўніка. Такім чынам, вяртанне людзей да сваіх рэлігійных каштоўнасцей дапамагло ім знайсці сэнс далейшага жыцця, набыць душэўную і духоўную раўнавагу. Акрамя таго, менавіта на этапе, калі ў беларускае грамадства хлынулі ідэі так званай «сексуальнай рэвалюцыі», гвалту, юдафобіі і г. д., менавіта царква зрабілася кансалідуючым яго фактарам і сродкам стрымлівання негатыўных працэсаў у духоўным і сацыяльным жыцці ўсіх людзей, асабліва моладзі.

№ 66 Удзел БССР у заснаванні і дзейнасці ААН. Ужо ў ходзе абмеркавання пытання аб утварэнні ААН ўрад СССР прапанаваў прыняць разам з СССР паўнапраўнымі членамі ўсе рэспублікі саюза. Заходнія краіны далі згоду на тое, каб сумесна з СССР раўнапраўнымі членамі ААН сталі Беларусі і Украіна. 27 сакавіка 1945 года – міжнародная канферэнцыя ў Сан-Францыска, скліканая для заснавання ААН, прыняла рашэнне аб ўключэнні БССР і УССР ў лік краін заснавальніц гэтай арганізацыі, гэтым прызнаваўся вялікі ўклад у разгром фашызму і панесеныя імі ў ходзе вайны каласальныя страты. Удзел дэлегацыі БССР у радах ААН з самага пачатку прыняў фармальны характар. Яна фактычна з’яўлялася часткай дэлегацыі СССР, сумесна з якой галасавала па ўсіх пытаннях, што абмяркоўваліся ў ААН. Членства Беларусі ў складзе ААН

:- Пашыраліся яе міжнародныя сувязі - Садзейнічала атрыманню дыпламатычнай культуры, вывучэнню і абагульненню вачыма іншых краін. - У пасляваенны час Беларусь атрымала ад ААН дапамогу таварамі, машынамі і абсталяваннем на суму 16 млн. даляраў.

Па многіх важкіх пытаннях дэлегацыя БССР выступала з прапановамі. Напрыклад па прапанове дэлегацыі БССР у 1946 годзе ААН прыняла рэзалюцыю “Аб выдачы і пакаранні ваенных злачынцаў”. На парыжскай мірнай канферэнцыі ў 1946 годзе, беларуская дэлегацыя дамаглася справядлівага пасляваеннага ўладкавання Еўропы.Прадстаўнікі БССР дзейнічалі ў ААН і яе спецыяльных органах:ЮНЕСКА, МАП, МСЭ ,МАГАТЭ.Беларусь з 1991 года выступае як самастойная дзяржава.Беларусь падтрымлівае гандлёва-эканамічныя, навуковыя і культурныя сувязі са многімі краінамі свету, як блізкага, так і далёкага замежжа.

Важнымі гандлёва-эканамічнымі партнёрамі Рэспублікі Беларусь з’яўляюцца Расія, Украіна, Германія, Вялікабрытанія. Беларусь стала паўнапраўным удзельнікам Нарады па блісніце і супрацоўніцтву ў Еўропе, членам міжнароднага валютнага фонду, Сусветнага банка рэканструкцыі і развіцця. Пасля распаду арганізацыі Варшаўскага дагавору і СССР перад Беларуссю паўстала праблема вызначэння адносін з НАТА. У 1995 годзе Беларусь далучылася да праграмы НАТА “Партнёрства дзеля міру”, разам з тым прэзідэнт і кіраўніцтва рэспублікі актыўна выступаюць супраць пашырэння НАТА на Усход.

Беларусь з’яўляецца членам садружнасці незалежных дзяржаў (СНД), якое ўзнікла 8 снежня 1991 года пасля распаду СССР, адначасова развіваюцца двухбаковыя сувязі паміж Беларуссю і дзяржавамі якія ўтварыліся на месцы былога саюза.

№ 67 Роля і месца БССР на міжнар. арэне ў перыяд канфрантац. дзвюх грамадска-палітычных сістэм у др. п. 40-х – п. п. 80-х гг. ХХ ст.Выхад БССР на міжнар. арэну - прыняцце ў 1952 яе дзяржаўн. сімв. – сцяг, герб і гімн. Дзейнасць БССР на сусветнай арэне была абмеж. рамкамі міжнароднай палітыкі СССР і краін-удзельн. Варшаўск. дагавору і Савета Эканамічнай Узаемадапамогі. Цыклічнае абвастрэнне адносін паміж дзвюма палітычн. сістэмамі («Карыбскі крызіс», увядзенн. савецк. войск у Чэхаславак., араба-ізраільск. войны і інш.) непасрэдна адбівалася на міжнародным аўтарытэце ўсяго СССР. Гады «хрушчоўскай адлігі» спрыялі станаўленню БССР як суб’екта міжнар. адносін. Яна паслядоўна ўдзельн. ў рамках міжнар. арганізацый і дагавораў. БССР брала ўдзел у працы 70 міжнар. арганізац. (ЮНЕСКО, МАГАТЭ, Міжнар. саюзе электрасувязі, Міжнар. арганізацыі працы і інш.). Важн. месца ў міжнар. стасунках БССР - сувязі ў галіне культ. Да к.1980-х гг. у БССР прайшлі навучанне каля 10 тыс. грамадзян з Усходн. Еўропы, Азіі, Афрыкі і Лац. Амер..У галіне захавання міру і бяспекі БССР - ўдзельнік дагавора 1963 г. аб забароне выпрабаванняў ядзернай зброі ў атмасферы, космасе і пад вадой. Дыпламатычны корпус БССР быў сааўтарам Дэкларацыі сац. развіцця(1969), Дэкларацыі аб выкарыстанні навукова-тэхнічн. прагр. ў інтар. міру (1975). БССР далуч. да міжнар. руху гарадоў-пабрацімаў. У 1985 - 7 гарадоў БССР мелі пабрацімскія сувязі з 14 гарадамі 9 краін Еўропы, Азіі, Амерыкі, Афрыкі. БССР не мела сапраўдн. дыпламатычных адносін ні з адной дзяржавай свету,а яе прадстаўніцтвы пры міжнар. арганізац. з’яўл. філіяламі агульнасаюзных прадстаўніцтваў. Найбольш прыкметным полем міжнароднай дзейнасці БССР была ААН. Толькі з распадам СССР Беларусь атрымала магчымасць вызначаць і здзяйсняць уласн. ўнутр. і знешн. палітыку.

68 Нарастанн. крызісу сав. сіст.. Распад СССР і нов. суаднос. сіл на сусветн. арэне.Прац. дэмакратыз. ў БССР і складван. шматпарт. падчас паліт. перабуд. У сяр. 80-х гг. СССР апынуўся ў склад. стане: запавольваліся тэмпы сац.-эканамічн. развіцця, дасягненні навукі і тэхнікі мала ўкараняліся ў вытворчасць, нізкай была якасць многіх відаў прадукцыі, не хапала высокаякасных тавараў на рынку, па некат. паказч. прып. рост жыццёв. ўзроўню народа. Патрабавалася рэфармаванне палітыка-эканамічнай сістэмы, якая ў аснове сваёй сфарміравалася ў СССР у 20-30-я гг. У др. п. 80-х гг. быў удакладн. палітычн. курс і вызначана палітыка перабудовы, ініцыят. – ген. сакратар ЦК КПСС Гарбачоў. Паліт. перабуд. ўключ. прав. эканамічн. рэформы, рэформы палітычн. (галосн. і плюралізм) сіст., сацыяльн. і культурн. сфер жыцця, ствар. правав. дзярж.. Права на аб’яднанне ў форме палітычн. партый, масавых рухаў, прафсаюзаў, жаноч., маладзёжн., дзіцяч., навуков., культ.-асветн., спарт. тавар. і інш. было замац. прынятым у кастрычн. 1990 Закона СССР Аб грамадск. абяднаннях. Першыя: Бел. сялянская партыя, Бел. сацыял-дэмакратыч. грамада, Аб’ядн. Дэмакратычн. партыя Бел.і, Нац.-дэмакрат. партыя Бел., Бел. хрысц. -дэмакрат. саюз і інш. Складванне шматпартыйнасці – канец манаполіі КПСС-КПБ на ўладу. Была зробл. спроба рэфармав. Кампартыі ў напрамку яе дэмакратызацыі і пераўтварэння ў партыю парламенцк. тыпу, але аказ. бесперспект.. Апошн. спроб. вярнуць ўсё на стар. пазіц. быў жнівеньскі путч 1991г. у Маскве, калі Дзярж. камітэт па надзвыч. становішчы (ДКНС) аб’явіў аб пераходзе ў яго рукі ўсёй улады ў СССР. Няўд. вынік дзеян. паскорыў крах КПСС (КПБ) і СССР у цэлым.

№ 69. Абвяшч. РБ. Заканадаўч.-прав. афармленне дзярж. сувернітэту РБ. Утвар. Садружнасці незалежных дзяржаў. 27 ліпеня 1990 г. Вярх. Савет БССР прыняў Дэкларацыю Аб дзярж. суверэнітэце рэспублікі, якая азначала, што Беларусь выбрала ўласны шлях развіцця. Вярх. Савет БССР 25 жніўня 1991 г. прын. пастанову аб забеспяч. палітычнай і эканамічнай самастойнасці БССР і закон аб наданні статуса канстытуцыйнага закона Дэкларацыі Вярх. Савета БССР Аб дзярж. суверэнітэце рэспублікі. У гісторыі Беларусі пачаўся новы этап - незалежнай дзяржавы.

Адбылася змена назвы рэспублікі і дзярж. сімволікі. 19 верасня 1991 г. Вярх. Савет зацвердзіў новую назву Рэспубліка Беларусь, а дзяржаўнымі сімваламі РБ сталі бел-чырвона-белы сцяг і герб Пагоня. Пасля абвяшч. незалежнасці РБ пачалася работа па фарміраванню органаў дзярж. кіравання. Былі створаны ўласн. Узброеныя Сілы, арганізавана мытная (таможенная) служба, нов. банк. сістэма, камітэты па кіраванню дзярж. маёмасцю і па знешн. эканамічн. сувязях. Удасканальв. структура органаў дзярж. улады і кіравання ў цэнтры і на месцах. У замацаванні суверэнітэту нашай краіны асобае месца займае Канстытуцыя РБ, якая была прынята Вярхоўным Саветам 15 сакавіка 1994 г. Канстытуцыя суверэннай РБ стала важным крокам на шляху стварэння прававой дзяржавы.

8 снежня 1991 г. кіраўнікі РФ, Украіны і Беларусі, ва ўмовах крызісу саюзнай улады і ўзмацнен. руху саюзн. рэсп. за суверэнітэт, падпісалі ў Белавежскай пушчы Пагадненне аб спыненні існавання СССР і аб стварэнні СНД. Яно было ратыфікавана Вярх.Саветамі гэтых рэспублік. Адначасова была прынята пастанова аб дэнансацыі дагавора аб утварэнні СССР ад 1922 г. Узнікненне СНД было ўспрынята ў грамадстве неадназначна. З адн.боку, распад СССР прывёў да рэзкага падзення ўзроўню жыцця насельн., да шматлікіх нацыян. канфліктаў у рэгіёнах былога СССР, а з др., - садзейн. афармленню суверэн. рэспублік.

№ 70. Асн. тэндэнц. грам.-паліт. развіцця РБ у к.ХХ – пач.ХХІ стст.. Шляхі ўмацавання яе дзярж. суверн.. Увядз. прэзідэнцкай формы кіравання. Вынікі рэспубліканскіх рэферэндумаў 1995, 1996, 2004 гг. Канстытуцыя РБ 1994 г. Распад СССР - пачатак нов. этапа ў міжнар. жыцці РБ. У 1992 г. РБ вывела са сваёй тэрыт. тактычн. ядзерную зброю і адмовілася ад статуса ядзернай дзяржавы. У 1996 г. ядзерная зброя была выведзена за межы краіны поўнасцю. У эканаміч. супрац. РБ у 90-х гг. развівала перш за ўсё сувязі з краінамі СНД. Неад’емным атрыб. сувер. дзярж. зяўл. дзярж. ўзнагароды. У 1995 г. у РБ былі зацвердж. палаж. аб званні Герой РБ, ордэнах Айчыны, Воінскай славы, Ф. Скарыны і інш. Першы герой РБ – У. Карват. 14 мая 1995 г. па ініцыят. Прэзід. РБ – І рэферэндум, пытанні: наданні рускай мове роўнага статусу з бел., устанаўл. нов. Дзярж. сцяга і Дзярж. герба РБ, эканамічн. Інтэграц. РБ з РФ, унясенні змян. у Канстытуцыю РБ. 24 ліст. 1996 г. быў праведз. ІІ рэфер., пытанні: аб прыняцці Канстытуц. РБ 1994 г. са змянен.і дапаўнен., перанясенні Дня незалежн. (Дня рэспубл. з 27 ліп. на 3 ліп. - дзень вызвал. Мінска ад ням. захопнікаў у ВАВ). Народ прагалас. супраць свабоднай куплі і продажу зямлі, а т.с. адмены смяротнай кары ў РБ. Вынікі рэфер. былі неадназн. ацэнены сусветн. грамадскасцю. 17.10.2004 – ІІІ рэф., пытанні: дазвал. Прэзідэнту РБ удзельнічаць у якасці кандыдата ў Прэзідэнты РБ у выбарах і змяненні ч.1 ст. 81 Канстытуцыі. Канстытуц. суверэннай РБ (15 сакавіка 1994 г.) стала важным крокам на шляху стварэння прававой дзяржавы. У 1994 паводле новай Канстытуцыі прайшлі выбары перш. прэзідэнта РБ. Ім стаў А.Р. Лукашэнка.

№71. Асн. тэндэнц. сац.-эканам. разв. РБ у к.ХХ – пач.ХХІ стст.. Пошук шляхоў пераходу да рыначн. эканом.. Распрац. нацыянальн. стратэгіі ўстойл. эканамічн. развіцця краіны. Станаўлен. і рэалізац. бел. мадэлі сац. арыентаванай эканомікі. У кастрычніку 1991 г. РФ, РБ, Арменіяй і інш. падп. дагавор аб адзінай эканамічн. прасторы. Ен прадугледж. развіццё замежн. эканаміч. адносін; прызнан. прыватн. уласн., свабоды прадпрым. і свабодн. канкурэнц.. Насельніцтву магло выкупляць ва ўласнасць кватэры, дачы, гаражы і г.д. Пач. стварэн. суб’ектаў рынкавай эканомікі – незалежн., самаст., эканамічна адказных таваравытворц., якія павінны былі займацца прадпрымаль. ва ўмовах здаров. канкурэнц.. Пач. раздзяржаўл. і прыватызац., якія павінны былі сконч. на на прац. 5-10 гадоў. Утвар. сістэма дзярж. рэгул. эканомікі, элементы: ўласн. Банкаўск. і крэдытн. сіс-мы (Нац. банк РБ, Знешэканомбанк, Ашчадны і шэраг камерцыйн. банкаў); уласны бюджэтн. і падатковы механізм; планавае рэгуляванне; распрацоўка механізма цэнаўтвар., і сіс-мы аплаты працы. Складв. рынк. інфраструкт. (спажыв. рынак, рынак сродкаў вытворч., фінансавы рынак, рынак працоўнай сілы) і механізм яе дзеяння. Была распрац. дзярж. праграма па стабілізац. эканомікі і сац. абароне насельн. Праводз. праз вызначэнне мін. аплаты працы і прыняцце законаў «Аб сац. абароне малазабяспеч. грамадз.», «Аб абароне правоў інвалідаў» і інш. Быў створ. Пенсійны фонд і фонд сац. абароны насельніцтва. Асаблів. эканамічн. разв. РБі ў пач 90-х было тое, што крызісныя з’явы тут выявіліся пазней, чым у іншых рэспубліках СССР. У якасці перспект. была прынята мадэль сац. арыент. рынкав. эканомікі, якая павінна будавацца па прынц. канстытуц. гарантый асабіст. правоў і свабод грамадзян, свабоды прадпрымальн., выбару прафесіі і месца працы, роўн. ўсіх форм уласнасці, і інш. У праграме Сац.-эканамічн. развіцця РБ ўлічваюцца яе асаблів., як малой краіны з адкрыт. эканомікай, улічваецца працэс глабалізацыі сусветн. эканомікі, адзнач. неабходн. удзелу бел. прадпрыемств. у фінанс.-прамысл.групах(ФПГ)і транснацыян. кампаніях (ТНК) для прыцягнен. ў краіну нов. тэхналог. і інвестыц..

№ 72 Геапалітычн. становішча РБ пасля абвяшчэння незалежн.. Роля РБ ў стварэн. і станаўлен. СНД. Міжнароднае прызнанне суверэннай РБ. Распад - пачатак новага этапа ў міжнародн. жыцці Беларусі. Яе статус дзярж. незалежнасці прызнаны міжнар. супольн.: 1 студзеня 2009 г. РБ прызнана 159 дзяржавамі свету У 1991-1995 гг. падпісана больш за 600 двухбаковых міждзярж. і міжурадавых дагавароў па пытаннях знешнепаліт. і знешнеэканамічн. дзейнасці. За гэты час РБ стала паўнапраўным удзельнікам Нарады па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе. Далучыўшыся да Дагавора аб скарачэнні войскаў у Еўропе, яна выканала свае абавязацельствы аб ліквідацыі да ўстаноўленых памераў танкаў, баявых машын пяхоты і іншых агульнавайсковых узбраенняў. У 1992 г. рэспубліка вывела са сваёй тэрыторыі тактычную ядзерную зброю і адмовілася ад статуса ядзернай дзяржавы. У 1996 г. ядзерная зброя была выведзена за межы краіны поўнасцю. Важным крокам у далейшым паглыбленні інтэграцыі стала падпісанне 2 красавіка 1997 у Маскве Дагавора аб саюзе Беларусі і Расіі, якім прадугл. забеспяч. ўстойлі. сац.-эканамічн. развіцця Беларусі і Расіі, іх бяспекі, абароназдольнасці, узаемавы-гаднага супрацоўніцтва з краінамі Еўропы і свету. 8 снежня 1999 г. у Маскве быў падпісаны Дагавор аб стварэнні Саюзнай дзяржавы РБ і Расіі. У эканамічн. супрацоўніцтве РБ у 90-х гг. развівала перш за ўсё сувязі з краінамі СНД. 8 снежня 1991 г. кіраўнікі РФ, Украіны і Беларусі, ва ўмовах крызісу саюзнай улады і ўзмацнен. руху саюзн. рэсп. за суверэнітэт, падпісалі ў Белавежскай пушчы Пагадненне аб спыненні існавання СССР і аб стварэнні СНД. Яно было ратыфікавана Вярх.Саветамі гэтых рэспублік. Адначасова была прынята пастанова аб дэнансацыі дагавора аб утварэнні СССР ад 1922 г. Узнікненне СНД было ўспрынята ў грамадстве неадназначна. З адн.боку, распад СССР прывёў да рэзкага падзення ўзроўню жыцця насельн., да шматлікіх нацыян. канфліктаў у рэгіёнах былога СССР, а з др., - садзейн. афармленню суверэн. рэспублік.

№ 73. Працэс ствар. Саюза РБ і Расіі. Месца РБ у інтэграц. працэсах на постсавецк. і еўразійск. прасторы ва ўмовах глабалізац. і нарастання пагрозы міжнародн. тэрарызму. 2.04.1997 года ў Маскве было падпісана пагаднен. аб ствар. Саюза Беларусі і Расіі, а 8 снежня 1999 года – Дагавор аб ствар. Саюзн. дзяржавы Расіі і Беларусі. Па выкан. гэтага дагавору вядзец. работа і зараз. РБ зяўля. ўдзельніцай шматлікіх сусветн. арганізацый, што абавязвае ўносіць сродкі ў іх бюджэт. РБ часткова фінансав. арганізац. і тэхнічн. забеспяч. дзейн-ці Міжпарламенцк. Асамблеі дзяржаў – удзельн. СНД. Адным з напрамкаў міжнар. дзейнасці Беларусі: вырашэнне праблемы экалагічн. бяспекі, звязанай з ліквідацыяй наступстваў аварыі на Чарнобыльскай АЭС. Месца РБ ў міжнар. супольніцтве вызнач. яе знешнепаліт. курсам на стварэнне безядзернай зоны і ператварэннем у нейтральную дзяржаву, паглыбленнем і развіц-цём шматвектарнай знешняй палітыкі пры адначасовым умацаванні асобных эканамічных, палітычных і культурных зносін з Расіяй. Пераадольваючы крызісныя зявы ў эканоміцы, РБ прыкладае ўсе намаганні ў вырашэнні праблем чарнобыльскай трагедыі, якія хвалююць сусветнае грамадства. У РБ няма глабальных геапалітычных амбіцый, але ёсць свае інтарэсы: гандлёва-эканамічныя, у самых розных кутках зямнога шара. У 2008 г. РБ праводзіла экспартна-імпартныя аперацыі са 175 краінамі свету. Знешн. паліт. РБ з'яўл. шматвектарнай. Існуюць падыходы да развіцця адносін з усімі замежнымі партнёрамі, краіна падрыхтавана да дыялогу і ўзаемавыгаднага супрацоўніцтва ў самых розных сферах. З улікам фактараў геаграф., эканамічнага, гіст.-культ. характару накірунк. беларускай знешняй палітыкі з'яўляецца развіццё адносін з суседзямі на ўсходзе і заходзе. РБ выступае за павышэнне эфектыўнасці рэгіянальн. інтэграц. аб'яднанняў на постсав. прасторы: фармір. зоны свабоднага гандлю ў рамках СНД, фармір. паўнацэннага Мытнага саюза і адзінай эканамічн. прасторы ў рамках Еўраазіяцкага эканамічнага супольніцтва (ЕўрАзЭС), створ. ў 2000 г., якое склад. з 6 краін-членаў Мытнага саюза (РБ, Казахстан, Кіргізія, Расія, Таджыкістан і Ўзбекістан).

№ 74. Духоўн. і культурн. жыццё бел. народа на мяжы ХХ – ХХІ стст. Нац.-культ. адраджэнне. Далейшае фармірав. бел. нац. ідэі. Асэнсаванне гіст. мінулага і сучаснасці ў творах літ. і маст..

Дэмакратызац. грам.-паліт. жыцця, абвяшч. дзярж. незалежн. РБ вызначылі накірунак развіцця яе культуры. У змян. ўмовах праявіліся яе новыя рысы: паступ. пераадол. ідэалагічнага і дзярж. кантролю ў культуры, пашыр. недзярж., альтэрнат. формаў і жанраў развіцця культ., здзяйсненне пэўных крокаў на шляху да нац.-культ. адраджэння. Ля выток. сучасн. нац.-культ. адрадж. знаходзілася дзейнасць грамадскіх арганізац. гіст.-культурн. і краязнаўч. напрамку Талака у Мінску, Паходня у Гродне і інш. З мэтай узнаўлення беларускай культуры, стварэння спрыяльных умоў для захавання яе самастойнасці і далейшага развіцця 26 лютага 1990 г. быў прыняты закон аб мовах, дзе бел. мова станавілася дзяржаўнай. Пры падрыхтоўцы і папулярызацыі палажэння закона вялікую ролю адыграла Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны, якое ў 1989 г. узначальваў народны паэт Беларусі Н. Гілевіч. Намаганнямі актывістаў ТБМ выдадзена шмат твораў беларускай гістарычнай спадчыны. Увагу бел. дзеячам культуры надае і міжнар. арганізацыя ЮНЕСКА, якая ў 1990 шырока адзнач. 500-годдзе з дня нар. Ф. Скарыны. Далёка за межамі РБ святкаваліся 110-гадовыя юбілеі беларускіх песняроў - Янкі Купалы і Якуба Коласа. Упершыню рэспубліка стала месцам правядзення свята славянск. пісьмен. і культуры. Вяртанню гістарычнай памяці народа садзейнічала выданне часопісаў Спадчына, Беларускі гістарычны часопіс, Беларуская мінуўшчына і інш. Вялік. праца праводз. па перавыданні твораў рэпрэсіраваных навукоўцаў, пісьмен., а таксама дзеячоў беларускай эміграцыі. Першыя ўзнялі пытанне аб выхаван. нац. самасвяд. беларусаў – пісьмен.. Зявілася шмат публіцыстычных выданняў, літаратары актыўна ўключ. ў паліт. жыццё. Вых. у свет цікавыя творы, зяўл. новыя імёны. Адкрыц. сталі творы Р. Баравіковай, Л. Урублеўскай, Т. Бондар, А. Наварыча і інш. У гэты час працягвалі плённа працаваць стар. бел. пісьм.: І. Чыгрынаў, І. Шамякін, І. Навуменка, В. Быкаў.