38. Заңды жауапкершіліктің түсінігі мен белгілері, заңды жауапкершіліктен босатудың негіздерін көрсетіңіз.

Заңды жауапкершілік-бұл құқықбұзушылық жасаған тұлғаларға заңнамамен көзделген мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын белгілі бір іс жүргізушілік тәртіпте қолдану.

Шаралар мынадай сипатта болуы мүмкін: а) жеке сипаттағы шаралар (бас бостандығынан айыру); ә) мүліктік сипаттағы шаралар (айыппұл); б) ұйымдастырушылық сипаттағы шаралар (жұмыстан босату). Заңды жауапкершіліктің белгілері:

- оны мемлекет құқықтық нормаларда орнықтырады;

- мемлекеттік мәжбүрлеуге негізделеді;

- арнайы өкілетті мемлекеттік органдар қолданады;

- жаңа қосымша міндетті жүктеумен байланысты;

- жеке, мүліктік және ұйымдастырушылық сипаттағы белгілі бір теріс салдардан көрініс табады;

- іс жүргізушілік нысанда жүктеледі;

- тек жасалған құқықбұзушылық үшін ғана туындайды.

Заңды жауапкершілікті болдыртпайтын жағдайлар:

Кез келген құқыққа қарсы бағытталған әрекет, заңды жауапкершілікке әкеп соғады. Бірақта осы аталған ереженің криминогендік қоғамдық қатынастың ерекшелігіне байланысты қолданылмайтын жерлері бар, яғни заңшығарушы құқықбұзушылық болған жағдайда да жауапкершілікті болдыртпайды. Олар мына жағдайларда:

Есі дұрыс еместік. Құқық бұзушылық жасаған сәтте өз әрекетіне жауап бере алмайтын тұлғаның психикасының немесе ақылының кемдігінен ауру халдегі жағдайы. Есі дұрыс еместікті түсіну екі критерийге байл сипатталады: құқықтық,медициналық. Медициналық критерий белгілері: а)созылмалы психикалық сырқат б)кемақылдылық в)өзге дертке ұшырау.

Құқықтық критерий:

а)интеллектуалдық (өз әрекетіне жауап бере алмау)б) еріктілік (өз әрекетін басқара алмау)

Сирек кездесетін әрекеттің іс жүзіндегі сипаты мен қоғамға қауіптілігін сезе тұра өзін бағындыра алмай еркінен тыс іс жасау нашақордың наша іздеп, «ашығуы» кезінде,не ұрламаса тұра алмайтын клептомандардың әрекеттерінде ұшырасады. Қажетті қорғану-заң қорғайтын мүддені қылмыскердің қауіпті қол сұғуынан оған зиян келтіру арқылы қорғауды айтамыз. Қажетті қорғану қылмыскердің озбырлығына қарсы қолданылатын әрекет. Заңмен қорғалатын мүдделерге адам өмірі, денсаулығы, бостандығы т.с.с жатады. Адамға құқық бұзушы шабуыл жасаса, ол одан белсенді түрде қорғануға құқылы. Егер адамға шынымен шабуыл жасалса, оның құқығы мен бостандығына нұқсан келтірсе, оның қорғануға құқы бар және ол заңды болып табылады.

Аса қажеттілік. Кедей адам тіпті қылмыс болып табылатын әрекетке де баруы мүмкін. Егер мұндай әрекет заңмен мүдделі басұа біреуді қауіпті жағдайдан құтқарып алу үшін жасалса, ол қылмыс деп танылмайды.Мұндай жағдай аса қажеттілік деп есептелінеді. Заңмен мүдделі қорғанушыға жер сілкіну, дауыл, бұршақ жауу сияқты табиғи апат кезінде денсаулыққа, дүние-мүлікке зиян келтіретін кезде белгілі бір әрекет жасалуы мүмкін. Мұндай әрекет аса қажеттілік жағдайда жасалды деп есептелу үшін келтірілген зиян келтірілетін зияннан аз болуы тиіс. Одан әрі баратын болса, егер адамда заңмен қорғалатын объектіні қорғаудың басқа ешбір лажы жоқ болғанда ғана бұл әрекет аса қажеттілік жағдайда жасалды деп есептеледі.