19.Мемлекет нысаны(басқару нысаны,мемлекеттік құрылым,саяси режим). Авторитарлық және тоталитарлық режимге салыстыру.

Мемлекет нысандары — саяси өкіметті ұйымдастыру жолдары, басқару нысанын, мемлекеттік ұйымдастыру нысанын және саяси режимді қосып алады.Егер «мемлекеттің негізі» санаты мемлекеттегі басты, зандылық неге байланысты екенін белгілесе, «мемлекет нысаны» санаты – қоғамда кім және қалай басқарады, қалай ұйымдасқан және ондағы мемлекеттік билік құрылымы қалай қызмет істейді, ол аумақтың тұрғындары қалай біріккен, әр түрлі аумақтық және саяси құрылымдар мемлекетпен қалай қатынаста, қандай әдістердің және жолдардың көмегімен саяси билік жүргізілетіндігін көрсетеді.

Мемлекет басқаруы бойынша:

Монархия— абсолюттік және конституциялық болып екіге бөлінеді. Абсолюттік монархия— мұраланған тақ иесінің (монархтың) ешқандай заңдармен шектелусіз, өз қалауынша дара билік жүргізуі.

•Республикалық басқару — парламенттік және президенттік болып екіге бөлінеді. Парламенттік жүйесі бар елдерде парламенттегі орындардың көпшілігін сайлауда жеңіп алған партия немесе партиялар коалициясы — премьер-министр басқарады. Президенттік жүйеде президентті және парламентті халық сайлайды, заңды билік пен атқарушы билік арақатынасы өзгереді, ел президенті мемлекеттің де, үкіметтің де басшылығын өз қолына алады. Саяси режим дегеніміз мемлекеттік өкімет билігін жүзеге асыру әдістеренің жиынтығы.Саяси режимдердің түрлері:

а) демократиялық;б) антидемократиялық.

Антидемократиялық саяси режим өз кезегінде:а) авторитарлық;б) тоталитарлық;в) фашистік режимдер болып жіктеледі.

Тоталитаризм. «Классикалық» түрдегі тоталитарлық режим Кеңестер Одағында, гитлерлік Германияда және Муссолини билігі тұсында Италияда өмір сүрді (бірқатар зерттеушілер Италиядағы фашистік режимді авторитарлық, немесе тоталитаризм мен авторитаризм арасындағы өтпелі режим ретінде санайды). Жоғарыда атап өткен елдердегі ерекшеліктерге қарамастан, тоталитаризмнің бәріне тән ортақ түсын көрсете кетуге болады: ол мемлекеттің қоғамның және әр түлғаның жоғарысынан толық бақылау жүргізу. Тоталитаризмнің ерекшеліктері:

• Мемлекеттің қоғамның барлық саласында тым көп араласуы.

• Монополиялық сипаттағы билік партиясының жетекші рөлі.

• Азаматтық бостандықтардың аяққа тапталуы.

• Биліктің күш қолдануға сүйенуі.

• Мемлекеттің идеологиялық догмаларды басшылыққа алуы.

• Тәуелсіз бүқаралық ақпарат қүралдарының жоқтығы.

Авторитаризм. XX ғасырдағы диктатуралар тек тоталитаризм нысанында ғана емес, сонымен қатар одан жұмсақ нұсқаларда да өмір сүрді. Авторитаризм — қазіргі күндегі демократиялық емес режимдердің кең тараған нысаны. Мұндай режим Еуропаның, Азияның, Латын Америкасы мен Африканың көптеген елдерінде өмір сүрді.

Авторитаризмнің тоталитаризмнен негізгі айырмашылығы:

Тоталитарлық режимдер өмірге белгілі бір нақты идеологияны ендіруді басшылыққа алатын болса (әдетте утопиялық сипаттағы), авторитарлық режимдер дүниетанымды емес, керісінше билікті өз қолдарында сақтап қалуды және оны күшейте түсуді басшылыққа алады.

Авторитарлық басқарушылар демократияның ресми атрибуттарының өмір сүруіне жол береді. Яғни бұл режимде саяси партиялардың қызметіне, баспасөз бостандығына рұқсат беріледі.Авторитаризм қоғамның экономикалық және мәдени салаларының үстінен бақылау жүргізбейді.