Мазмұны [жасыру]

• 1Терминнің шығу тегі

• 2Жалпы мағлұматтар

• 3Вегетарианшылықтың түрлері

• 4Тарихы

• 5Себептер

  • 5.1Экономикалық себептер

• 6Вегетариандық тамақтану

• 7Дереккөздер

• 8Сыртқы сілтемелер

Терминнің шығу тегі[өңдеу]

Оксфорд сөздігіне сүйене отырып vegetarian (вегетарианшыл) термині ағылш. vegetable өсімдік, көкөніс деген сөздерден шыққанын көре аламыз^[1]. Сөздікте бұл сөз 1847 жылы вегетариандық қоғам құрылғаннан кейін танымал болып кетті деп белгіленген, алайда бұл сөздің одан да бұрын пайдаланған кездер де бар екені дәлелденген^[2].

«Вегетарианшыл» термині бізден шықты деген вегетариандық қоғам бұл сөздің шығу тегі лат. vegetus (тірі, жаңа, сергек) дейді )^[3].

Жалпы мағлұматтар[өңдеу]

Вегетарианшылдар ет, құс, балық және жануарлық теңіз өнімдерін азық ретінде пайдаланбайды. Сүт өнімдері мен жұмыртқаны вегетарианшылдардың тек бір бөлігі ғана өздерінің ас мәзіріне қоспайды.

Кейбір вегетарианшылдар белгілі тамақ түрлерімен қоса басқа да өнімдерді қолданудан бас тартады. Олар:

• малдың терісі мен жүнінен жасалған киімдерді және басқа өнімдер;

• құрамына малдың компоненттері кіретін өнім. Мысалы глицерин ^[4] мен желатин;

• жануармен тестіленген, тексерілген өнім.

Мейрамдар:

• 1 Қазан - Вегетарианшылықтың бүкiләлемдiк күнi[5].

• 1 Қараша - Вегандардың халықаралық күні[6].

Вегетариандық – өзін барлық жан-жануардың етін жеуден тыятын адам. Сонымен қатар, оның күрделірек «вегандық» деген түрі бар. Олар  жануарлардан алынатын барлық тағам түрлерін жемейді, ол аз болғандай-ақ жануарлардан алынатын тұрмыстық заттардан (мысалға, жүн, тері, былғары) да қара басын ала қашады.

Вегетариандықтардың ет жемеуінің бір себебі, олар жануарларды сойып жеу, оларға көрсетілген зорлық, жәбірлеу, қиянат деп түсінеді екен. Бұл буддизм, индуизм, жайнизм деген ағымдардың діни түсінігінен шыққан деседі. Алла Тағала бұл дүние тіршілігіндегі барлық жандыны жаратып, солардың ішіндегі жеуге рұқсат еткендерін неге жемеске?! Егер де малды сойып жеу адамға зиян болса, онда сөзсіз Алла Тағала одан бізді қайтарар еді. Өздеріңіз білетіндей кез-келген жануардың, аңның еті адал бола бермейді. Тістері сояу пішінді, соқа тәрізді, жыртқыштық айбатынан адам шошитын т.б. белгілі аң-құстарды жеуге болмайды. Ал, олардың ішінде өзіміз асырайтын үй малдарын жеуге толығымен болады.

Еуропалықтар түрлі себептермен вегетариандық атанады екен. Мысалға, ет жемейтін адамдарда қатерлі ісік, атеросклероз, жүрек, асқазан аурулары аз кездеседі. Бірақ бұл аталған аурулар ет жеудің себебінен деген қате пікір қалыптаспау керек. Бұған нақты дәлел жоқ. Тағы бір себебі, алдында айтқанымыздай жануарларға жәбір көрсетпеу. Одан кейін экономикалық жағын ескеріп, ақшаны үнемдеу мақсатымен көп адамдар вегетариандық атанып жатыр. Америкалық диетология ассоциациясының мамандары вегетариандық жолмен арықтаудың тиімді екенін алға тартып отыр.

амақтану^[1] - ағзаның қуат шығынының орнын толтыруға, тіндер құрылуына және жаңартылуына және қызметтерін реттеп отыруға кажетті, ағзаға түсетін заттардың қорытылу, сіңу және сіңірілу үрдістері. ағзаның өмір сүруге, денсаулықты және жұмысқа қабілеттілікті сақтауға қажет нәрлі заттарды (ақуыз, май, көміртегі, дәрумендер, минералды тұздар) бойға сіңіру процесі. Тиімді тамақтану адам біраз ауру-сырқауға ұшырамай, оларды оңай жеңіп отырады.

• Тиімді тамақтану мезгілсіз, ерте қартаюдан алдын-ала сақтандырады.

• Асқазаны, жүрек-қан тамыры т. б. сырқатқа ұшырағанда тамақтанудың арнайы ойластырылып жасалған ас үлесі (рацион) мен режимі емнің бір түрі болып табылады.

• Тамақтану бүкіл организмнің бір қалыпты дамуы мен үйлесімді қызметін қамтамасыз ететіндей болып ұйымдастырылуы тиіс.

• Адамның кәсібіне, жасына, жынысына сәйкес, тіршілік әрекетіне қарай қажет тамақтық рационы оның құрамындағы ақуыз, май,көмірсулар т. б. заттардың сапасы мен мөлшері жағынан реттелу керек. Организмнің физиологиялық қажеті көптеген жағдайға байланысты, олар ұдайы өзгеріп отырады.

• Организмнің тамақтан жұғымды заттарды дәл осы сәтте қажетті мөлшерде бойына сіңіріп зат алмасу процесінде бір затты екінші түрге айналдыратын, керекті кезінде пайдалануға болатындай қор жасайтын, реттеуші механизмі болады. Бірақ организмнің реттеу мүмкіндігінің белгілі шегі бар; ол мүмкіндік бала кезде және егде тартқан шақта көбірек шектеледі.

• Бірқатар заттарды, кейбір витаминдер, алмастырылмайтын амино қышқылын адам организмі зат алмасу процесінде жинақтай алмайды, ол дайын күйінде тамақпен бірге берілуі тиіс, өйтпеген күнде кісі тамақ жұқпайтын ауруға ұшырайды.