42.Рахит ауруы

Рахит (мешел) ертеденақ англиялық ауру деп аталып келеді. Өйткені Англияда бес жасқа дейін балалардың 90 проценті рахитпен ауыратын-ды. Сол себепті ертеде, тіпті біздің заманымыздағы әдебиеттерде де рахитты кейде «англиялық ауру» деп келді. Бұл ауруда баланың сүйегінің майысып, бұлшық еттері болбырап, беті домбығып, маңдай сүйегі шодырайып кетуін дәрігерлер аңғара тұрса да аурудың себебін аша алмады. Сондықтан емдеудің тәсілі де көпке дейін табылмады. Рахитты әркім өзінше емдеді. Осы қалай деген дәрі-дәрмектерді сынай келгенде ғалымдар балық майына тоқтады. Балық майын ішкен аурулардың жазыла бастағаны ғалымдарды сүйсіндіре түсті.

Дәрігерлер түрлі тәжірибелер нәтижесіне қарай отырып құнарсыз тамақ ішкеннен «рахит болады» деген қорытындыға келді. Мамандар бұл ауру тапшылық көрген кедейлер арасында жиірек кездеседі дегенге келді. Сонымен қатар «маймақ аяқтар» Англияның бай семьяларында да болатыны байқалды. Бай семьялар ас жағынан тарықпайды ғой, бұл қалай? Олар неге ауырады? деген сұраққа ғалымдар тағы да жауап іздей бастады.

Бұл сұраққа өткен ғасырдың жиырмасыншы жылдарында жауап табыла бастады. Осы ғасыр ғылымға ірі жаңалық енгізді. Адам өмірі үшін өте құнды заттар — витаминдер табылды. Балық майының қасиеті құрамындағы Д витаминінде екені анықталды. Ауру осы витаминнің кемдігіне немесе жоқтығына байланысты болып шықты. Сөйтсе де рахит проблемасын толық шешудің әлде де күңгірт жақтары болды. Айталық, тағамының құрамында Д витамин бір мөлшерде болып, сапасында көп айырмашылық болмаса да, Англия, Норвегия секілді солтүстіктегі елдер арасында рахит ауруы жиі кездеседі, ал оңтүстіктегі Италияда рахит ауруы жоқ деуге болады. Бұл қалай?

.

Ғалымдар тағы мынаны аңғарды. Кәдімгі сүт, зығыр майы, т. б. табиғи қоректік заттарда рахитқа қарсы тұратын қасиет болмайды екен. Ал осы секілді азық-түлікті пайдаланар алдында күн сәулесінің құрамындағы ультракүлгін сәулеге қыздырсақ, бұлар бойына күшті, емдік қасиет жияды да, рахитты жазатын шипалы емге айналады екен. Бұл қасиет тағамға қайдан, қалай келді? Енді ғалымдар осы мәселені зерттеді. Ультракүлгін сәуле түскеннен кейін әлгі азықтарда Д витамин пайда болатыны ашылды. Міне, бар құпия-сыр осында еді. Күн спектрының құрамындағы ультракүлгін сәуле адам денесіне мол түскенде организмде болатын химиялық реакциямен Д витамин жасалатыны анықталды. Күн сәулесі аз түсетін, солтүстікті мекендеушілер (англиялық, норвегиялықтар) және таза ауасы кем, күңгірт пәтерде тұрушылар арасында рахиттың көптігі, ал күн сәулесі мол онтүстіктегі италиялықтар арасында сирек кездесетіні енді мәлім болды. Сөйтіп ұзақ жылдар жұмбақ болып келген рахиттың себебі Д витаминнің кемістігі екені айқын ашылған. Күнделікті ішіп-жейтін тағамымызда Д витамин жетімсіз болса, организмдегі әк (известь) пен фосфордың бойға сіңуі нашарлайды, қайта сүйек құрамындағы табиғи элементтердің өзі денеден көптеп бөлініп шығады. Соның салдарынан нерв жүйесінің қызметі нашарлайды, сүйектің құрылысы бұзылып, өсуі тежеледі. Осы айтылғандардан рахит жалғыз сүйек қана емес, жалпы организмнің ауруы екені байқалады. Елімізде Ұлы Октябрь революциясынан кейін ірі өзгерістер болды. Халықтың әл-ауқаты көтеріліп, тұрмысы жақсарды, мәдениеті өсті, соның нәтижесінде бірқатар жұқпалы аурулар құрыды, халқымыз аурулардан сақтану әдістерін ұға бастады. Тіпті шалғай жерлерде тұратын аналардың өздері де жас бала үшін таза ауаның, күн нұрының пайдалылығын түсінетін дәрежеге жетті. Олар қыс айларында дәрігердің кеңесін тыңдап, Д витаминді балық майын балаларға беріп тұратын болды. Солтүстік аудандарда, әсіресе қыс айларында, балаларға жасанды ультракүлгін сәуле түсіретін (кварцование) тәсіл қолданылып келеді. Сондықтан рахиттың әсерінен аяқтары қисық, денелері қыңырайған балалар енді сирек кездеседі. Сөйтсе де рахит ел арасында әлі де кездесіп келеді. Ауру балалардың аяқтарын қисайтады, белдерін бүкірейтеді, қарындары қабақтай, бұттарын шидей етіп, денсаулығын бұзады, дұрыс өсуіне кедергі жасайды, организмнің қорғаныш күшін кемітеді. Сондықтан әрбір атаана рахиттың қандай ауру екенін білсе, балалардың денсаулығын дұрыс қорғай біледі, сөйтіп олардың дұрыс өсіп жетілуіне көмектеседі.

43.Флюроз ауруы

Флюороз. Организмде фтор қосылыстарының қалыптан тыс көбеюінен болатын созылмалы ауру. Оның негізгі белгілері остеосклероз бен тіс эмалінің жетіспеуі. Әсіресе, тіс тканьдері түзілер кезде фтордың әсерінен тіс беті әр түрлі өзгеріске ұшырайды

44.Пернициозды ауруы

XIX ғасырдың ортасында асқазанның сілемейлі қабаттарының дертке шалдығатындығы мен қанда шамадан тыс мөлшері жағынан едәуір жетілмеген қызыл қан түйіршіктері кездесетіндігі анықталып, бұл ауруды пернициозды анемия деп атады. Бұл уру жұқпалы аурулар қатарына жатқызылып көп уақытқа дейін емдеу жолы табылған жоқ.дам мен жануарлардың тіршілігіне, олардың ағзасындағы зат алмасудың бірқалыпты болуы үшін аз мөлшерде өте қажетті биологиялық активті органикалық қоспалар. Дәрумен (латынша vіta – тіршілік) туралы ілімнің негізін 1880 жылы орыс дәрігері Николай Лунин салды. 1912 жылы поляк дәрігері Казимеж Функ сол кезге дейін жасалған тәжірибелер нәтижесін қорытындылап, ғылымға дәрумен терминін енгізді.

Цианокобаламиннің формуласы

1926 жылы осы қатерлі қан азаюына қарсы адамдарға шикі бауырды бергенде, оның қан құрамын жақсартуға пайдасы тигендігі байқалды. 1948 жылы бауырдан структурасы жағынан қан геминіне ұқсас, құрамында кобальт бар, жаңа дәрумен кристалдық түрде бөлініп алынады. Бұл құрамы жағынан өте күрделі қосылыс В₁₂ дәрумені немесе цианкобаламин болатын. Ол дені сау адамның асқазан сөлінде кездесетін, құрамында 11-12 % гексамині бар, мукопротеин — ақуызы екен.Дәрумендердің көпшілігі ферменттердің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Ағзада үздіксіз жүріп жататын химиялық реакциялар, мысалы, ішкен тағамның, мал азығының ыдырап, қорытылуы, ферменттердің қызметіне байланысты. Тағамның құрамында дәрумен жеткіліксіз болса, адам әр түрлі ауруға шалдығады. Ал дәруменді (әсіресе, А және D дәрумендерін) шамадан тыс көп қабылдау ағзаның улануына (гипервитаминоз) соқтырады. Ол көбінесе, жас балаларда жиі кездеседі. Қазір барлық дәрумендерді суда еритін дәрумен, майда еритін дәрумен және дәрумен тектес заттар деп бөледі.

45.Вегетариандық тамақтану

гетарианшылық ағылш. vegetarianism — қандай да болсын жануардың етін тамақтануда тұтынбауды ұстанатын өмір салты. Ал вегетарианшылықтың қатал түрі - веганшылық ұстанушылары тіпті жануар өнімдерін (сүт, жұмыртқа, жүн, тері т.б.) ас қабылдауда және тұрмыста пайдаланудан бас тартады.