26. Қала шаруашылығының экономикалық дамуын қамтамасыз ету бағыттарын ашыңыз

Қалалық саясаттың мәні мен міндеттері және оларды жүзеге асырудың өзіндік механизмдері бар. Макроэкономикалық саясаттың құрамдас бөлігі бола отырып, аймақтық саясат әрбір аймақтың экономикасының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы экономиканың тиімділігін көтеруді өзінің басты мақсаты етіп қояды. Қойылған мақсатқа жету үшін, әрине, міндеттердің қойылуы шарт. Олардың қатарына: мемлекет пен жекелеген аумақтардың мүдделерін үйлестіру, аумақтық дамудың әрекетті механизмін жасақтау, сонымен қатар аймақтың ресурстық, ғылыми, еңбек әлеуетін барынша пайдалану жатады. Осы суреттен көрініп түрғанындай, аймақтық саясаттың мақсаты, міндеттері мен жүзеге асыру әдістері мемлекеттік реттеудің басқа бағыттарымен өзара тығыз байланыста жүзеге асырылады. Мемлекеттегі әрбір аймақ өзімен-өзі жеке дами алмайды, өйткені басқа аймақтардың даму барысына зиянын тигізбес үшін оның ерекшеліктерін де ескеруі тиіс. Сондықтан да экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесіндегі аймақтық саясаттың маңызы ерекше бола түседі. Мемлекет "әрбір аймақ үшін бағдарлама жасап, сол бойынша аймақтар өзінің даму бағытын жүзеге асырады.

Қалалық саясатты нақты қалыптастыру үшін еліміздің кеңістікті айырмашылық себептерін көрсету қажет. Оларға жататындар төмендегілер:

- еліміз аймақтарының табиғи-климаттық жағдайының айырмашылығы;

• а ймақтың өнімділігін анықтайтын табиғи ресурстарды пайдалану бағыты, саласы және ауқымы. Бұл фактор тек ауыл шаруашылық, сондай-ақ пайдалы қазбаларды игеру ғана емес, өнеркәсіпті орналастыру жағдайына және халықтың өмір сүру жағдайын ұйымдастыруға да әсер етеді;

• аймақтың орналасуының «күрделің жағдайы, соның әсерінен шығындар артып, бағаның өсуі туындайды. Бұл аймақтың көлік және байланыс қызметтерінің дұрыс дамымауына, оның экономикалық даму деңгейіне ықпал етеді;

• инновация енгізу жағынан артта қалуы, өндірістің ескі кұрылымы;

• елдің экономикалық даму тенденциясы;

• тауар өндірісіне әсер ететін технологиялық даму сатысы;

• институционалдық фактор: жалпы және аймақтық саясаттың нысандары, саяси жағдайы, аймақтың даму тарихы және т.б.;

• орналастырудың физикалық факторлары: аэропорт, көлік жүйесі, өндірістік алаңдардың бар болуы немесе жоқ болуы, байланыс жүйелерімен қамтамасыз етілуі, өндірістік инфрақұрылым;

• әлеуметтік-мәдени факторлар: урбанизация деңгейі, халықтық білім деңгейі, ғылыми орталықтардың бар болуы және т.б;

• орталықпен жүргізілетін макроэкономикалық саясатта аймақтық ерекшеліктердің есепке алынбауы;

• орталық пен аймақтар арасындағы өкілеттіліктер мен міндеттерді жіктеу үрдісінің толықтай аяқталмауы.

27. Қаладағы қаржылық-бюджеттік қатынастарды жетілдіру жолдарын табыңыз

Бюджетті жүзеге асыру құралдары: трансферттер, субвенция, дотация болып табылады. Трансферттер, аймақты қолдау мақсатында мемлекеттік қордан берілетін әлеуметтік сипаттағы қаржылар.

Субвенция – мемлекеттік бюджеттен нақты бір мақсатқа арналған, қайтарымдылық негізде берілетін ақшалай қаржылар.

Дотация – қайтарымсыз негізде аймақ бюджетін қолдау үшін берілетін қаражаттар. Дотациялар экономикалық қызметтің белгілі бір түрлерін объектілерді, әлеуметтік процестерді, халықтың белгілі бір категорияларын қаржылық қолдау үшін қолданылады.

Мұндай түрдегі қаржылық ресурстар ағымын бюджет аралық жүйелеу аймақтардың өз бетінше дамуына көшуге әсерін тигізеді.

Бүгінгі күндегі бюджеттік қатынастарды жүзеге асырудағы проблема – мемлекеттің аймақтық және жергілікті басқару деңгейлері арасында шығындарды бөлістіруге байланысты мәселелер.

Бұл мәселені тиімді .үнемдеу үшін заңды түрде мемлекеттік және аймақтық құрылымдардың қоғамдық және шаруашылық өмірдің белгілі бір сферасына жауапкершілікті белгілеу қажет. Халық мемлекеттік билік және басқару деңгейлерінің қайсысынан қандай фунцияны орындауын талап етуі туралы құқықтық айқындыққа ие емес.

Аймақтық бюджетті құраудағы негізгі проблемалар:

- аймақ резиденттері мен резидент емес түрі тұлғаларының салық түсімдерінің көрініс табуы. (мемлекеттік екі кәсіпорын қорлар ОҚО бірдей өнім шығарады.) ОҚО еркін экономикалық аймақ статусына ие бола отырып белгілі бір кәсіптік жеңілдіктерге ие болады. Нәтижесінде кәсіпорын төмен бағада осындай өнімді сатады.

- «көлеңкелі» экономикалық қызметті есепке алу үшін тұлғалар арқылы есептер түсімі бартер, түсімдер аймақтық бюджеттен төменгі звеноларға есептеулерді негіздеу әдісі.

Аймақтық бюджет шығындарында елеулі орынды мемлекеттік дотациялар құрайды. Бұл қаржылардың үлкен бөлігі тұрғын үй – комуналдық шаруашылығына берілетін дотациялар қаржылар. .

Аймақтық бюджет дефицитінің мәселелерін шешудің бірнеше жолдары бар: құнды қағаздар эмиссиясы, бюджеттен тыс қорларды тарту, республиклық қаржы жүйесінен қарызға алу. Құнды қағаздар эмиссиясының мәні, аймақтық билік органдарының қаржы құралдарына субъектке төлем қабілеттілігінің жоқ мәселелердің арналғанын білдіреді. Ол құнды қағаздарды шығару жолымен атап айтқанда, күнделікті төлеуге қабілетсіз мәселелерді шешу үшін вексельдер, жеткіліксіз инвестициялық ресурстар мәселесін шешу үшін жүзеге асырылады. Елдің аймағындағы вексел айналымының келешегі құнды қағаздардың біріңғай нарығын қалыптастырумен тығыз байланысты, жұмыс істеуінің принципінің бірі өзара мойындау мен аймақтық құнды қағаздарды салық ретінде бюджетке қабылдау болуы қажет. Осы идеяларды іске асыру үшін кең филиалдық желімен банктерді құру талап етіледі, сенімділік пен төлем қабілеттілік күмән тудырмайтын болады. Бюджеттен тыс қорларды тарту қолжетімді аймақтық орган көздерінен қаржы құралының қажетті көлемін қарызға алуды білдіреді. Бюджеттен тыс қорлар санына: зейнетақы қоры, жұмыспен қамтылу қоры, әлеуметтік сақтандыру қоры мен медициналық сақтандыру қоры жатады. Зейнетақы қор құралын шығындаудың негізгі бағыты оның жарғысында мазмұндалған міндеттерге сәйкес анықталады. Жұмысбастылық қор құралының құрылымында сонымен қатар жаңа жұмыс орнын құру мақсатында жұмыс берушілерге қаржылай көмек көрсетіледі. Әлеуметтік сақтандыру қорының басқа қордан айырмашылығы негізінен сақтандырушылармен құралдарды қолдану болып табылады: осы шығынның үлес салмағы шығынның жалпы соммасының жартысынан көбін құрайды. Өзінің қаржы мәселелерін шешу үшін аймақтық әкімшілік құралдарын қарызға алу көздерінің басқа да санына республикалық қаржы жүйесінен қарызға алу, сонымен қатар шетелдік қарызға алу жатады. Аймақтық бюджетті іске асыру мен талдау ол қаржы ресурстарын жұмылдыру жолымен аймақта қоғамның ұдай өндіріс бағытымен басқаруға аймақтық әкімшіліктің қатысу құралы және оларды саяси орынды және экономикадан шыға анықталатын сол немесе басқа да мемлекеттік мұқтаждықтарға бағыттау.