« Шығыс елдеріндегі қарігі тарихи процестер» пәні бойынша Дәрістер

1. дәріс. Кіріспе сөз. ХХ ғасырдағы шығыс елдерінің отар және жартылай отарлықтан тәуелсіздік алуы

а. Шығы еңістігі және шығыстану ғылымы.

Шығысы елдері деп Азия және ішінара Африка елдерін (Солтүстік Афика елдерін) айтады. Еуропада шығыстану ғылымы (ориенталистика) шамаман ХҮІІІ ғасырда қалыптасқан. Ол шығыс елдерінің тарихын, экономикасын, тілін, әдебиетін, этнологиясын, өнерін, дінін, философиясын, мәдениетінің материалдық және рухани ескерткіштерін кешенді түрде зерттейтін ғылым.

Шығыстану ғылымы көптеген аймақтар мен салалалық зерттеулерден тұрады. Мысалы, египен зерттеу, ассирия зерттеу, семит зерттеу, арабтану, ирантану, түркітану, қытайтану, моңғолтану, үндітану жапонтану, корейтану деген сияқты. Шығыстанудан африканау бөлініп шыққан.

Қазіргі кезде шығыс елдері де өздерін және басқаларды жаңа көзқарас бойынша зерттеп келеді...

Шығыс елдері жөініндегі алғашқы деректер ежелгі грек авторларының еңбектерінде келтірілген. Сонымен қатар ежелгі Персия жазбаларында және қытай жазбаларында құнды материалдар сақталған...

Шығыс елдері жөніндегі көптеген деректер сириялық, арабтық, византиялық, ежелгі армиян және грузин әдебиеттерінде жазылған.

ХІІ ғасырдан бастап Азия елдері жөнінде діни миссионерлердің, көпестердің, саяхатшылардың көптеген жазбалары пайда болды. Мысалы, ХІІ ғасырдағы Вениамин Тудельский, ХІІІ ғасырдағы Плано Карпини, Виллем Рубук, ХІҮ ғасырдағы Марко Поло және басқалар.

Шығыстану білімі батсыта капитализмнің алғашқы қорлану дәуірі мен шығыс елдеріне еуропа мемлекеттерінің баса-көктеп кіруінен бастап қорлана бастаған...

Алғашқыда тіл білімі мен елтану қалыптаса бастаған. Қайта өрлеу дәуірінде батыстың Шығысқа қызығушылығы арта түсті. ХҮ-ХҮІ ғасырларда деңізде жүзу мен саяхаттарға байланысты Тая Шығыс елдері жөнінде туралы мақалалар жарияланды...

1585 жылы Мендосо құрастырған Қытай туралы еңбек жарияланды. ХҮІ ғасырда Парижде, ХҮІІ ғасырда Оксфордта құрылған алғашқы университеттердің шығыс тілдері кафедраларында көне еврей және араб тілдері оқытылды. ХҮІ ғасырдың соңында араб елітарихы туралы еңбектер жарияланды. 1618 жылы И. Петлиннің Қытайға саяхатының қолжазбасы жарияланды..

Шығыстанудың бұдан кейінгі дамуы үш кезеңді басып өтті: ХҮІІ ғасырдың соңы мен ХҮІІ ғасырдың бірінші жартысы – 1- кезең болып есептеледі, бұл кеде шығыс зерттеудің алғы шарттарының қалыптасуымен ерекшеленеді.

Екінші кезеңі ХҮІІІ ғасыр мен ХІХ ғасырдың 1- жартысы, Шығыстану ғылымдарының негіздері қаланды. Ежелгі замандағы жазулар мен тілдердің ашылуына байланысты салыстырмалы тілтанудың басталуы негіз болған шығыс тіл ғылымы ерекше дамыды...

Шығыстанудың 3- кезеңі – ХІХ ғасырдың 2- жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезі. Зерттеу нысандарының кеңеюі, жаға бағыттардың өріс алуы, құралдық еңбектердің, іргелі зерттеу еңбектерінің жарық көруімен сипатталады. Деректер топтамасы, кітапханалардың қалыптасуы т.б.

Шығыс елдерінің отар және жартылай отарлықтан тәуелсіздік алуы:

Қиыр шығыс елдерінің отарлық жағдайы және отарлықтан азөат болуының тарихи барысы.

Қытайдың жартылай отарлықтан толық тәуелсіздік алуы...

Оңтүстік шығыс елдерінің отарлық жағдайы және одан азат болуы...

Үндістанның Ұлыбританиядан азаттық алуы және Пакістан мемлекетінің құрылуы...

Ауғанстан және Иран, араб елдерінің тәуелсіздік алуы...

дәріс. Шығыс Оңтүстік Азия мемллекеттерінің қазіргі тарихи даму процесі

ІІ Д.С. кейінгі әлемдік жағдай ерекшелігі - Қырғиқабақ соғысының қалыптасуы және ұлтаазаттық қозғалысының шарықтап дамуымен айқындалады. Шығыс елдерінде ұлтазаттық қозғалысы үш кезеңде бастан кешті: 19459-1950 жылдары оның бірінші кезеңі. Бұл кезде ұлтазақттық қозғалысының толқыны Азияда (Жапониядан басқа) және Солтүстік Азикада болды. Бұл кездегі басты ерекшелік Қытай Компартиясының жеңіске жетуі, Кореяның тәуелсіздік алуы , Үндістанның дербекстік алуы және Египетте Республика үкіметінің құрылуы.

ХХ ғ. 50-60- жылдары ұлтазақтық қозғалысының екінші кезеңі болып табылады. Ұлтазаттық қоғалыстары Афикада және Латын Америкасында кең қанат жайды.. Бұл тұста Афоикада 37 мемлекет тәуелсіздік алды, оның 17 1960 жылы дербестенген еді.

ХХ ғ. 70 жылдарынан кейін ұлтазаттық қозғалысының үшінші кезеңі басталды. Бұл кездегі ерекшелік империялық жүйе толығымен ыдырады.

ХХ ғ. 80 жылдары ұлтазаттық қозғалысының төртінші кезеңі деуге болады. Бұл тұста Советтік қызыл империяға қарсы қозғалыс өріс ала бастады. Оның басында Алматыдағы «Желтоқсан көтерілісі» болып табылады...

ІІ дүниежүзілік соғыстың Оңтүстік шығыс Азия елдеріне ықпалы: ІІ Д.С. дейін бүкіл Азия немесе Шығыс елдері империялистердің отарында немесе жартылай отарында болды. Шығыс Оңтүстік Азия елдерін алып айтатын болсақ...

Ені соларға қысқаша тоқталайық: Плиппин. Плиппин бұрын Испаниядан АҚШ-тың отарына өткен болатын...

1944 жылы қазан айында АҚШ әскерлері П-ге қайта оралды... 1945 жылы 23 қыркүйекте, манилада 60 мың даам қатысқан митингі болды, талаптары дербестік алу. АҚШ кейбір заң бойынша «Плиппинді тәуелсіз» деп жариялады. 1946 жылы 4 шілде күні П-ның тәуелсіздік рәсімі өтті. АҚШ-тың қолдауымен Рохас ПР-ның Президентті болды, Содан соң «Плиппин-АҚШ әскери базасы Шартына» қол қойды. Тәуелсіздіктен кейін П мемлекет сипаты буржуазиялық мемлекет формасында болды..

Индонезия. 1945 жылы 15 тамызда Жапонияның тізебүккен хабары Индонезияға жеткенде олар тәуелсіздік үшін күресін бастады. Бұны «тамыз революциясы» деп атайды. Сол кездегі Индонегия буржуазиясының өкілі Сухарно және Хада қатарлы адамдар, 17 тамызда Индонегияның Тәуелсіздігін жариялаған Декларацияға қол қойды. Сонымен Индонеия Республикасы құрылды. 18 тамызда саяси лидрлар Индонезия тәуелсіздік дайындық комитетін құрды», олар Индонезия Конституциясын қабылдады, Сухарно президент, Хада оның орынбасары, оңшыл социол партияның басшысы Салирді премьер министр, коммунис Шарпидинді Қорғаныс және үгір-насихат министрі етіп тағайындады.

Бірақ Англия жапонияның тізебүгуін қабылдау деген сылтаумен қыркүйек айының соңында Жакарта және басқа да негізгі қалаларды басып алды. Оның соңынан Голландияның австралиядағы үкіметі Индонезияға оралды. Қараша айында Индонезия мен Англия армиясы арасында 15 күнге созылған қанды соғыс болды...

1946 жылы Англия Инонезиядан шегініп шығып, өздерінің аккупациялаған жерлерін Голландияға берді...

1946 жылы 15 қараша да Индонегияның Салиер үкіметі мен Голандия (Нидерландияның) үкіметі «Келісім-шартқа» қол қойып, Индонезия Голландияның Корелевасын «Индонегия федралдық үкіметінің» басшысы деп таныды.

1947 жылы 21 шілдеден бастап, Голландия АҚШ пен Англияның қолдауымен Индонезияны отарлау соғысын бастады (бірінші реткі). 1948 жылы 17 қаңтарда екі жақ соғысты тоқтату шартына қол қойды.

Индоензияда кәсіпорындардың национализациялануы және эконмикалық дамуы. Индонезиядағы мемлекеттік төңкеріс. Жаңа үкіметтің ішкі-сыртқы саясаты. 1997 ж. қаржы дағдарсы және саяаи-экономикалық жағдай.

Малазия. Жапония тізебүккен соң Англия өзінің Малазиядағы орталық басқару жүйесін қайта қалпына келтірді. 1948 жылы ақпан айында «Мализия федралциялық штат» құрды. Сингапорды одан боліп алып «төте қарасты отар жер» етіп басқарды.

Комбоджа, Лаос, Тайланд және Бирмада ұлт-азаттық қозғалыстарының дамуы. Ұлттық тәуелсіздікке қол жеткізуі және әлеуметтік дамулары.

Женева конференциясы. 1954 жылы 46 сәуірде ден 21 шілдеге дейін Қытай, КСРО, АҚШ, Англия, Франция, Корея, Вьетнам қатарлы 23 мемлекет өкілдері қатысқан конференция. Корея түбегіндегі Үндіқытай түбегінде бейбітшілік орнату мәселесін талқылау болды...

1964 жылы 2 тамызда АҚШ өздерінің парахотына Солтүстік Вьетнам шабуыл жасады деген сылтаумен әуеден шабуыл жасауын бастады...

1968 жылдан бастап Соғысты «Вьетнамдандыру» деген опреация жүргізді...

1973 жылы 27 қаңтардан бастап Вьетнам мәселесі бойынша Фариж концеренциясы басталды... 27 қаңтарда «Вьетнамда соғысты аяқтап, бейбітшілікті қалпына келтру Шартына» қол қойды. 60 күн ішінде Вьетнамнан әскерін шегіндіріп әкететін болды...

1961 жылдан 73 жылға дейін АҚШ-тың Вьетнамда өлген адамынң саны 46 мыңнан асқан, оның ішінде әскери емес адамдардың саны 10 мыңнан асады, 30 мыңнана аса дам жарқаттанған, 8600 ұшақ күйреген...

1976 жылы екі Вьетнам біртұтастанды –Иьетнам Социал дермократиялық партия болып аталды...

АСЕАН-ның құрылуы мен дамуы. АСЕАН-ның рөлі және оның әлемдік экономикаға ықпалының артуы.