5. Кортиев мүшесінің құрылысы. Перилимфа мен эндолимфаның құрамы мен қасиеттері.

Ішкі құлақ ортаңғы құлақпен сопақша терезе арқылы байланысқан, сопақша терезеге үзеңгі сүйегі бекиді. Ішкі құлақта тепе-теңдік және есту аппараты бар. Есту аппараты- ұлу. Үлу ұзындығы 35 мм. Ол 2,5 иірімді құрайды. Ұлуда екі түрлі мембрана бар екі шеткі-іші перилимфаға толы, ортаңғы мембрана-эндолимфаға толы. Осы ортаңғы негізгі мембранада дыбыс қабылдайтын рецепторлар –кірпікшелі жасушалар бір қатарға тізілген (адамда 3500) кортиев мүшесі орналасқан. Дыбыс дірілі перилимфадан эндолимфаға, ал ол арқылы ұлуға беріледі. Есту жүйкесінің шеті орналасқан ұлудан дыбысты қабылдайтын жүйке клеткалары бар есту жүйкесі шығады. Дыбыс өткізгіш аппаратына құлақтың сыртқы, ортаңғы, ішкі бөліктері мен перилимфа, эндолимфа, геликотрема жатса, дыбыс қабылдағыш аппаратына кортий мүшесінің сезімтал клеткалары, ұлудың сүйекті бөлігіндегі спиральді түйін, есту жүйкесінің өткізгіш жолдары мен ядролары, ми қыртысының самай бөлігіндегі оң және сол жақтағы (ми орталығы) орталықтары жатады. Тепе теңдік сақтау мүшесі лабиринт.Ішкі құлақ – лабиринт деп аталады.Ол шеміршекті және сүйекті бөліктерге бөлінеді. Сүйекті лабиринт: кіре беріс, жартылай үш иірім өзектерден тұрады. Шеміршекті бөлігі сүйекті лабиринттің ішінде орналасқан.Оның іші мөлдір сұйық эндолимфамен, ал осы екі лабиринттің арасы перилимфамен толған.

6. Вестибулоспиналдық, вестибулоокулярлық, вестибуломишықтық жүйе, олардың организмде вегетативтік қызметтерді реттеудегі маңызы.

Қимылдарды басқарудағы вестибула аппараттарының маңызы. Вестибула аппараты қаңқа бұлшық еттеріне әсерін жұлын арқылы іске асырады. Вестибула жүйелерінің тітіркеністері дененің кейпін, кеңістіктегі бағытын және тепе-теңдігін басқарады. Вестибула тітіркеністері мотонейрондарға тежеуші әсер етеді. Алайда, әсерлердің белгілі бір күші мен жиілігі болған жағдайларда, қимыл тітіркеністерін мотонейрондар арқылы өткізген кезде, жеңілдену эффектісі болуы мүмкін.

Дене мен қол-аяқ қалпын реттеуші тітіркеністер, вестибула тітіркеністерімен жұлынның аралық нейрондарына әрекеттесе алады.

Вестибулалық жүйке орталықтары мишықтың төтенше әсерлерінде. Вестибулалық Дейтерс және мишықтың шатырлы ядросында бір бағыттық соматотониялық аймақтар бар. Мысалы, аяқ-қол бұлшық еттерінің тонусын реттейтін аймақ мишықта да, вестибула ядроларында да бар. Бұлшық ет тонусын мишық вестибула жүйелерінің тиісті аймақтары арқылы реттейді. Бұған қоса, бұлшық еттер тонусын ретеуші тітіркеністерді вестибула аппараттарынан алады.

Ми қыртысының аймағы бұлшық ет тонусын қимыл және вестибула аппарытының өрлеме тітіркеністерінің күші мен жиілігіне сай реттейді. Басқаша айтқанда, бұлшық ет тонусыеың вестибулалық бақылау құрамына үлкен ми сыңары, мишық, вестибулалық ядролар кіреді. Шытырман рецепторларының сигналдары қимылдардың бағытын, айналуды, еңкеюді, бағдарлау рефлекстерін, салмақ орталықтарының орнын ажыратады. Осындай түзетуші әсерлердің мүмкін болатын себебі; вестибула аппаратының анатомиялық құрылысының жалпы салмақ орталығына қатаң бағдарлануынан.

Вестибулалық ядролардың тітіркенулері көз нистамын туғызады. Вестибула ядроларының қозулы ретикула формациясының талшықтары арқылы бұрушы жүйке ядросына беріледі. Вестибулалық ядролардың көзді қимылдатқыш нейрондарымен байланыстыратын арнайы жолдары жоқ. Дәлірек айтқанда, нистагмды қозудың ми діңіндегі ретикулырлы формациясының арнайы емес жолдарымен таратылуының нәтижесі деп түсінген жөн.

Бұлшық ет әрекеттеріне вестибулалық бақылаулар спортшының функциялық күйіне байланысты. Мысалы, асыра машықтану пайда болған жағдайларда айналмалы сынақтарға деген төзімділік төмендейді; машықтанудың дәрежесі жоғары болған жағдайларда айналмалы сынақтарға вегатативтік реакциялар сирек байқалады.

Вестибулалық аппараттың жоғары тұрақтылығы салмақсыздық жағдайында ерекше маңызды. Тыныштық күйде салмақ күштер жоқ болған жағдайда, вестибула аппаратының функциясы жойылады. Бас еңкейіп тұрған қалпындағы айналулар үдеуі, вестибула аппаратының қозғыштығын көтереді. Мұндайда қатты тершеңдік, жүректің айнуы, лоқсу, құсу байқалады.