1.1 Қант диабетіндегі туберкулезді тудыратын қоздырғыш

Туберкулез қоздырғышын Р.Кох (1882) ашқан. Қоздырғыш Firmicutes бөліміне, Mycobacteriaceae тұқымдастығына, Mycobacterium туыстастығына жатады. Туберкулез қоздырғышы  — туберкулез микробактериялары (ТМБ) «Кох таяқшасы» деп аталды, қазіргі кезде «микробактерия» делінеді. Бұл микробтың химиялық құрамы өте күрделі, организмге политропты әсер етеді, яғни ол организмнің кез келген мүшесін  зақымдауы мүмкін. ТМБ – қышқылға да, спиртке де, сілтіге де төзімді. [10]Туберкулез таяқшалары сыртқы ортаның әсеріне өте тұрақты келеді.Қараңғы дымқыл жерде 5-6 айға дейін,науқастың киім-кешегінде 3-4 ай,топырақта 1 жылға дейін,өзен суында 5 айдан 1 жылға дейін,кітаптарда 3 айға дейін сақталады. Күнге кептіру мен күн сәулелеріне тұрақты. Үздіксіз күн сәулесі оны тек 8- 10 тәуліктен соң ғана өлтіре алады. Қақырық құрамында қыздырған кезде 5- 7минуттан соң ғана өледі. Кепкен қақырық құрамында бірнеше апта сақталуы мүмкін. Қалыпты дезинфекция жасайтын препараттарға тұрақты: 5% фенолға қақырықты қосқанда, ондағы туберкулез таяқшаларының өлімі тек 6 сағаттан кейін ғана, 0,05% бензинхлорфенолмен 15 минут ішінде өледі.Аурудың қақырығында Кох таяқшалары 2,5 айға дейін төзімді,қайнатқанда 5 минутта,тікелей күн сәулелері әсерінен бірнеше сағат ішінде өледі. [11] Туберкулез бактерияларының құрамында липидтің болуы оның патогенділігін жоғарылатады. Липид құрамында болатын фтиоидты, микол және т.б май қышқылдары өзіндік токсиндік қасиетпен ұлпаларға әсер етеді. Мысалы фтиод қышқылы активтілігі өте күшті. Ол қалыпты организмде спецификалық реакция жүргізеді,нәтижесінде эпителий жасушасы түзіледі, май қышқылы туберкулоидты ұлпа түзеді. Балауыздың әсерінен үлкен көлемді гигант жасушаларын түзеді. Корд-фактор тек токсин түзуші ғана емес, сонымен қатар тубергулез таяқшаларын фагоциттерден қорғап тұрады. Фагоциттермен жұтылғаннан кейін олардың ішінде көбейіп, олардың жойылуйна әкеледі.

Антигенділік құрылымы. Антигенділігіне қарай тек бір түрлі, сероварлары жоқ. Бірақ микробтық жасушасында күрделі және мозайкалы антигендік жүйе бар, адам организмінде антиполисахаридті, антифосфатты, антипротеинді, құрылысы басқа бөгде заттарды тудырады. Тірі және өлген бактериялар баяу типтердің үлкен сезімталдығын туғызады. Бұндай қасиеттер ешқандай белокта, ешқандай липидте кездеспейді. [12]

1.2 Течение диабета на фоне присоединившегося туберкулеза

Течение туберкулеза при сахарном диабете отличается более медленной нормализацией нарушенного обмена веществ, более длительным периодом явлений туберкулезной интоксикации, медленным заживлением полостей распада.

Причинами прогрессирования даже относительно малых форм туберкулеза (очагового и небольших туберкулем) являются недооценка активности впервые выявленного туберкулеза, следовательно, несвоевременно начатая терапия туберкулеза, нарушения в диете и лечении диабета, что приводит к отсутствию компенсации сахарного диабета.

Течение диабета на фоне присоединившегося туберкулеза характеризуется тем, что туберкулез отягощает течение основного заболевания. У больных повышается уровень сахара в крови, увеличиваются диурез и глюкозурия, может появиться ацидоз. Ухудшение обмена веществ проявляется в больших колебаниях содержания сахара в крови в течение суток, появляются ощущение сухости во рту, чувство жажды, частое мочеиспускание. Прогрессирует падение массы тела. Приведенные данные имеют большое практическое значение: всякое внезапное ухудшение течения диабета должно вызвать у врача подозрение на заболевание туберкулезом.

Особенности течения туберкулеза у больных сахарным диабетом и неблагоприятное влияние туберкулеза на диабет требуют от врача умелого сочетания всех лечебных мероприятий. В прошлом половина больных погиба ла от туберкулеза, присоединившегося к диабету. С введением в практику терапии физиологической диетой, инсулином и антибактериальными препаратами стало возможным клиническое излечение больных туберкулезом и диабетом.

Повышенная заболеваемость туберкулезом среди больных диабетом требует особого внимания к вопросам профилактики туберкулеза. Лица молодого возраста, у которых диабет протекает обычно тяжело и часто осложняется присоединением туберкулеза, нуждаются в тщательном наблюдении и систематических проверках на туберкулез. [13] Қант диабеті мен туберкулез аурының жоғарғы қаупінің себебі белгісіз және дисфункционалдық Т-клеткалардың,цитокендердің жоғарылауының әсері. Қандағы қант мөлшерін үнемі бақылауда ұстап отыратын нуқастармен салыстырғанда бақылаусыз гипергликемиясы бар науқастарда туберкулезге шалдығу қаупі жоғары.Осылардың нәтижесінде байқалып отырғандай гпиергликемия осы екі аурудың арасындағы байланыстыратын маңызды мәселесі болып табылады.Қант диабеті туберкулездің белсенді түрінің өршуіне қауіп әкеліп қана қоймай,ол туберкулезді емдеуге кері әсерін тигізеді[14]