57. Сегізкөз өрімі: түзілуі, топографиясы. Тармақтары және олардың жүйкелендіретін анатомиялық құрылымдары.

Жауабы: Сегізкөз өрімі, plexus sacralis (L4-S3), үшбұрыш пішінді ірі табақша түрінде, оның ұшы foramen infrapiriforme бағытталады. Ол өзінің аз бөлігімен сегізкөздің алдыңғы бетінде және көп бөлігімен m. piriformis алдыңғы бетінде жатады. Өрім қоймалжың дәнекер тінмен қоршалған және жамбас астауы шандырының қабырғалық табақшасының астында жатады; оның медиалді беті жағында ішкі мықын тамырларының, vasa iliaca interna, тармақтар қатары орналасқан. Сегізкөз өрімінен қысқа және ұзын тармақтар түзіледі.

2. Бұлшықеттік тармақтар, rami musculares, келесі бүлшықеттерге тарайды: m.piriformis, m.obturatorius internus n.ischiadicus-тiң бұлшықеттік тармақтарымен нервтенуі мүмкін. 2. Жоғарғы бөксе нерві, n. gluteus superior (L4,L5,S,), кіші жамбас астауынан аттас тамырлармен бірге foramen suprapiriforme арқылы шығып, үлкен шонданай тілігін орап, бөксенің ортаңғы және кіші бұлшықеттері арасында жатады, доғатәрізді алға бағытталады. Көрсетілген бұлшықеттерге сабаушалар беріп, өзінің соңғы тармақтарымен m.tensor fasciae latae қалыңдығында тарайды. Жоғарғы бөксе нерві, mm.glutei, minimus et medius, және m.tensor fasciae latae, нервтендіреді. 3. Төменгі бөксе нерві, n.gluteus inferior (L5, S,, S2), кіші жамбас астауынан foramen infrapiriforme арқылы n. pudendus, n. ischiadicus және n.cutaneus femoris posterior, бірге, m. gluteus maximus астымен боксе аймағына шығады, және аттас тамырлармен бөксенің үлкен бүлшықеті қалыңдығында тармақталады. Төменгі бөксе нерві, m. gluteus maximus, ұршық буынының буындық қабын нервтендіреді. Ол кейде басқа нервтермен тең m.obturatorius internus, mm.gemelli жэне m.quadratus femoris, нервтендіруге қатысады. 4.Санның артқы терілік нерві, n.cutaneus femoris posterior (Sp S2, S3), өзінің бастапқы бөлімдерінде төменгі бөксе нервісіне өте жақын жатады немесе бірге жалпы сабау түрінде жүреді; жамбас астауынан foramen infrapiriforme арқылы, шонданай нервтен медиалді шығып, бөксенің үлкен бұлшықеті астында жатады; шонданай төмпесі ортасы мен ортан жіліктің үлкен ұршығы арасында орналасып, санның артқы бетіне түседі. Бүл жерде ол m. semitendinosus және m. biceps femoris арасындағы жүлгеде, жалпақ шандыр астында орналасады; төмен бағытталып, санның артқы беті бойындағы шандырды тесіп өтетін тармактар береді, олар санның артқы, әсіресе медиалді беті терісінде тармақталып, тақым шұңқыры аймағы терісіне жетеді. Санның артқы терілік нерв тармақтары: 1) Бөксенің төменгі нервтері, nn. clunium inferiores, негізгі сабаудан екі-үш тармақ түрінде тармақталып, бөксенің үлкен бұлшықетінің төменгі жиегін орап немесе тесіп отіп, жоғары бағытталады және боксе аймағы терісінде тармақталады. 2) Шатаралық нервтері, rami perineales, бір-екеу мөлшерінде негізгі сабаудан шығатын жіңішке сабаушалар, шонданай төмпесін орап, төмен бағытталады, алға жүріп, ұманың медиалді беті мен шатаралық терісінде тармақталады. Олар n.pudendus-тің аттас тармақтарымен қосылады. 3) Санның терілік тармақтары негізгі сабаудын екі жағынан шығып, санның медиалді және артқы беті терісінде тармақталады. Соңғы тармақтары тақым шұңкыры аймағы терісіне жетіп, сираққа түсуі мүмкін, ол түста n. cutaneus surae medialis тармақтарымен косылады.

Шонданай нерві - n. ischiadicus (L4, L5, S,, S2, S3), бел- сегізкөз өрімінің ғана емес, денедегі барлық нервтердің ішіндегі ең ірі нерв, ол сегізкөз өрімінің алдыңғы тармақтарының жалғасы. Шонданай нерв foramen infrapiriforme арқылы |шығатын барлық нервтер мен тамырлардан латералді орналасады және бір жағынан m. gluteus maximus, екінші жағынан mm. gemelli, m. obturatorius internus et m. quadratic femoris арасында, ортан жіліктің үлкен ұршығы мен шонданай төмпесі арасымен өткізілген сызыктың ортасында жатады. Шонданай нерв бөксенің үлкен бұлшықетінің төменгі жиегінен шыққасын, бөксе қатпары аймағында санның жалпақ шандырына жақын жатады; кейін ол санның екібасты бұлшықетінің ұзын басымен жабылып, аталған бұлшықет пен әкелетін ұзын бүлшықеттің арасында орналасады. Оны санның ортасында үзын басы қиып өтеді; ол төмен медиалді m. semimembranosus және латералді m.biceps femoris арасында орналасып, тақым шұңкырына жетеді, шұңкырдың жоғарғы бұрышында екі тармаққа: ірілеу, медиалді, асықты жілік нервке, n. tibialis, және ұсақтау, латералді, жалпы кішіжіліншік нервке, n. peroneus communis, бөлінеді.

ШОНДАНАЙ НЕРВ ТАРМАҚТАРЫ

1.Бұлшықеттік тармақтар, rami musculares, келесі бұлшықеттерде тармақталады: m. obturatorius internus, mm.gemelli, superior et inferior, m.quadratus femoris. 2.Буындық тармақ - ramus articularis, ұршық буынның буындық қабында тармақтаталатын жіңішке сабауша. 3.Бүлшықеттік тармақ, rami musculares, сан аймағында шонданай нервтің асықтыжілік бөлігінен m. biceps femoris (caput longum), m. semitendinosus, m.semimembranosus, m.adductor magnus, барады. Шонданай нервтің кішіжіліншік бөлігінен бұлшыкеттік тармактар m.biceps femoris (caput breve) бағытталадьг. 4.Буындык тармактар, rami articulares, шонданай нервтің асықтыжілік және кішіжіліншік бөліктерінен тармақталып, тізе буынының буындык кабына барады. 5.Жалпы кішіжіліншік нерві, n.peroneus communis (L4, Ц , Sp S2), шонданай нервтің негізгі сабауынан тақым шұңкырының проксималді үшында бөлініп, оның латералді жағына бағытталады және санның екібасты бұлшықетінің медиалді жиегі астында және балтыр бұлшықетінің латералді басы арасында орналасып, кішіжіліншік басын спиральтәрізді орайды, тек шандыр және терімен жабылған. Бұл учаскеден дисталдіреу кіші жіліншіктің ұзын бұлшықетінің бастапқы бөлігі қалыңдығына кіріп, өзінің соңғы тармақтарына: кіші жіліншіктің беткей нервіне, n.peroneus superficialis, және кішіжіліншіктің терең нервіне, n.peroneus profundus, бөлінеді.

Жалпы кішіжіліншік нерві тармактары:

1)Бұлшықеттік тармақтар, rami musculares, m. biceps femoris қалыңдығына бағытталады.

2) Буындық тармақтар, rami articulares, тізе буынының буындык қабының латералді бөлімдеріне және сирақ сүйектерінің проксималді косылысына барады. 3)Балтырдың латералді терілік нерві, n. cutaneus surae lateralis, тақым шұңқырында тармақталып, сирактың латералді беті терісінде тармакталады. 4) Кішіжіліншіктік дәнекер тармақ, ramus communicans peroneus, негізгі сабаудан немесе балтырдың латералді терілік нервтен басталуы мүмкін, теріде тармақталады. 5)Кішіжіліншіктің беткей нерві, n. peroneus superficalis. Ол кішіжіліншіктің қысқа бұлшықетінің медиалді бетіне өтіп, сирақтың төменгі ұшы аймағында сирақ шандырын тесіп өтіп, өзінің соңғы тармақтарына: артқы-медиалді және аралық терілік нервтерге, nn. cutanei dorsales, medialis et intermedius, бөлінеді: а) Бұлшықеттік тармақтар, rami musculares, кішіжіліншіктің ұзын бұлшыкетін және кіші жіліншіктің қысқа бұлшыкетін нервтендіреді. 6) Медиалді сыртқы терілік нерв n. cutaneus dorsalis medialis, медиалді толарсақ аймағы терісіне тармақтар береді, n.saphenus сабаушаларымен екі тармаққа бөлінеді. Медналді тармағы аяқұшының медиалді жиеті және үлкен бақайдың тырнақтык бунағы терісіне дейін тармақталады. Латералді тармақ n. peroneus profundus соңғы тармағымен бірігіп, екінші және үшінші бақайлардың бір-біріне қараған беті терісінде тармақталып, бақайлардың сырткы нервтерін, nn. digitales dorsales pedis, береді. в) Аралық сыртқы терілік нерв, n. cutaneus dorsalis intermidius. Латералді толарсақ аймағы терісіне сабау­шалар береді. Ол екі тармаққа бөлінеді, олардың біреуі медиалді жүріп, үшінші және төртінші бақайлардың бір-біріне қараған беті терісінде тармақталады; басқасы латералді жатып,n. suralis пен қосылысы бар, төртінші және бесінші бақайлардың бір-біріне караған беті терісінде және бесінші бақайдың латералді беті терісінде тармақталады. 6.Кішіжіліншіктің терең нерві, n.peroneus profundus. Кішіжіліншіктің терең нерві тармақтары: Сирақтың аймағында: а) Бұлшықеттік тармақтар, rami musculares, келесі бұлшықеттерге бағытталады: үш тармақ - m. tibialis anterior, бұлшыкеттің жоғарғы, ортаңғы және төменгі, бөліктеріне кіретін, екі тармақтан — m.extensor digitorum longus және т. extensor hallucis longus, бұлшықеттердің жоғарғы ортаңғы және төменгі бөліктеріне кіретін; екі тармақтан -m. extensor digitorum longus және т. extensor halicus longus, бұлшықеттердің жоғарғы және төменгі бөліктеріне кіретін. б) Буындық тармақ, ramus articularis, сирақ-асық буынының буындық қабына бағытталады. Аякұшының сыртқы беті аймағында: а) Бұлшықеттік тармақтар, rami musculares,m. extensor digitorum brevis және m. extensor hallucis brevis-ке. б) Дәнекер тармақ, ramus communicans, кішіжіліншіктің беткей нервіне бағытталады. в) Буындық тармақтар, rami articulares, табан сүйектер-бакайшақтар және бірінші, екінші бақайлардың бақайшақтараралық буындарының буындық каптарына барады. г) Бакайлардың артқы меншікті нервтері nn. digitales dorsales proprii, кішіжіліншіктің терең нервінің соңғы тармактары екі сабаушаға бөлінеді: 1) Үлкен бақайдың латералді сыртқы нерві, n. digitalis dorsalis hallucis lateralis, үлкен бақайдың сыртқы бетінің латералді жиегі терісінде тармақталады. 2) Екінші бақайдың медиалді нерві, n. digiti secundi medialis, екінші бакайдың сыртқы бетінің медиалді жиегі терісінде тармақталады. 6. Асықтыжілік нервтері, n. tibialis (L4, L5, Sj, S2, S3) бағыты бойынша шонданай нервтін тікелей жалғасы, жалпы кішіжілікшік нервтен едәуір ірі. Ол тақым шұңқырының проксималді ұшында басталып, оның дисталді бұрышына жүріп, шандыр астында, шандыр мен тақым тармақтарының vasa poplitea, арасында орналасады. Кейін нерв vasa tibiala posteriora, бірге acrus tendineus m.solei астымен canalis crupopliteus-ке кіріп, аталған бұлшықетпен жабылады. Кейін нерв сирақ шандырының терең табақшасы астымен төмен жүріп, m. flexor digitorum longus латералді жиегі мен m. flexor hallucis longus медиалді жиегі арасымен өтіп, медиалді толарсақтың артқы бетіне жетеді, бұл тұста нерв толарсақ пен өкше сіңірі арасындағы арақашыктық ортасында жатады. Нерв retinaculum mm. flexorum астында өзінің екі соңғы тармагына: табанның медиалді нерві, m. plantaris medialis, және табанның латералді нерві, n. plantaris lateralis, бөлінеді. Асықтыжілік нерв тармақтары: 1. Балтырдың медиалді терілік нерві, n. cutaneus surae medialis. Ол сирақтың ортасына жетіп, өкше t сінірінің басталар деңгейінде, кейде жоғары, шандырды тесіп өтіп, кішіжіліктік дэнекер тармак, ramus communicans peroneus, көмегімен бір сабауға - балтыр нервке, n. suralis, бірігеді. Балтыр нерві, n.suralis, өкше сіңірінің латералді жиегімен латералді толарсақтың артқы жиегіне жетіп, осы аймақтың терісіне өкшелік латералді тармақтар, rami calcanei laterales, сонымен қатар сирак-асык буынының буын қабына сабаушалар береді. Кейін балтыр нерві толарсақты орап, аяқшаның латералді бетіне терілік сыртқы латералді нерв, n. cutaneus dorsalis lateralis, түрінде өтеді. Соңғы нерв аяқшаның сыртқы беті мен латералді жиегі терісінде және бесінші бақайдың сыртқы бетіне V бақайдың сырткы нерві, n. dorsalis digiti quinti, түрінде тармақталып, n. cutaneus dorsalis intermedius-Ke дәнекер тармақ, ramus anastomoticus, береді. 2. Бұлшықеттік тармақтар, rami musculares, келесібұлшықеттерге бағытталады: a) m.gastrocnemius бастарына; медиалді тармақ а. poplitea-ға сабауша береді; б) m. soleus - бұл бүлшықеттің екі нерв тармағы; алдыңғы және артқы бар; кейде алдыңғы тармақ балтыр бұлшықетінің латералді басына, артқы тармақ - тақым бұлшықетіне сабауша беруі мүмкін; в) m.plantaris; г) m. popliteus; бұл бүлшықеттің тармақтары тізе буынының буын капсуласына сабаушалар және асықтыжіліктің сүйекқабы - сирактың сүйекаралық нервін, n. interosseus cruris, береді, одан сүйекаралық жарғақ қалыңдығына кірмес бүрын асықтыжілік тармақтарының қабырғасына, ал шыққан соң сирақ сүйектерінің сүйекқабына, сирақ сүйектерінің дисталді қосылысына және сирак-асық буынының буындык қабына тармактар бағытталады; д) m. tibialis posterior; е) m. flexor hallucis longus; ж) m. flexor digitorum longus. 3. Өкшелік медиалді тармақтар, rami calcanei mediales, sulcus malleolaris аймағында шандыр арқылы өтеді, кейде біржалпы сабау түрінде және табанның медиалді жиегі мен өкше терісінде тармақталады. 4. Табанның медиалді нерві, n. plantaris medialis, асықтыжіліктің екі соңғы тармақтарының бірі; өзінің бастапқы бөлімдерінде өзекте артқы асыкты жілік артериясынан медиалді, retinaculum mm. flexorum беткей және терең табақшаларының арасында орналасады. Нерв өзектен шықкан соң медиалді табан артериясымен бірге m. abductor hallucis астына бағытталады. Кейін m.flexor digitorum brevis және m. abductor hallucis арасымен алға жүріп, екі бөлікке - медиалді және латералді бөлінеді. Табанның медиалді нерв тармактары: а) Терілік тармақтар, rami cutanei, табанның медиалді беті терісінен тармақталатын жіңішке сабаушалар. б) Бүлшықеттік тармактар, rami musculares, келесі бұлшықеттерге бағытталады: m. abductor hallucis, m. flexor digitorum brevis, m. flexor hallucis brevis. в) Бақайдың табандық меншікті нерві, n. digitalis plantaris proprius, m. plantaris medialis- тіңмедиалді бөлігі болып саналады, табан апоневрозын тесіп өтіп, үлкен бақайдың медиалді беті терісінде тармақталады. г) I, II, III бақайлардың табандық жалпы нервтері, nn. digitales plantares communes I, II, III, nn. plantares mediales-тің латералді бөлігінің тармақтары. Олар aa.metatarseae plantares бірге жүріп, бірінші және екінші mm. lumbricales-Ke бұлшықеттік тармақтар береді және сүйекаралық кеңістіктердің дисталді шеті денгейінде табан апоневрозын тесіп өтіп, табан терісіне жіңішке тармақтар береді, олар бірінші және екінші, екінші және үшінші, үшінші және төртінші бақайлардың табан бетінде бір-біріне қараған терісінде тармақталатын бақайлардың табандық меншікті нервтеріне, nn. digitales plantares proprii, бөлінеді. д)Дәнекер тармақ, ramus communicans, табанның сыртқы нервісінен III бакайдың жалпы нервіне бағытталады. 5.Табанның латералді нерві, n.plantaris lateralis, асықтыжілік нервтің соңғы тармағы, табанның медиалді нервісінен едәуір жіңішке, табанның a. plantaris lateralis-пен бірге m. quadratus plantae жэне m. flexor digitorum brevis арасында жүреді, кейін ол m.flexor digitorum brevis латералді жиегі мен m.abductor digiti minimi арасында жатып, бірнеше катар бұлшықеттік тармақтар беріп, өзінің соңғы тармактарына: беткей тармақ, ramus superficialis, және терең тармақ, ramus profundus, бөлінеді.

Табанның латералді нервісінің тармақтары: а) Бұлшықеттік тармактар, rami musculares негізгі сабаудан оның соңғы тармақтарға бөлінуіне дейін тармақталып, m. quadratic plantae және m. abductor digiti minimi бағытталады. б)Беткей тармақ, ramus superficialis, табан терісіне бірнеше ұсақ сабаушалар беріп, бөлінеді: 1) IV бақайдың табандық жалпы нервін, m. digitalis plantaris IV, түзетін медиалді бөлігі. Ол табан сүйектер бақайшақтар буынына жеткесін, табанның медналді нервіне дәне­кер тармақ, ramus communicans, береді, ол бақайлардың табандық екі меншікті нервтеріне, nn. digitales plantares proprii, бөлінеді Соңғылары төртінші және бесінші саусақтардың бір-біріне қараған жағындағы табан беті терісінде тармақталып, тырнақтық бақайшақтың сыртқы бетіне өтеді. 2) Кіші бақайдың табандық меншікті нервін, n. plantaris proprius digiti minimi, түзетін латералді бөлігі кіші бақайдың табан беті терісінде тармақталады. Бұл нерв төртінші табан сүйектері арасындағы кеңістіктегі mm. interossei, m. flexor digiti minimi жэне m. opponens digiti minimi бұлшықеттік тармақтар, rami musculares, береді. в) Терең тармақ, ramus profundus, табан доғасымен, arcus plantaris, бірге бір жағынан, mm. interossei, және екінші жағынан m. flexor digitorum longus, caput obliquum m. adductoris hallucis арасында орналасып, mm. interossei, екінші, үшінші және төртінші mm. lumbricales, m. adductor hallucis және m. flexor hallucis brevis-терге бұлшыкеттік тармақтар, rami musculares береді. Табанның латералді нервінің беткей және терең тармақтары жоғарыда көрсетілген нервтерден басқа табан сүйектері буындарының буындық қаптарына және табан сүйектері мен бақайшақтардың сүйек кабына сабаушалар береді.