56. Қосымша және тіластылық жүйкелері: топографиясы, жүйкелендіретін аймағы.

Жауабы: Қосымша нерв, n. accessorius (XI жұп), қимыл. Қосымша нервтің ядролары, nuclei nervi accessorii, екі жерде орналасады. Қосымша нервтің церебралді ядросы, nucleus cerebralis nervi accessorii, ромбтәрізді шұңқырдан төмен сопақша мида орналасады. Осы ядродан шығатын талшықтар қосымша нервтің церебралді бөлігін түзеді, ол ми негізіне олива артындағы сопақша ми жүлгесінен көрінеді. Қосымша нервтің екінші ядросы, жұлындық ядро, nucleus spinalis nervi accessorii, жоғарғы бес-алты мойын сегменттері деңгейіндегі жұлынның сұр затының алдыңғы мүйізінде жатады. Сопақша мидан шығатын бассүйектік түбіршіктері, radices сraniales, төрт-бес мөлшерінде қосымша нервтің жоғарғы немесе церебралді түбіршігін құрайды. Жұлынның алдыңғы және артқы түбіршіктерінің арасындағы бүйір өзекшелерден шығатын жұлындық түбіршіктер, radices spinales, бірігіп, қосымша нервтің жұлындық түбіршігін түзеді, ол жоғары көтеріліп үлкен шүйде тесігі арқылы бассүйек қуысына кіреді. Осы тұста талшықтардың екі тобы байланысып, қосымша нервтің жалпы сабауын түзеді, ол бассүйек қуысынан (IX жэне X жүп нервтермен бірге) мойындық тесік арқылы шығып, екі тармаққа бөлінеді. 1) Ішкі тармақ, ramus internus (n. accessorius vagi), кезбе нервтің құрамына кіреді, бұл тармақтың көбі церебралді бөлік тал­шықтары. 2) Сыртқы тармақ, ramus externus (n. accessorius spinalis), төмен жүріп, төменгі жақүйек бұрышы тұсында, төсбүғанаемізіктәрізді бұлшықет астында артка иіледі; осы жерде нерв бүлшықетке тармақ беріп, оның қалындығында мойын өрімінің тармақтарымен байланысады. Кейін нерв аталмыш бүлшықеттің сыртқы жиегі астынан сыртқы мойын үшбүрышы аймағына шығып, трапециятәрізді бұлшықеттің алдынғы жиегіне кіріп, бүлшықетгі нервтендіреді.

Тіласты нерві, n.hypoglossus (XII жұп), кимыл. Тіласты нервтің ядролары, nuclei nervi һуpoglossi, сопақша мидың дорсалді бөлігінің ортаңғы бөлімінде жатады. Ромбтәрізді шұңқыр жағынан trigonum n.hypoglossi аймағында проекцияланады. Тіласты нерв ми затынан он-он бес түбіршіктерімен сопақша мидың оливасы мен пирамидасының арасындағы жүлгеден шығады. Түбіршіктер жалпы сабауға бірігіп, бассүйек куысынан canalis n. hypoglossi арқылы шығып, кезбе нерв пен ішкі мойындырық вена арасымен төмен жүреді, ішкі ұйқы артерияны сыртынан орап, артерия мен ішкі үйқы вена арасында өтеді. Кейін ол сыртқы ұйқы артериясын кесіп өтіп, кос қарыншалы бұлшыкеттің астымен төменгі жақсүйекасты үшбұрышы аймағына барады және тіл бұлшықеттеріне кіріп, оларды нервтендіреді. Тіласты нерв өз жолында бірнеше катар тармақтар береді, олар солардың көмегімен басқа нервтермен байланысады. 1. Байланыстар: а) Симпатикалық сабаудың жоғарғы мойын түйінімен байланыстыратын дәнекер тармақ; б) Кезбе нервтің жоғары түйінімен бай­ланыстыратын дәнекер тармақ; в) Бірінші мойын ілмегімен байланыс­тыратын дәнекер тармақ; г) Екінші мойын ілмегімен байланыс­тыратын дәнекер тармақ;д) Кезбе нервтің тіл тармағымен бай­ланыстыратын дәнекер тармақ; е) Үшкіл нервтің тіл нервімен бай­ланыстыратын дәнекер тармақ: Тармақтар: 2. Менингиалдық тармактар, n.meningei, тіласты нервтен canalis n.hypoglossi аймағында тармақталып, шүйде қойнауының қабырғасына барады. 3. Мойын ілмегінің жоғарғы түбіршегі, radix superior ansae cervicalis, құрамында тіласты нервтің және бірінші мойын ілмегінің талшықтары бар. 4. Төмендеген тармағы ішкі мойын­дырык венаның алдыңғы бетімен төмен түсіп, мойын ілмегін, ansa cervicalis, түзетін бірінші, екінші және үшінші мойын нервтерінің тармақтарында жатады. Одан тіласты астындағы топ бүлшықеттерге: m.sternohyoideus, m.sternothyreoideus, m.omohyoideus, m.thyreohyoideus, тармакқтар береді. Ілмек көлемі жоғары түбіршек ұзындығына байланысты: неғүрлым түбіршік үзындығы қысқа болса, бүлшықеттерге баратын тармақтар ұзын. 5. Тілдік тармақтар, rr.linquales, тіласты нервтің соңғы тармақтары, тілдің төменгі бетіне барып, тілдің меншікті және қаңқалық бұлшықеттерін (mm.longitudinales, superior et inferior, m.verticalis linguae, m.transversus linguae, m.hyoglossus, m.genioglossus, m.styloglossus) нервтендіреді.