50. Көз және көмекші аппараттары. Көз алмасы: қабықтары және олардың құрылысы.

Жауабы: Көру ағзасы, organon visus, немесе көз, oculus, көз алмасынан, bulbus oculi, көру нервінен, n. opticus, және қосалқы ағзалардан, organa oculi accessoria, қабақтардан, көзжасы аппаратынан, көз алмасы бүлшықеттерінен және нервтерден тұрады. Көз алмасы, bulbus oculi дұрыс емес шар тәріздес пішінде бола­ды. Қарап зерттеуге тек алдыңғы, кіші, аса шығыңқы бөлігі - мөлдір қабық, cornea, оны коршап жатқан қалған бөлігі қолданымды, үлкен бөлік көзұяның терең бөлігінде жата­ды. Көз алмасының екі белдеуін айырады: алдыңғы және артқы. Алдыңғы белдеу, polus anterior, аса шығыңқы орталык бөлікте, мөлдір қабықтың алдыңғы бетінде орнала­сады, ал артқы белдеу, polus posterior, көз алмасының артқы сегментінің ортасында, қөру нерві шығу орнынан сәл сыртына таман орналасады. Алдыңғы және артқы белдеулер арақашықтығы шамамен алғанда - 24 мм. Көз алмасының екі белдеуін косып тұратын сызықты көз білігі, axis oculi, немесе көздің геометриялык білігі, axis oculi geometrica, немесе көздің сагиталді білігі, axis oculi saggitalis деп атайды. Осы аталған біліктен көздін ішкі білігі шығады, axis oculi interna, ол 21,3 мм жетеді де, мөлдір қабықтын өзіне сәйкес келетін ішкі білігінің оның алдыңғы белдеуімен түйісетін нүктесін, торлы кабаттағы көз алмасының артқы белдеуіне сәйкес келетін нүктесімен косып жалғайды. Көз алмасының ең үлкен қиғашынан алғандағы көлемі орта есеппен 23,6 мм тең, ал тігінен алғандағы көлемі - 23,3 мм. Көз алмасының фронталді жазықтағы ең көп аукымын косып түратын сызықты, эк­ватор деп атайды. Ол мөлдір кабат шетінен 10-12 мм артка қарай орналасады. Көз алмасының негізгі массасын ішкі ядро, осы мөлдір күраманың құрамына шынытәрізді дене, corpus vitreum, көзбұршак, lens crystallina, сулы ылғал, humor aquosus кіреді. Көз алмасы ядросы барлық жағынан үш қабықпен қоршалып түрады: 1. Сыртқы немесе көз алмасының фиброзды қабығы, tunica fibrosa oculi; 2. Ортаңғы немесе көз алмасының тамыр­лы қабығы, tunica media, s. tunica vasculosa bulbi oculi, s.uvea; 3. Ішкінемесеторлыкабық, tunica interna, s. retina bulbi oculi.

Көзалмасыныңсыртқықабығынемесекөзалмасыныңфиброздықабығы - tunica fibrosa bulbi oculi, үшқабықтыңеңберігі. Оныңарқасындакөзалмасыөзінетәнпішінінсақтайды. Көзалмасысыртқыкабығыныңалдыңғыкішібөлігі (барлыққабыктың 1/6 бөлігі) мөлдірқабық, cornea депаталады. Мөлдірқабықтыңшеткерібөліктерініңқалыңдығы - 1-1,2 мм, ортасы - 0,8-0,9 мм. Мөлдірқабықтыңкөлденеңіненалғандағыдиаметрі 11-12 мм, тігіненалғандағыдиаметрі -10,5-11 мм. Мөлдірқабықмөлдірдәнекертіндістромадан, мөлдірқабықтыңменшіктізаттегін, substantia propria cornea түзетінмөлдірқабыктықденешелердентүрады. Мөлдірқабықтыңалдыңғыбетікөпқабаттыэпителийменжамылған, олайқыншекарасызкөздіңдәнекертіндіқабығынаауысады. Мөлдірқабықөзтінініңгомогендігіменқанжәнелимфатамырларыныңболмауынабайланыстымөп-мөлдірболады. Көзалмасыныңартқы, үлкенбөлігін (барлыкқабыктың 5/6 бөлігі) ақкабык, tunica albuginea немесесклера, sclera құрайды. Склерамөлдірқабаттыңтікелейжалғасысаналады, оданайырмашылығысклератығыздәнекертінменэластикалықталшықтардантұрадыжәнемөлдіремес. Склераныңсыртқыбетіалдыңғыбөліктедәнекертіндіқабықпеннемесеконъюнктивамен, алартқыбөліктетекэндотелийменжамылған. Склераның еңжұқабөлігі - склераныңкөзалмасынаншығатынкөрунервісіментүйрелінгентұсы. Осыжердесклераныңторлытабақшасы, lamina cribrosa sclera, түзіледі. Склераныңеңқалыңтұсыкөрунервіайналасында - 1-1,5 мм; алдынақарайсклерақалыңдығыазаядыда, эква­тормаңында - 0,4-0,5 мм; бұлшыкеттердіңбекитінжерлеріндеолтиісінше 0,6 ммдейінқалыңдайды. Көрунервіталшыктарыменкатар, склераныкөптегенжерлердеартериялықжәневенатамырларыменнервтертүйрелеп, ондабірқатартесіктерқұрайды, олардысклератуындылары, emissaria sclera депатайды. Склераныңалдыңғыболігібойында, мөлдірқабыкұшынажақынжердесклераныңциркулярлыбағыттаөтетінвеналыксинусы, sinus venosus sclera (canalis Schlemmi) жата­ды.

Көзалмасыныңортаңғықабығынемесетамырлықабық, tunica vasculosa bulbi, үшбіркелкіемесбөліккебөлінеді: 1) арткы, үлкен, склераның 2/3 ішкібетінкөмкеріптұратынменшіктітамырлықабық, chorioidea; 2) склераменмөлдірқабықшекарасындаорналасканортаңғыбөлік, кірпіктінемесецилиарлыдене, corpus ciliare; 3) алдыңғы, кішібөлік, олмөлдіркабықарқылыкөрінетіннүрлыкабық, iris.

Меншіктітамырлықабық, chorioidea, алдыңғыбөліктердеайқыншекарасызци­лиарлыденегеауысыпөтеді. Олардыңарасындағышекараретіндетістікжиекті, ora serrata, атауғаболады. Көрунервіемізікшесімаңындатамырлықабықтаменшіктітамырлыкабыктыңкөрутесігіне, foramen opticum chorioidea, ие, осытесікарқылыкөрунервініңталшықтарысклераныцторлытабақшасысыртынашығады. Өзгебойдаменшіктітамырлықабықтыңсыртқыбетіэндотелиалдіжәнепигменттіжасушаларменжамылғанжәнесклераныңішкібеткейіменқосакапиллярлыклимфатикалықперихориоидтыкеңістікті, spatium perichorioidea, шектептұрады. Меншіктітамырлықабыктыңқалғанқабаттарыірітамырларқабатынантамыр­лытабақшадан, lamina vasculosa кұралады, тамырлардыңбасымбөлігівеналар, соны­менкатарартериялар, олардыңарасындаэластикалықдәнекертіндіжәнепигменттікжасушаларорналасады; осықабаттантереңіреказпигменттелінгенорташатамыр­ларкабатыорнығады, бұлжергеұсақта­мырларменкапиллярлардыңқалыңжүйесіжанасадыда, капиллярлыктабақшатүзеді, lamina choriocapillaris.

Цилиарлынемесекірпіктідене, corpus ciliare, ішкібеткейжағынаншынытәріздінемесеэластикалыктабақшамен, lamina elastica, жамылған, олменшіктітамырлықабықтыңдәлосындайжапырақшасыныңжалғасыболыптабылады. Цилиарлыдененіңнегізгімассасынци­лиарлыбұлшықетпенборпылдақ, пигменттідәнекертіндіжасушаларғабайжәнекөпмөлшердетамырларыбарцилиарлыденестромасықұрайды. Цилиарлыденедецилиарлынемесекірпіктібүлшықетті, m. ciliaris, цилиарлынемесекірпіктітәжді, corona ciliaris, ци­лиарлынемесекірпіктішеңберді, orbiculis ciliaris, айырады.

Нұрлыкабық, iris, тамырлықабықтыңеңалдыңғыбөлігі, өзгебөліктерденайырмашылығыкөзалмасыныңсыртқықабығынажанаспайды, олцилиарлыдененіңалдыңғыбөлігініңжалғасыретіндемөлдірқабықтанбіршамақашықтықтағыфронталдібеткейдеорналасады. Нұрлықабықортасындадөңгелектесік, қарашық, pupilla, болады. Нұрлыкабықтыңартқыбеткейіжасушаларында «козтүсін» айкындайтынпигментболады. Нұрлықабықтыңкөзбүлшықеттеріекібағыттаорналасады: дөңгеленгенжәнерадиалді. Дөңгеленгенқабатықарашықтыңайналасындаорнығадыда, қарашықтытарылтатынбұлшықетқүрайды, m.sphincter pupillae; радиалдыорналасканбұлшықетталшықтарықарашықтыкеңейтетінбұлшықеттердіқұрайды, m. dilatator pupillae немесе m.dilatator papillae. Нұрлықабықтыңалдыңгыбеті, facies anterior iridis,, алдынақарайаздапшығыңқы, артқыбеті, facies posterior iridis тиісіншеішінеенгенкүйдеболады.

Көзалмасыныңішкіқабығының, tunica interna oculi, немесеторлықабықтың, retina, немесенервтікабықтың, tunica nervosa, қүрылысыкүрделі. Олөзініңсыртқыбетіменбарлыкбойыментамырлықабыққа, алішкібетіменшынытәріздіденегекеліпжанасады. Торлықабықтаекітеңемесбөліктіайыруғаболады, олар - артқы, үлкенжарықтітіркендіргіштерінқабылдайтынторлықабықтыңкөрубөлігі, pars optica retinae, аталғанбөлікцилиарлыденегедейінсозылып, тістікжиекпенаяқталады, ora serrata, екіншібөлікалдыңғы, кішімүндажарыққабылдайтынэлементтерболмайды, оныторлықабықтыңсоқырбөлігідепатайды, pars сеса retinae.

Көзалмасыныңішкіядросықұрамынашынытәріздідене, corpus vitreum, көзбұршақ, lens жәнесулыылғал, humor aquosus, кіреді. Шынытәріздідене, corpus vitreum, көзалмасықуысынынүлкенбөлігіналыпжа­тады. Көзбұршакзаттегі, substantia lentis, мөп-мөлдіржәнешынытәріздіденетәріздімұндатамырларменнервтермүлдемболмайды.Сулыылғал, humor aquosus - мөлдір, түссізсүйықтык, олкөзалмасыныңалдыңғыжәнеарткыкамераларын, camerae bulbi oculi, anterior et posterior, толтырыптұрады. Артқыкамера, camera posterior bulbi, артынанкөзбұршақтыңалдыңғыбетімен, цилиарлыбайламменжәнецилиарлыденемен, алдынаннұрлықабықтьщарткыбетіменшектеліптұрады. Алдыңғыкамера, camera anterior bulbi, алдынанмөлдірқабықтыңартқы, шығыңкыбетінен, артынаннұрлыкабықтыңалдыңғыбетінентүзіліпкұралады. Көзалмасыныңалдыңғыжәнеартқыкамераларыбір-біріменқарашықарқылыбайланысады.

Көзалмасыныңқосымшааппаратынақабактарменкөзжасаппаратыжатады. Қабақтаржоғарғыжәнетөменгі, раlpebrae superior et inferior, алдынанкөзалмасыншектептұратынтерікатпары. Көзжасыаппаратына, apparatus lacrimalis, көзжасбездеріжәнекөзжасшығатынжолдар, көзжастүтігі, көзжасқабыменкөзжас-мұрынөзегіжатады.